Hoofdstuk 2 Marktresultaat

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Marktresultaat

Hoofdstuk 2: De overheid grijpt in

Vragen?

Hoofdstuk 1

Lesdoelen

Leren hoe de overheid ingrijpt op de markt en wat de gevolgen zijn. 

Ingrijpen in de markt

• Regulering van (vooral) de monopoliemarkt. Dit is vooral nodig bij natuurlijke monopolies. 
  
• Mededingingswet. Kartelvorming en prijsafspraken zijn per wet verboden. 
  
• Minimumprijzen ter bescherming van producenten. 
  
• Maximumprijzen ter bescherming van consumenten.

Harberger-driehoek

In de afbeelding heeft de overheid de producenten belast met een (flinke) heffing. Als gevolg daarvan is de aanbodlijn naar boven verschoven en ontstaat een nieuwe evenwichtsituatie, met een hogere prijs. Per saldo daalt de welvaart met de driehoek WV.

Deze Harberger-driehoek geeft het welvaartsverlies weer.

maximumprijs

minimumprijs

Maximumprijzen

• De overheid vindt soms de prijs die ontstaat op een markt van vraag en     aanbod te hoog. 
• Ze kunnen dan ingrijpen door een maximumprijs in te stellen.
• De producenten mogen hun product of dienst dan niet voor een prijs   boven de maximumprijs aanbieden.
• Let op: een maximumprijs ligt onder de evenwichtsprijs!
• Voorbeeld: treinvervoer.

Wat ontstaat er door een maximumprijs?

Een vraagoverschot en een aanbodtekort

Dit kan opgelost worden door een subsidies te geven aan bedrijven waardoor ze meer willen leveren. Moet wel worden opgebracht door belastingbetalers

Voorbeeld

Stel dat de markt voor brood als volgt kan worden weergegeven:

qa = 80p - 40

qv = -40p + 200

(q in duizenden broden 

en p in euro’s per brood)

Stel dat de overheid de evenwichtsprijs te hoog vindt. 

Ze stelt daarom een maximumprijs van € 1,50 in. 

Het aanbodtekort:

qv = ...................................

...........................................

qa = ...................................

...........................................

qa - qv = ............................

...........................................

Stel dat de overheid de evenwichtsprijs te hoog vindt. 

Ze stelt daarom een maximumprijs van € 1,50 in. 

Het aanbodtekort kun je 

als volgt berekenen:

qv = -40 x 1,50 + 200 = 140

qa = 80 x 1,5 – 40 = 80

140 – 80 = 60 (x 1.000)

60.000 is het aanbodtekort 

Miminumprijzen

• De overheid vindt soms de prijs die ontstaat op een markt van vraag en aanbod te laag.
  
• De overheid is bang dat de producent zal stoppen.
• Is dat erg? 
• Denk aan noodzakelijke goederen zoals voedsel en fossiele brandstof.
• Ze kunnen dan ingrijpen door een minimumprijs in te stellen.

Een minimumprijs ligt 

boven de evenwichtsprijs.

Bij een minimumprijs is het 

aanbod groter
dan de vraag, 

zodat er een aanbodoverschot 

ontstaat.  

Dit wordt vaak opgekocht door de overheid.

Voorbeeld

Op een markt met volkomen concurrentie geldt het volgende marktmodel:

qv = -p + 500

qa = 2p - 250

Er wordt een prijs van 300 ingesteld.

Er ontstaat een aanbodoverschot:

qa = 2 x 300 – 250 = 350

qv = - 330 + 500 = 200

De overheid koopt het 

overschot op.

Dit kost:

150 x 300 = € 45.000

Indirecte belasting en subsidie

Invoeren indirect belasting (accijns, heffing): 

Stijging in de kosten. Hierdoor neemt het aanbod af.

Invoeren indirecte subsidie: 

Daling van de kosten. Hierdoor neemt het aanbod toe.

Belastingheffing

De overheid grijpt ook in door belasting te heffen. 
Door een belastingheffing op een product (bijvoorbeeld bij externe effecten), schuift de aanbodlijn naar links / omhoog. 
Bij elke aangeboden hoeveelheid, wil de aanbieder de oorspronkelijke prijs + de heffing.

Voorbeeld 1: belastingheffing volkomen concurrentie

Stel dat het volgende geldt op een markt:

qv = -2p + 8

qa = 2p – 4

Als de overheid een heffing instelt van €1 per product, schuift de aanbodlijn omhoog.

De evenwichtsprijs 

wordt nu € 3,- 

en is dus gestegen 

met € 0,50.  

De consument 

betaalt dus 

€ 0,50 / € 1 x 100% 

= 50% van de heffing
.

Voorbeeld 2: belastingheffing prijszetter

Door belasting te heffen, worden de kosten voor een aanbieder hoger.

Bekijk de grafiek die de situatie van een monopolist weergeeft.

Het consumentensurplus 

wordt gegeven door 

ABC = 450 x (10-5,5) / 2 

= 1012,5 

Het producentensurplus 

wordt gegeven door 

BCDE = 450 x (5,5 – 1) 

= 2025 

Het totale surplus is dus 1012,5 + 2025 = 3037,5 

Stel dat de belasting €1,- per product is. 

GTK = MK wordt dan nu € 2,-.

De consument betaalt ook 

een gedeelte van de 

belasting. 

De prijs stijgt van € 5,50 

naar € 6,-, dus met € 0,50. 

De consument betaalt dus 50% van de belasting.  

Het consumentensurplus daalt en wordt nu gegeven door AFG = 400 x (10-6) / 2 = 800

Het producenten-

surplus daalt ook 

en wordt nu 

gegeven door 

FGHI = 

400 x (6 – 2) = 1600

Het totale surplus is dus nu 800 + 1600 = 2400

De overheid 

verdient met deze 

heffing: 

400 x €1 = € 400 

Als ze dit zodanig 

besteden dat dit 

de afname van het 

totale surplus compenseert, 

is het gebruik van het belastinggeld doelmatig.

Het totaal van alle surplussen daalt altijd door belastingheffing.

Voor belastingheffing: CS + PS = 3037,5

Na belastingheffing: CS + PS + belastingopbrengst = 2400 + 400 = 2800

Het welvaartsverlies door belastingheffing is dus 3037,5 – 2800 = 237,50

Dit kun je ook in de grafiek zien:

Vierkant CFGJ gaat van 

het CS naar het PS.

Vierkant EIHK gaat 

van het PS naar de 

overheid.

Vlak BDFK is dus het 

welvaartsverlies.

Dit is gelijk aan: (450 – 400) x (5,50 – 1) + (6 – 5,50) x 50 / 2 = 225 + 12,5 = 237,50 

Redenen voor afname belastingopbrengst bij stijging belastingtarief:

• De mensen vinden het product te duur worden en kopen het niet meer. Aantal verkochte producten daalt. 
  
• Mensen vinden het niet meer de moeite waard om te gaan werken bij stijging tarief inkomstenbelasting. 
  
• Er sprake van belastingontduiking. 
  

Indirecte subsidie

De overheid wil soms het gebruik van bepaalde producten stimuleren.

Dit kan door de producent subsidie te geven. De overheid neemt dan een deel van de productiekosten voor haar rekening, de producenten kunnen dan meer aanbieden en de vragers hoeven minder te betalen, waardoor de vraag toeneemt.

Gezamenlijk maken

2.28

Maken in de les

2.1, 2.4, 2.11, 2.15

Lesdoelen behaald?

Hoe kan de overheid ingrijpen en wat zijn de gevolgen?

1, 2, 3, 4