9.1 en 9.2

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Domein C1: 

Verhoudingen: nationaal en internationaal

9.1 Ongelijkheid: nationaal en internationaal

De verhoudingen tussen mensen zijn veranderlijk en vaak problematisch omdat ze

gekenmerkt worden door verschil en ongelijkheid. 

In iedere samenleving is sociale ongelijkheid in een of andere vorm geïnstitutionaliseerd.

Sociale ongelijkheid

Er is sprake van wanneer verschillen tussen mensen in al dan niet aangeboren kenmerken, consequenties hebben voor hun maatschappelijke positie en leiden
tot een ongelijke verdeling van schaarse en hooggewaardeerde zaken en een ongelijke waardering en behandeling. Ook rechten en plichten zijn niet gelijk verdeeld.

Drie soorten sociale ongelijkheid

1. ongelijke verdeling van (politieke) macht (beschikken over fysieke dwangmiddelen);

2. ongelijke verdeling van bezit (schaarse en hooggewaardeerde zaken, zoals kennis, inkomen, vermogen);

3. ongelijke verdeling van status (waardering en behandeling van personen op grond van hun maatschappelijke positie en leefstijl).

verhoudingen mondiaal 

De verhoudingen tussen staten  veranderen door 

1. de groeiende wederzijdse afhankelijkheid, 

2. de schaalvergroting,

3. globalisering van de economie en de groeiende samenwerking tussen staten.

Grote landen of machtsblokken willen met een combinatie van militaire en economische

macht hun invloed in bepaalde regio’s in de wereld maximaliseren. 

Gevolg is een geopolitieke machtsstrijd waarbij botsende belangen niet alleen berusten op

economische belangen, maar waarbij ook demografische, historisch-politieke aspecten,

oppervlakte van het land, politieke organisatie en cultuur van land(en) een rol spelen.

9.2 Het gedrag van nationale staten ten opzichte van elkaar verklaard met behulp van theorieën

Enkele theorieën over het gedrag van nationale staten kort weergegeven.

1.  Realistische theorieën

2. Marxistische theorieën

3. Liberale theorieën

4. Sociaal constructivistische theorieën

5. Politiek psychologische theorieën

De realistische theorieën 

De realistische theorieën beschrijven internationale verhoudingen als een machtsstrijd van allen tegen allen. 

Iedere staat zal zijn eigenbelangen behartigen en dat kan het beste als hij machtiger wordt dan andere staten.

De enige optie om oorlog (tijdelijk) te voorkomen is de hegemonie van één staat of een

machtsevenwicht, een situatie waarin geen enkele staat dominant is.

Daartoe versterken staten hun eigen macht, voeren diplomatieke onderhandelingen en

vormen allianties. 

2 Marxistische theorieën

De kapitalistische productiewijze is gekenmerkt door machtsongelijkheid.  Kapitaal moet groeien en laat zich niet

weerhouden door staatsgrenzen. 

Staten hebben vanwege werkgelegenheid, belastingopbrengsten, kennisgroei en andere welvaart verhogende effecten, belang bij de aanwezigheid van bedrijven binnen hun landsgrenzen. 

Een goed draaiende economie is bovendien een belangrijke factor in de internationale

machtsverhoudingen. 

Op deze wijze worden staten tegen elkaar uitgespeeld

De liberale theorieën 

Internationale samenwerking is wenselijk als het bijdraagt aan vooruitgang, vrede en welvaart. 

Interstatelijke verhoudingen worden dan ook gekenmerkt door wederzijdse

afhankelijkheid. 

Samenwerking, en niet conflict, is vaak de uitkomst van de relaties

tussen staten.

Het sociaal constructivisme

Het sociaal constructivisme stelt dat verschijnselen sociale constructies zijn. 

De werkelijkheid is dan ook sociaal geconstrueerd.
Dit wil zeggen dat ‘de’ werkelijkheid niet bestaat en dat wat men ziet als ‘werkelijkheid’ sterkt afhangt van de sociale context waarin men verkeert. 

Wat mensen voor waar aannemen. De manier waarop ze de werkelijkheid kennen, is ontstaan in onderlinge interacties en is gerelateerd aan het perspectief. 

Welke ‘werkelijkheid’ beschrijft Joris Luyendijk

Politiek psychologische theorieën

Contacten tussen staten verlopen via mensen die individueel of in groepen vormgeven

aan de verhoudingen tussen staten. 

Dus tussen de psyche van de staatshoofden, regeringsleiders, ministers van buitenlandse zaken, ministers van defensie, diplomaten, militaire kopstukken en andere mensen die in naam van een staat optreden in internationale aangelegenheden. 

Hun karakter, hun capaciteiten, hun attitudes, hun kennis, hun misvattingen, et cetera zijn in grote mate bepalend voor de internationale machtsverhoudingen.