3.2 en 3.3 Hofstelsel en feodalisme

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Leerdoelen tijdvak 3

Je kunt uitleggen:

• wat het hofstelsel inhoudt 
• wat het feodale stelsel inhoudt 
• hoe het christendom en de islam zich verspreidden door Europa 
  
  

Je leert:

• hoe je moet werken met bronnen
• hoe je de Kenmerkende Aspecten moet toepassen 

De vernietiging van een Rijk door Thomas Cole (1801-1841) 

Het West-Romeinse Rijk valt

476

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit schilderij is het vierde deel van de serie heet Destruction, en lijkt op de inval van Rome door de Vandalen. 

Een dreigende lucht met donkere wolken.

Een gebroken schild

Van een standbeeld ontbreekt het hoofd

Een vrouw wordt in het water gegooid

Een noodbrug die op instorten staat

Een vernielde brug.

Een paleis staat in brand: je ziet de vlammen

De Middeleeuwen 

Tijdvak 3 en 4 staan ook wel bekend als de Middeleeuwen, omdat

• Deze periode tussen twee 'beschaafde' perioden invalt: Het Romeinse Rijk en de Renaissance (tijdvak 5) 
• De term is rond 1600 bedacht om de overgang naar hun 'nieuwe, mooie en beschaafde' periode te karakteriseren. 
• Tijdvak 3: De Vroege Middeleeuwen (500-1000)
  
• Tijdvak 4: De Late Middeleeuwen (1000-1500)
• De vraag is: was deze periode zo 'barbaars' en onbelangrijk als later werd gedacht? 

Opdracht (20 min.)

De klas wordt in drieën verdeeld: links, midden en rechts. 

1. Links: brengt in tweetallen in kaart wat de economische situatie (wat zijn de middelen van bestaan) en de sociale situatie (hoe zijn de verhoudingen in de bevolking) aan het eind van de Romeinse tijd in Europa. 
   
2. Het midden: brengt in tweetallen in kaart wat de politieke situatie (hoe was de macht verdeeld) was aan het eind van de Romeinse tijd in Europa. 
3. Rechts: brengt in tweetallen in kaart wat de culturele situatie (wat waren de gewoonten, gebruiken en geloven van mensen) was aan het eind van de Romeinse Tijd in Europa. 

• Hiervoor gebruiken jullie respectievelijk paragraaf 3.2 (hofstelsel en horigheid), 3.3 (het feodale stelsel) en 3.4 (christendom in Europa) 

Leerdoelen 3.2

Aan het eind van deze les kun je:

• uitleggen welke gevolgen de val van het West-Romeinse Rijk had, en 
• welke gevolgen dit had voor boeren, met in het bijzonder
• de rechten en plichten voor horige boeren. 

Horigheid

Na de val van het Romeinse Rijk verdwenen ook hun steden. 

• Bestuur kon invasies niet aan; burgers niet beschermen --> onveiligheid
• Handel en nijverheid namen af, bevolking kromp
• Mensen worden (noodgedwongen) zelfvoorzienend: autarkisch
• Bijna de gehele samenleving leefde in de middeleeuwen van de landbouw (landbouwsamenleving)

Horigheid

Conclusie: alles is onveilig en de landbouwproductie stortte in. Gevolgen:

• Boeren mochten hun land niet meer verlaten
• Boeren zochten bescherming bij grootgrondbezitters
• Grootgrondbezitters eisen erfelijke verplichtingen van hun boeren, vanaf dan horigen
• De grootgrondbezitters krijgen erfelijke voorrechten (de adel) 

Hofstelsel

Hofstelsel/domeinstelsel

Boeren leefden in een dorp op het land van de heer. Dit heette een domein

• Boeren moesten hun gehuurde grond én de grond van de heer bewerken
• Zij betaalden hun belasting in natura 
• Ook moesten zij onbetaalde arbeid verrichten: herendiensten
• Het Franse woord hiervoor was 'corvée'. Denk daaraan de volgende keer dat je de aula schoonmaakt :) 

Hofstelsel met vroonland - dit is het land van de heer waarop gewerkt moet worden

 en hoevenland - het land dat de horige zelf bewerkt en waarvan hij een deel van de oogst moet afstaan.

Hofstelsel 

Het hofstelsel is dus een economisch en sociaal systeem

Routes paragraaf 3.2 

Herhalingsopdrachten: 1 t/m 4 + 9 t/m 11
Klaar? Maak verdiepende opdracten

Verdiepende opdrachten: 5, 13, 14 
Klaar? Maak geavanceerde opdrachten 

Geavanceerde opdrachten: examentraining blz. 34-35 1 t/m 9 

Theorie

Domein: landgoed van de heer of klooster waaraan horigen zijn gebonden. 

Vroonland: Deel van het domein waar de heer woont.

Hofstelsel: Systeem waarbij ene deel van domein door de heer wordt gebruikt en het andere wordt geleend aan horige boeren.

3.3 Het feodale stelsel

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je uitleggen

• welke bestuursproblemen volgden op de val van het West-Romeinse Rijk, en
• hoe het feodalisme die problemen moest oplossen, en 
• hoe het feodalisme decentralisatie in de hand werkte. 

Hoe ga je na het einde van het West-Romeinse Rijk je koninkrijk besturen?

l

Feodalisme

• De Frankische koning Karel de Grote stelde het leenstelsel in 
• De leenheer leent gebieden uit aan leenmannen (=graven, hertogen, adel). 
• Leenmannen voeren in hun gebied het bestuur, spraken recht en verdedigden dit gebied. 
• In ruil daarvoor waren zij trouw en hulp verschuldigd aan de leenheer

Nadelen van feodalisme 

• Veel leenmannen werden na verloop van tijd sterker dan hun leenheer
  
  
• Leenmannen zagen het leen als erfelijk --> minder macht voor leenheer
  
  
• Daardoor wordt er niet vanuit 1 plek / persoon bestuurd (=centralisatie), maar is de macht verdeeld onder velen

Dus hoe was in de Middeleeuwen de macht verdeeld? 

De Middeleeuwse samenleving was een standensamenleving. Een stand = een groep met een vaste sociale positie. 

• Eerste stand: de Geestelijken, de mensen die in dienst zijn van de kerk. (bidden)

• Tweede stand: Edelen: de koning, leenmannen en sommige ridders. Besturen, rechtspreken en verdedigen van het gebied. (vechten)

• Derde stand: de rest van de bevolking: vooral boeren, zij zorgen voor het voedsel. (werken)

Feodale Stelsel

Het feodale stelsel is dus een politiek systeem, want het heeft betrekking op het bestuur van een rijk

Routes paragraaf 3.3 

Herhalingsopdrachten: 5, 9, 10, 11
Klaar? Ga verder met de verdiepende opdrachten

Verdiepende opdrachten: 13 t/m 15
Klaar? Ga verder met de examentraining

Examentrainingsopdrachten 1 t/m 9 (blz. 34-35)
Klaar? Lees paragraaf 3.4 en maak opdracht 15

Opdrachten

1. Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen het hofstelsel en feodalisme?

2. Welke factoren hebben bijgedragen aan het ontstaan van het feodalisme? Schrijf ze op in chronologische volgorde

3. Waardoor was het feodalisme een succes voor de Frankische vorsten?
4. Hoe werkt het feodaal stelsel? Maak er een tekening van in je schrift. 

5. Maak paragraaf 3.3 (blz. 31) opdr. 13 + 14