6.1 Sporen uit de ijstijd

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

A3a: 6.1 Sporen uit de ijstijd

Weekplanning

Week 15 13-04	Week 16 20-04	Week 17 27-04	Week 18 04-05	Week 19 11-05	Week 20 18-05	Week 21 25-05
H6 §1	Toets bespreken Laatste les van mij	Vakantie!	Vakantie!	H6 §3 Meneer Rekké is terug	H6 §4	H6 §5

Toets in de laatste toetsweek. Ook nog één PO (GIS-practicum)

Vandaag

- Uitleg deel 1: geologische tijdschaal en rivieren

- Google earth opdracht

- Uitleg deel 2: landijs in Nederland en landschapsvormen

- Aan de slag met huiswerk

- Afsluitende quiz

Openingsfoto

Wat zie je?

Waar komt dit voor?

Waarom komt dit hier voor?

Is dit gewenst?

Komt dit overal zo voor? 

Beschrijving van de openingsfoto

Wat weten jullie over de ijstijd?

https:

Lesdoel(en)

Aan het einde van de les weet je:

-Dat er een afwisseling is van koude en warme perioden in het Pleistceen;

-Waarom er vlechtende rivieren zijn in de periode voor de Saale-ijstijd;

-Hoe verschillende landschapsvormen zijn gevormd in de Saale-ijstijd;

-Welke afzettingen in de periode na de Saale-ijstijd zijn gevormd.

Benodigde voorkennis 

Je weet wat ijstijd is
Je weet het verschil tussen een gletsjer en een landijs
Je weet je weet hoe een rivierlandschap eruit zit (bovenloop, middenloop en benedenloop)
Je weet wat landschapsvormen zijn

Het grote plaatje

Geologische tijdschaal

• Geschatte ouderdom van de aarde is 4,5 miljard 
• Verdeling in tijdperken, perioden en tijdvakken

Pleistoceen

Geologisch tijdvak vanaf 

12,5 miljoen jaar tot 10.000 jaar geleden. 

Het Pleistoceen had meer dan 20 ijstijden:

• koudere perioden: ijstijden / glacialen
  
• warmere perioden: tussenijstijd / interglaciaal

IJstijden in Nederland

Vaak kwam het ijs in deze ijstijden niet tot Nederland.

De voorlaatste en laatste ijstijd hebben wel een grote invloed gehad in Nederland. 

.

Rivierenland tijdens een IJstijd

Tijdens de meeste ijstijden bleef Nederland ‘ijsvrij’. Landijs soms wel dicht in de buurt dan: koud klimaat en toendralandschap

Rivieren tijdens zo’n koude periode: 

In de zomer: 

- snelstromend en heel breed door veel smeltwater

 - vele ondiepe waterlopen door verstopte beddingen 

Gevolg: vlechtende rivier 

- brede puinwaaier van zand en grind

Rivierenland tijdens een IJstijd

In de winter: bijna geen water door lage temperaturen.

Grote schommelingen in de waterafvoer = ...... regiem.

Wat was debiet? Wat was regiem?

Even opfrissen: Gletsjers

Een dik pak ijs dat is ontstaan uit bevroren lagen oude sneeuw.

Gletsjers liggen in de dalen (niet op de steile toppen) van een berg.

Klik op de afbeelding:

Even opfrissen: Morenes

Berg puin meegevoerd door de gletsjer.

Er zijn 3 soorten morenes:

- Zijmorenes

- Grondmorenes

- Eindmorenes

Morenes in ijs zorgen voor erosie van het landschap. 

Als het ijs smelt blijven de stenen achter in het landschap: sedimentatie

Rivierenland tijdens het Pleistoceen

Nederland als poolwoestijn.

Landijs tot halverwege NL

Wat valt op aan de Noordzee op deze plaatjes?

Tijdens ijstijd

• steenkoud: alleen in de zomer boven nul
• meeste neerslag valt als sneeuw
• sneeuw wordt samengedrukt tot ijs
• meer landijs:

        - lagere zeespiegel 

        - Noordzee valt droog

        - gletsjers Scandinavië breiden uit tot Nederland

Aan de slag!

Google earth-opdracht.

Zie de hand-out.

Voorlaatste ijstijd: Saale-ijstijd

Fase 1: Texel-Coevoorden

• Transport van zand, stenen en klei door het ijs
• Verpulvering stenen door gewicht van het ijs -> keileem = grondmorene bestaande uit een mengsel van keien, grind, zand en leem.
• Afgezet in Noord- en Oost-Nederland
• Soms zichtbaar als heuvels: keileemkoppen

Fase 2: Haarlem-Utrecht-Nijmegen

• Grens van de ijskap verloopt grillig 
• Rand ijs bestond uit ‘tongen’ die rivierdalen volgden.
• Tongbekken = door het landijs uitgediept rivierdal 
• Rivierzand en -grind werd opzij gedrukt tot stuwwallen

Video stuwwallen

https://schooltv.nl/video/ontstaan-stuwwallengebied-hoe-komen-we-aan-die-heuvels-in-nederland/#q=stuwwallen

Poolwoestijn

 Laatste ijstijd: wel koud, geen ijs.

 Nederland was een poolwoestijn of –steppe:

1. Wind kon de kale zandbodem weg blazen

2. Het zand bedekte de Pleistocene ondergrond = dekzand.

3. De lichter deeltjes kwamen verder landinwaarts = löss: Limburgse heuvels, België, Duitsland



• Uitbreiding rivieren naar het westen door droge Noordzee.  Rijn + Maas stroomden door Nauw van Calais

Poolwoestijn 

Overzichtje landschap NL

Klik hier voor een goed overzicht waar verschillende landschapselementen voorkomen in Nederland.

Actualiteit

Opdracht: Sporen uit de ijstijd     blz.98

1. Wat is het verschil tussen een glaciaal en een interglaciaal?

2. Hoe kon er, tijdens glacialen, landijs ontstaan in Nederland?

3. Hoe ontstaat een vlechtende rivier?

4.  Welk materiaal namen deze rivieren mee en lieten ze in Nederland achter?

5. Hoe wordt de voorlaatste ijstijd genoemd?

6.  Wat gebeurde er in deze tijd in Nederland?       

7. Wat is keileem?

8.  Hoe ontstonden de stuwwallen in Nederland?

9. Hoe verschilt het NLse landschap in de 1e ijstijd met de 2e ijstijd?

Zelfstandig lezen en verwerken

Lesboek
Werkboek
Verdieping

Verdiepend artikel

https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2020/01/wat-de-wereld-kwijt-kan-raken-een-conflict-met-iran

Woordenboek

Vul je persoonlijke woordenboek aan met de 

woorden die je nog niet kent:

Pleistoceen

ijstijden

glacialen

interglaciaal

landijs

gletsjers

denkzand 

vlechtende rivier

puinwaaier

regiem

keileem

keileenkoppen

tongbekkens

stuwallen

löss

Afsluitende foto

Wat zie je?

Waar komt het voor?

Waarom komt dit hier voor?

Is dit gewenst?

Komt dit overal zo voor? 

Beschrijving van de afsluitende foto

Huiswerk

Huiswerk

Start opdrachten

- 2 & 3

Huiswerk opdrachten

- H6 §1 vragen 1, 2, 4, 5, 7.

Artikel:

link

Documentaire:

link

Quizlet:

link

6.1 oefenopdrachten

Wat is een ijstijd?

Nederland ligt in de 

Hier stroomt het water

Daardoor is hier 

bovenloop 

benedenloop 

langzaam 

snel 

erosie 

sedimentatie 

In welke geologische periode
leven we nu?

1. tertiair
2. kwartair

Hoe heet de tijd in de geologische tijdsschaal waarin er ijstijden waren?

Wat is het Pleistoceen en wat heeft dat met glacialen te maken?

1. Het Pleistoceen is een geologisch tijdperk met alleen warme tijden
2. Het Pleistoceen startte 10.000 jaar geleden tot nu met ijstijden
3. Het Pleistoceen is een interglaciaal van 200.000 jaar geleden
4. Het Pleistoceen is een geologisch tijdperk met glacialen

Hoelang geleden begon het Pleistoceen?

1. 1 miljoen jaar
2. 2 miljoen jaar
3. 10.000 jaar
4. 2,5 miljoen jaar

Zet de namen op de goede plek

Saalien

Weichselien

Nederland is opgebouwd uit:

1. op elkaar geperste gesteentelagen
2. sediment uit de rivieren

Hoe kwamen die grote stenen in ons land

1. Die werden door de gletsjer meegenomen
2. Die waren er al
3. Die sjouwden de mensen overal mee naar toe
4. weten we niet

Exit Ticket
Hoe goed heb je de les begrepen?

😒🙁😐🙂😃