H4-TH4-BS5

• Biologie / Verzorging
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 4

BS5 

Onderzoek naar 

evolutie

Maar eerst even herhalen...

Individuen ondergaan evolutie

1. True
2. False

gescheiden creatiemodel

polyfyliemodel

evolutiemodel

Hou oud is de aarde en wanneer is leven ontstaan?

1. aarde: 10 miljard leven: 2 miljard
2. aarde: 9 miljoen leven 2 miljoen
3. aarde: 6,6 miljoen leven: 8 miljard
4. aarde: 4,6 miljard leven: 3,8 miljard

Welke stoffen zijn organisch en welke zijn anorganisch?

Sleep de moleculen naar de juiste categorie.

anorganische moleculen

organische moleculen

water

glucose

zetmeel

zuurstof

aminozuur

eiwit

CO2

nitraat

DNA

stikstof (N2)

RNA

bladgroen

Welk(e) rijk(en) hebben geen celwand?

1. Schimmels
2. Dieren en schimmels
3. Dieren
4. Bacterien

Welk celtype hoort bij welk domein/rijk?

prokaryota

funghi 

(schimmels)

animalia

(dieren)

plantae

(planten)

Zet op volgorde van groot naar klein

Familie

Stam

Orde

Geslacht

Klasse

Rijk

Domein

Soort

Wat is de Latijnse naamgeving voor het vogelbekdier?

1. Pandion Haliaetus
2. phascolarctos Cinereus
3. equus quagga
4. Ornithorhynchus anatinus

in afwezigheid van zuurstof

maakt organische stof uit anorganische stof

cellen van dit organisme hebben (echte) celkernen

cellen van dit organisme hebben geen celkernen

in aanwezigheid van zuurstof

organismen die organische stof maken uit andere organische stof

autotroof

prokaryoot

anaeroob

eukaryoot

aeroob

heterotroof

Wat is geen misconcept over de evolutie?

1. je kan zelf evolueren
2. dieren met dezelfde uiterlijke kenmerken zijn altijd verwant
3. de sterkte wint altijd in de evolutie
4. evolutionaire veranderingen nemen generaties in beslag

Wat is de beste beschrijving van fitness in het kader van de evolutie?

1. Fitness is een sport waardoor je sterker wordt en je nakomelingen geboren zullen worden met grotere spierballen.
2. Fitness is wie het wie de grootste mond heeft, zo meer opvalt in de populatie en sneller in gevecht gaat.
3. Fitness is de mate waarin organismen zijn aangepast aan hun omgeving en in staat zijn om hun genen door te geven aan de volgende generaties.
4. Fitness in de evolutie is de mate waarin organisme in staat zijn zo min mogelijk te veranderen en zich aan te passen aan de veranderende omgeving.

Leerdoelen BS 5

1. Je kent enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap. 
2. Je kunt herkennen of een evolutionaire ontwikkeling een voorbeeld is van homologie of analogie.
3. Je kunt omschrijven wat een rudimentair orgaan is en hoe ze kunnen ontstaan.
4. Je kunt een stamboom (cladogram) aflezen en construeren. 

Begrippen BS5

anatomie

homologe organen

rudimentaire organen

stamboom

soorten evolutie 

divergente: 2 eigenschappen veranderen van elkaar in dezelfde soort 

parallel: 2 eigenschappen ontstaan tegelijk in dezelfde soort

convergente: 2 eigenschappen ontstaan los van elkaar in 2 soorten

anatomie

bouw en functie van het organisme en delen daarvan

- hieruit kan je conclusies trekken over verwantschap

- organen die overeenkomen in vorm maar niet in functie zijn homoloog 

- organen die overeenkomen in functie maar niet in vorm zijn analoog

- organen die de functie hebben verloren: rudimentaire organen

Homologe organen

organen die overeenkomen 

in vorm maar niet in functie 

-> botten in plaatje hebben

hetzelfde bouwplan

Analoge organen

organen die overeenkomen in functie maar niet in vorm 

-> walvis, pinguïn en vis hebben een overeenkomstige vorm, maar ze zijn niet verwant  

homologie <-> analogie

homologie

• zelfde ontstaansgeschiedenis
• zelfde bouwplan
• verschillende functies

verwantschap

analogie

• verschillende ontstaansgeschiedenis
• verschillend bouwplan
• zelfde functies

geen verwantschap

Rudimentaire organen

organen die de functie hebben verloren: rudimentaire organen

ontstaan opdezelfde mannier als homologe organen, maar hebben de functie niet meer. -> kunnen zelfs verdwijnen!

-> bekken bij walvis,

mensen: staartbeentje, 

blindedarm

Rudimentaire organen

49a) Zijn de voorpoot van de krokodil en de voorpoot van een mol homologe of analoge organen? 

analoog

homoloog

49b) Zijn de vleugel van een vleermuis  en de vleugel van een vlieg homologe of analoge organen?

analoog

homoloog

49c) Zijn de poten van insecten en de poten van zoogdieren homologe of analoge organen? 

analoog

homoloog

Stambomen - cladistiek

tot ver 20e  eeuw -> uiterlijke kenmerken

rond 1970 onderzoek naar cytochroom c -> mitochondrien

-> rRNA vergelijking

rond 1990 indeling in 3 domeinen:

-> bacteriën, archaea en eukaryoten

nu meer op basis van DNA sequenties!

(1e genoom: $1.000.000.000,-  (1990-2003)

2020 zo'n $1000,- in 1 dag)

Stambomen - LET OP!!

Let op wat de basis is van de stamboom!! 

rRNA, DNA of eiwitten??? 

Hierdoor kunnen cladogrammen er totaal verschillend uitzien!

Een recente ontdekking op basis van indeling in moleculaire homologie laat zien dat walvissen zeer nauw verwant zijn aan hoefdieren.

Een blauwe vinvis is nauwer verwant aan een giraffe dan aan een haai.

Meeste stambomen geven geen tijdsindicatie! (Tenzij vermeld!!!)

Cladogram vs. Fylogram

Cladogram

• geeft verwantschap tussen clades weer
• lengte van clades hebben geen betekenis

Een cladogram geeft GEEN informatie over verloop van tijd 

Fylogram

• geeft verwantschap tussen clades weer
• lengte van clades geeft aan hoeveel tijd er in de evolutie verlopen is

Een fylogram geeft WEL informatie over verloop van tijd 

In welk cladogram zijn C en D het meest verwant aan elkaar én zijn zij het meest verwant aan soort E in vergelijking met. soorten A en B?

Maak nu opgave 50-56 op BVJ online

Stel je vragen als je iets niet snapt!! 

Leerdoelen

• Je kunt herkennen of een evolutionaire ontwikkeling een voorbeeld is van homologie of analogie
• Je kunt omschrijven wat een rudimentair orgaan is en hoe ze kunnen ontstaan
• Je kunt beschrijven wat het doel is van de cladistiek
• Je kunt een cladogram op een juiste wijze interpreteren
• Je kunt mono-, poly- en parafyletische clades herkennen in een cladogram

Leerdoelen + begrippen BS 5

1. Je kent enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap. 
   
2. Je kunt herkennen of een evolutionaire ontwikkeling een voorbeeld is van homologie of analogie.
3. Je kunt omschrijven wat een rudimentair orgaan is en hoe ze kunnen ontstaan.
4. Je kunt een stamboom (cladogram) aflezen en construeren. .

anatomie / homologe organen / rudimentaire organen / stamboom

Huiswerk

• Maakt de volgende opgaven op BVJ online van BS5: 50-56 af.
• Kijk alvast naar BS6: https://youtu.be/zNL0Kpnj6GI (zie magister)

Tot donderdag!! 

Gene flow

Seksuele selectie

Veranderingen in allelfrequenties als gevolg van migratie

Veranderingen in allelfrequenties als gevolg van specifieke partnerkeuze

Founder effect

Bottleneck effect

Veranderingen in allelfrequenties als gevolg stichten nieuwe populatie uit toevallige, niet gelijke allelfrequentie bij stichters

Veranderingen in allelfrequenties als gevolg achterblijvers na gebeurtenis met toevallige, niet gelijke allelfrequentie

Kunstmatige selectie

Genetic drift

Veranderingen in allelfrequenties als gevolg van selectie op (door de mens) gewenste eigenschappen

Veranderingen in allelfrequenties als gevolg van willekeurige verschuivingen gebaseerd op toeval (hoofdzakelijk bij kleine populaties)

Een 'Darwinvraag' beantwoorden

Stap 1

Benoem het uitgangspunt dat er in de muizenpopulatie sprake is van genetische variatie

Door mutaties is er variatie ontstaan in de vachtkleur van de muizen

Stap 2

Benoem: WIE hebben er WELK selectievoordeel? Dit haal je altijd uit de context van de vraag:

De muizen met een donkere vacht hebben een selectievoordeel omdat zij hierdoor minder gezien worden door hun predator.

Stap 3

Benoem dat individuen met selectievoordeel vaker ONDERLING voortplanten (hogere fitness)

De muizen met de donkere vacht zullen dus vaker overleven en als gevolg daarvan vaker onderling voortplanten.

Stap 4

Benoem de genfrequentieverschuiving die dit tot gevolg heeft

Het allel voor donkere vachtkleur zal vaker worden doorgegeven en daardoor zal het aantal donkere muizen in de volgende generaties toenemen. 

Gevolg van natuurlijke selectie op fenotype-distrubutie

Bruine muizen overleven beter en planten vaker voor in een woestijnomgeving omdat lichtere muizen vaker door uilen worden gezien en gegeten.
Wie of wat zorgt hier voor selectiedruk?

1. predator
2. bodemsamenstelling
3. vachtkleur
4. seksuele voorkeuren

Een fenotype dat de overlevingskans van een organisme verbetert in een bepaalde omgeving noemen we een ...

1. selectie
2. adaptatie
3. soortvorming
4. uitsterving

Natuurlijke selectie wordt het beste omschreven als:

1. een verandering in een organisme als gevolg van een bepaalde noodzaak
2. een proces van een nagenoeg continue verbetering, leidend tot een perfect organisme
3. verschillen in overlevingskansen als gevolg van een verschil in genetische eigenschappen.
4. overerving van eigenschappen die gedurende het leven zijn verkregen.

Een klein aantal herten verlaten hun eigen habitat
en komen in een nieuw perceel terecht waar nog geen herten hebben geleefd. Hun genenpool blijkt anders dan de oorspronkelijke populatie vanwege ...

1. Founder effect
2. Seksuele selectie
3. Natuurlijke selectie
4. Bottleneck effect

500 jaar nadat deze herten een goed gedijende populatie hebben gevormd, migreren er een aantal terug naar hun oorspronkelijke habitat. In deze populatie verschuift de allelelfrequentie vanwege ...

1. Genetic drift
2. Founder effect
3. Bottleneck effect
4. Gene flow

Gele toekan vrouwtjes hebben een voorkeur voor mannetjes die dezelfde kleur hebben als zijzelf. De genenpool zal veranderen vanwege ...

1. Genetic drift
2. Seksuele selectie
3. Kunstmatige selectie
4. Gene flow