H9 samenvatting les 13

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

9.1:  Huid

9.2:  Infecties bestrijden

9.3: Ziekten bestrijden

9.4: Bloed- en orgaandonatie

9.5: Soa's

H 9: Afweer en bescherming

• weten wat de huid uit bestaat
  
• weten hoe je de huid tegen zonlicht beschermt

Afweer en bescherming

H9.1  Huid

§9.1 Huid

                                                          opperhuid (hoornlaag en kiemlaag (met pigment))

                                                                   lederhuid (talg- en zweetkliertjes, zintuigen)

                          onderhuids bindweefsel

hoornlaag

kiemlaag, pigment

talgklier

zweetklier

zintuigen

te veel zonlicht UV-straling

verbranding! kan huidkanker veroorzaken

bruin worden = je pigmentcellen maken meer pigment aan

-> je verbrandt minder snel

• weten hoe je besmet raakt
  
• weten hoe je lichaam ziekteverwekkers herkent
• weten welke soorten witte bloedcellen er zijn
  
• weten hoe witte bloedcellen ziekteverwekkers bestrijden

Afweer en bescherming

H9.2 Infecties bestrijden

§9.2 Infecties bestrijden

Micro-organismen: bacteriën, schimmels, virussen

Vaak onschuldig, niet-onschuldig heten ziektemakers.

Ziektemakers in je lichaam: infectie of besmetting.

Wanneer het lichaam lage weerstand heeft kunnen ziektemakers zich delen.

§9.2 Vermeerderen ziekteverwekkers

Bacteriën: door celdeling, 

maken gifstoffen

§9.2 Vermeerderen ziekteverwekkers

Virussen: dringen cel binnen, 

vermeerderen zich in de cel, 

wanneer cel vol is, knapt deze. 

Hiervan wordt je ziek

§9.2 herkennen ziekteverwekkers

Witte bloedcellen proberen ziekteverwekkers uit te schakelen.

Witte bloedcellen herkennen ziekteverwekkers aan eiwitten aan buitenkant cel.

Alle cellen hebben eiwitten aan buitenkant cel

eiwitten eigen lichaam = lichaamseigen

NIET uit eigen lichaam = lichaamsvreemd (=antigeen)

Iedere ziekteverwekker eigen antigeen

Witte bloedcellen

     type 1 = vreetcel

              type 2 = cel die antistoffen maakt

infectie met een micro-organisme

type 1 witte bloedcel  (vreetcel)

type 2 witte bloedcel   (antistoffen):  

geheugencel  (witte bloedcel die jarenlang 

in het bloed aanwezig blijft -> immuun)

Besmetting

Ziek worden

witte bloedcellen type 1 (vreetcel)

witte bloedcel type 2 (antistoffen)

geheugen cellen, immuun

Je bent immuun, dus als je besmet wordt, wordt de indringer direct onschadelijk gemaakt door de geheugencellen

• weten hoe je immuun wordt tegen ziekte
  
• weten wat de termen natuurlijk/ kunstmatige immuniteit betekenen
  
• weten wat de termen actieve/passieve immuniteit betekenen

Afweer en bescherming

H9.3 Ziekten bestrijden

9.3: ziekten bestrijden

 immuun: geheugencel  (witte bloedcel die jarenlang 

in het bloed aanwezig blijft)

immuniteit kan op verschillende manieren ontstaan:

actief: zelf antistoffen maken

passief: antistoffen binnenkrijgen

9.3: ziekten bestrijden

actief: zelf antistoffen maken

a. door besmetting met ziekteverwekker: je witte bloedcellen maken antistoffen, er worden geheugencellen achter gelaten. Op natuurlijke wijze besmet = natuurlijke actieve immuniteit 

b. door vaccinatie met antigenen: je krijgt verzwakte ziektemakers ingespoten (vaccin). je witte bloedcellen maken antistoffen, er worden geheugencellen achter gelaten. antigenen worden ingebracht = kunstmatige actieve immuniteit

9.3: ziekten bestrijden

passief: antistoffen binnenkrijgen

a. door injectie met antistoffen (serum). Je bent meteen immuun, echter geen aanmaak van geheugencellen. Antistoffen ingespoten = kunstmatige passieve immuniteit 

b. Baby's via de moeder. Tijdens zwangerschap antistoffen via de placenta of moedermelk. natuurlijke passieve immuniteit 

9.3: ziekten bestrijden

• welke medicijnen helpen tegen ziekteverwekkers
  
• wat is een allergische reactie
  
• wat is een auto-immuunziekte

Afweer en bescherming

H9.3 Ziekten bestrijden

9.3: medicijnen tegen ziekteverwekkers

antibiotica: werken tegen infectieziekten door bacteriën. Beschadigen de celwand, bacterie gaat dood. Bacteriën kunnen na verloop van tijd resistent worden tegen antibiotica

virusremmers: virussen zitten in je cel, niet met medicijnen te bestrijden. Virusremmers kunnen werkingen virussen vertragen (HIV-remmers, zalfje koortslip {herpesvirus})

9.3: allergie

allergie: je lichaam reageert extreem op antigenen (van stuifmeel, huisstofmijt, haren van huisdieren). De afweerreactie veroorzaakt niezen, benauwdheid, jeuk.

9.3: allergische reactie

• Dagelijks komen lichaamsvreemde stoffen in je lichaam. Witte bloedcellen maken antistoffen tegen de antigenen van de indringer. De vreetcellen ruimen de indringer op.
• Wanneer je allergisch bent prikkelen de antistoffen slijmvliescellen.  Die geven het stofje Histamine af wat zorgt voor rode ogen, jeuk.

9.3: allergische reactie

• Dagelijks komen lichaamsvreemde stoffen in je lichaam. Witte bloedcellen maken antistoffen tegen de antigenen van de indringer. De vreetcellen ruimen de indringer op.
• Wanneer je allergisch bent prikkelen de antistoffen slijmvliescellen.  Die geven het stofje Histamine af wat zorgt voor rode ogen, jeuk.

9.3: auto-immuunziekte

Bij een auto-immuunziekte maken witte bloedcellen antistoffen tegen je eigen lichaamscellen. Werking:

1. witte bloedcel (type 2) herkend eiwitten als lichaamsvreemd
2. er worden antistoffen gemaakt
3. antistoffen koppelen aan de eigen cellen
4. witte bloedcel (type 1, vreetcel) ruimt de eigen cellen op

voorbeeld: reuma, diabetes type 1.

9.3: auto-immuunziekte

• weten wanneer je bloed nodig hebt
  
• weten welke antigenen en antistoffen bij de bloedgroepen horen
• weten welke bloedgroepen bij elkaar passen bij geven en nemen van bloed

Afweer en bescherming

H9.4 Bloed- en orgaandonatie

9.4: Bloed nodig van anderen

bloedtransfusie: bloedverlies bij operatie of een ongeluk aangevuld met bloed van andere mensen (bloeddonoren)

Bloeddonor staat vrijwillig bloed af (bloedbank  Sanquin)

9.4: Onderdelen Bloed toegediend

Rode bloedcellen: veel bloedverlies of 

bloedarmoede. Patiënt kan niet genoeg 

zuurstof vervoeren

Bloedplasma: infecties of brandwonden, 

zitten antistoffen in.

Bloedplaatjes: patiënten met Leukemie (bloedkanker), hebben te weinig bloedplaatjes voor stolling

9.4: Bloedgroepen

Bloedgroep A:  heeft antigeen A

Bloedgroep B: heeft antigeen B

Bloedgroep AB: heeft antigeen A en antigeen B

Bloedgroep O (nul): heeft geen antigenen

9.4: Bloedgroepen

Lichaam maakt antistoffen tegen de antigenen die je zelf niet hebt.

Bloedgroep A:        antigeen A, antistof B

Bloedgroep B:       antigeen B, antistof A

Bloedgroep AB:    antigeen A en antigeen B, geen antistof

Bloedgroep O (nul): geen antigenen, antistof A en antistof B

9.4: Bloedgroepen

9.4: Bloedgroepen

Bloedgroepen: antigenen (eiwitten), antistoffen

Kun je ieder soort bloed ontvangen?

Bloeddonor = gever van bloed, géén antistoffen aanwezig!

Ontvanger: heeft antigenen én antistoffen

• weten wat de + en - betekenen in de bloedgroep
  
• weten wat een resusbaby is
  
• weten wat er gebeurt bij orgaantransplantatie

Afweer en bescherming

H9.4 Bloed- en orgaandonatie

9.4:  +  of - bloedgroep

Resusfactor: aanwezigheid van resusantigeen op je bloedcel

Rh+ = resuspositief, resusfactor aanwezig

Rh- = resusnegatief, geen resusfactor aanwezig

Bloed heeft van nature geen antistof tegen resus. Ontstaat pas bij besmetting

Orgaantransplantatie

Niet goed werkend orgaan, orgaantransplantatie nodig.

Orgaan afkomstig van orgaandonor

Orgaantransplantatie

Kans op orgaanafstoting: lichaam maakt antistoffen tegen donororgaan.

Afstotingsremmers zorgen dat witte bloedcellen minder antigenen maken.

Meeste kans wanneer antigenen donor en ontvanger op elkaar lijken (familie)

• weten wat een soa is
• weten welke verschillende soa's er zijn
• weten hoe je een soa kunt voorkomen

Afweer en bescherming

H9.5   SOA   

Wat zijn soa's?

SOA = Seksueel Overdraagbare Aandoening

Heet ook wel geslachtsziekte

Een soa kan veroorzaakt worden door:

- Bacterie

- Schimmel

- Virus

Wat zijn soa's?

Hoe kun je besmet raken met een soa?

Door vaginale, anale of orale geslachtsgemeenschap

Sommige soa's kun je ook op andere manieren krijgen (bijvoorbeeld hiv/aids)

- Via bloed (besmette drugsnaald, piercing of tatoeage)

- Via moeder op kind, tijdens de zwangerschap, geboorte of borstvoeding

Wat moet je doen met een SOA

Heb je klachten (afscheiding, jeuk, pijn of zweertjes)?

Doe een SOA test

Ga naar de huisarts of GGD

Hoe voorkom je een soa?

Door veilig te vrijen.

Dit doe je door een condoom te gebruiken