H2.4

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

H2.4 de opstand breekt uit

+klein stukje H2.3

Lesdoel

• Je weet hoe de onrust in de Nederlanden leidde tot de opstand.

Huiswerk bespreken

18, 19, 20, 23, 25 en 30

Strijd tegen de ketters

De hervormers hadden in de Nederlanden ook veel aanhangers gekregen. Karel V wilde echter dat al zijn onderdanen katholiek waren. 

Hij liet daarom plakkaten opstellen tegen de protestanten, die hij als ketters beschouwde. Eén plakkaat uit 1550 was zo streng dat het bekend staat als het Bloedplakkaat.

De steden in de Nederlanden moesten zorgen voor de uitvoering van de plakkaten. Maar ze hadden daar vaak weinig zin in. Ze vonden het Bloedplakkaat veel te streng. Bovendien wilden ze liever geen regels volgen die ze vanuit Brussel kregen. Het Bloedplakkaat werd daarom ook niet echt gehandhaafd door de steden.

Wat is een plakkaat?

Een plakkaat was een geschreven aankondiging of wet, uitgevaardigd door het bestuur van een land. Vaak bedoeld om regels of verboden bekend te maken aan de bevolking.

Grote poster of geschreven document, vaak gedrukt op papier of perkament. Opgehangen op openbare plekken (bijvoorbeeld stadsmuren, markten) zodat iedereen het kon lezen. Soms voorzien van een zegel of embleem om de officiële status te bevestigen.

Plakkaten zorgde ervoor dat iedereen op de hoogte was van nieuwe regels en straffen die er aan te pas konden komen

Bestuur van Filips II

In 1555 treed Karel V af en neemt zijn zoon Filips II het stokje over als koning van Spanje

Vanuit Spanje probeerde Filips II de controle over het bestuur te bewaren. Hij verbood Margaretha bijvoorbeeld de Staten-Generaal bijeen te roepen, omdat die volgens hem te veel eisen stelden.  

Filips II eiste van zijn halfzus dat het Bloedplakkaat strikt zou worden nageleefd. Dat zorgde voor grote onrust. 

Filips II tegen de ketters

De 'inquisitie' werd ingesteld door Filips II in Nederland, dit was een soort katholieke rechtbank die ketters veroordeelde.

De verontwaardiging over de vervolging van ‘ketters’ door de inquisitie werd steeds groter. Intussen nam het aantal protestanten alleen maar toe. Er kwamen vooral steeds meer Calvinisten.

Het smeekschrift

In 1566 overhandigen edelen het smeekschrift aan Margaretha van Parma.

In het smeekschrift vroegen de edelen de plakkaten tegen ketters tijdelijk opschorten en dat ze de Staten-Generaal bijeen mochten roepen.

Margaretha schrok, beloofde minder strenge inquisitie, maar liet de beslissing aan Filips II over.

Margaretha van Parma

Margaretha van Parma was de halfzus van koning Filips II  en de landvoogdes van de Nederlanden van 1559 tot 1567. 

Ze bestuurde de Nederlanden namens Filips II. Tijdens haar regering ontstonden echter grote spanningen door religieuze en politieke onrust, zoals het aanbieden van het Smeekschrift en de Beeldenstorm. Uiteindelijk werd ze vervangen door de hertog van Alva.

De beeldenstorm

Protestanten houden openluchtkerkdiensten doordat ze meer vrijheid hadden gekregen van Margaretha (hagenpreken).

Predikanten roepen op tot verwijdering van katholieke beelden en objecten. Gezuiverd volgens protestanten uitgangspunten.

Start van de Beeldenstorm 1566 in Vlaanderen, breidt zich uit over de Nederlanden.

De komst van Alva

Margaretha probeert de orde te herstellen, schrijft aan Filips II dat alles onder controle is.

Filips stuurt toch de hertog van Alva met een leger naar de Nederlanden.

Raad van Beroerten wordt ingesteld om beeldenstormers te berechten.

Alva’s harde optreden en nieuwe belasting genaamd de Tiende Penning leiden tot meer onvrede.

Samen beantwoorden

Wat was het Smeekschrift, en waarom bood men dit aan?

Hoe leidde de Beeldenstorm tot de komst van Alva?

Het Smeekschrift der Edelen (1566) was een verzoek aan Margaretha van Parma om de strenge anti-protestantse maatregelen te verzachten. De Beeldenstorm, veroorzaakt door religieuze en sociale onrust, volgde kort daarop en leidde tot massale vernielingen van katholieke kerken en kloosters.

De Beeldenstorm liet koning Filips II zien dat de situatie uit de hand liep. Hij stuurde in 1567 de hertog van Alva naar de Nederlanden om met harde hand orde te herstellen, wat uiteindelijk de opstand verder aanwakkerde en de Tachtigjarige Oorlog inluidde.

Ga aan de slag met 52, 53, 58 en 59

Willem van oranje

Willem van Oranje was een belangrijke edelman en stadhouder. Hij speelde een grote rol in het verzet tegen de Spaanse overheersing.

Hij werd de leider van het verzet tegen Spanje en werd een symbool van vrijheid en onafhankelijkheid.

De opstand begint

Willem van Oranje probeert in 1568 de Nederlanden binnen te vallen – poging mislukt. Begin 80-jarige oorlog (1568-1648).

1572 1 april, Watergeuzen nemen Den Briel in, waarna meer steden in Holland en Zeeland zich aansluiten.

Staten van Holland en Zeeland benoemen Willem van Oranje tot stadhouder.

Oorlog in de Nederlanden

Alva belegert steden die zich niet snel overgeven, plundert en creëert angst.

Zijn techniek ging tegen hem werken, bloedbaden worden gebruikt om Spaanse troepen in slecht daglicht te brengen.

Steden zoals Alkmaar en Leiden houden stand.

De Opstand wint terrein, doordat Alva’s methoden niet meer effectief zijn.

Samen beantwoorden

Hoe leidde de onrust in de Nederlanden tot de opstand?

Hoe droeg Alva bij aan meer onvrede in de Nederland?

Hoe leidde de onrust in de Nederlanden tot de opstand?

Religieuze spanningen, economische problemen en de Beeldenstorm (1566) veroorzaakten grote onrust in de Nederlanden. Dit toonde aan dat de Spaanse controle zwak was, wat leidde tot harde repressie door Filips II en de komst van Alva, waardoor de weerstand groeide en de opstand uitbrak.

Hoe droeg Alva bij aan meer onvrede in de Nederlanden?

Alva stelde de harde Raad van Beroerten in, voerde strenge straffen uit en legde hoge belastingen op, zoals de Tiende Penning. Zijn repressieve beleid versterkte de haat tegen Spanje en zorgde voor bredere steun aan de opstandelingen.

Huiswerk