V4 - TH1 -BS1

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 1: Inleiding in de biologie

Basisstof 1:  Wat kun je met biologie?

TH1-BS1 begrippen:

organismen

stofwisseling

soort

levenscyclus

levensloop

molecuul

DNA

organel

cel

weefsel

orgaan

organisme

populatie

ecosysteem

biosfeer

systeem aarde

Organismen

Levende wezens zoals planten, dieren, schimmels en bacteriën

Stofwisseling

Alle chemische (scheikundige) reacties in een organisme

Soort

Organismen die zich onderling kunnen voortplanten en daarbij vruchtbare nakomelingen voortbrengen

Levenscyclus

Alle individuen van een soort doorlopen tijdens hun levensloop dezelfde fasen of stadia (ei, rups (larve), pop, volwassen dier)

DNA

Molecuul dat de erfelijke informatie van een organisme bevat

Cel

Een grotere biologische eenheid en een hoger organisatieniveau dan een molecuul; alle organismen bestaan uit een of meer cellen

Organellen

Onderdelen van een cel met een bepaalde functie

Weefsel

Een groep cellen met dezelfde vorm en functie

Orgaan

Deel van een organisme met een specifieke bouw en functie

Orgaanstelsel

Aantal organen dat samen een bepaalde functie uitoefent

Populatie

Groep individuen van dezelfde soort die in een bepaald gebied leeft en zich onderling voortplant

Levensgemeenschap

Alle verschillende populaties die in een gebied samenleven

Ecosysteem

Min of meer begrensd gebied met bepaalde eigenschappen. Zowel de levende als de niet-levende natuur in dat gebied maakt deel uit van het ecosysteem

Systeem aarde

Geheel aan ecosystemen op aarde, ook biosfeer genoemd

Emergente eigenschap

Als er op een hoger organisatieniveau een nieuwe eigenschap ontstaat die er op het lagere organisatieniveau niet is

Leerdoelen

1.1.1 Je kunt beschrijven wat biologie is en uitleggen dat biologie op veel gebieden een rol speelt.

1.1.2 Je kunt het verschil tussen levensloop en levenscyclus beschrijven.

1.1.3 Je kunt de organisatieniveaus van de biologie benoemen en uitleggen dat op elk hoger organisatieniveau emergente eigenschappen kunnen ontstaan.

Wat is biologie?

Wat is biologie?

• Biologie is de leer van het leven (een natuurwetenschap)
• Bij biologie bestudeer je organismen
• Organismen kunnen levend of dood zijn

Voorbeelden van organismen?

Wanneer is een organisme levend?

Wanneer is een organisme dood?

Wanneer is iets levenloos?

dood, levend of levenloos?

1. dood
2. levend
3. levenloos

Levend, dood of levenloos?

dood, levend of levenloos?

1. Levend
2. Dood
3. Levenloos

Levensverschijnselen

Organismen worden als levend beschouwd als ze levensverschijnselen vertonen.

--> Bewegen, waarnemen, reageren op prikkels, voortplanten, groeien, ontwikkelen, voeden, ademhalen, uitscheiden.

Stofwisseling

alle levende organismen doen aan stofwisseling 

wat is stofwisseling? 

• Ademhalen, uitscheiden en voeden horen bij stofwisseling
• Stofwisseling = alle chemische reacties in een organisme
• Enzymen spelen een belangrijke rol bij stofwisseling. Zij katalyseren de reacties

Levensloop en levenscyclus

• Een individu heeft een levensloop.
• Deze begint met het leven en eindigt met de dood
• Een soort heeft een levenscyclus.
• Deze stopt pas als de soort uitsterft

organisatie-niveaus van de biologie

molecuul: DNA

cel: beencel

orgaan: bot

organisme: grutto

populatie: grutto's

ecosysteem: weidegebied

biosfeer (systeem aarde)

Organisatieniveaus

Molecuul (bouwsteen van stoffen)

Cel (bouwsteen van organisme)

Weefsel (cellen met dezelfde vorm en functie)

Orgaan (deel van organisme met specifieke functie)

Orgaanstelsel (organen die samenwerken aan één taak)

Organisme (levend wezen)

Populatie (groep individuen van dezelfde soort)

Levensgemeenschap (verschillende populaties in een bepaald gebied)

Ecosysteem (levensgemeenschap met alle levenloze natuur in een gebied)

Biosfeer (alle ecosystemen op aarde)

Wanneer behoren 2 individuen tot dezelfde soort?

1. Als ze nakomelingen kunnen krijgen
2. Als ze vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen
3. Als ze heel erg op elkaar lijken
4. Als ze evenveel chromosomen hebben

Emergente eigenschappen

• Een emergente eigenschap is een eigenschap die wel op een hoger organisatieniveau werkt, maar niet op een lager organisatieniveau.
• Bijvoorbeeld fietsen

huiswerk

maak opdrachten van BS1 af (opdracht 1 t/m 21)