Economieles: Wie maakt ons geld?

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Wie maakt ons geld?

Actuele lessen economie

Doel

Start van de les

Wat

De serie actuele lessen worden met enige regelmaat uitgebracht vanuit Economieles.nu. Dit betreft materiaal van economiedocenten zoals Irene de Vries (met de serie “Krant in de Klas”) en andere docenten of collega’s van Our New Economy.

Hou daarvoor de website en de nieuwsbrief in de gaten!

Ons geldsysteem

In deze les onderzoeken we het geldsysteem

Je weet straks:

• Waar geld vandaan komt
  
• Hoe het geldsysteem in elkaar zit
  
• Hoe je zelf geld kunt maken (en wat daarvan de voor- en nadelen zijn)
  

Doel

Uitleggen wat we in deze les gaan doen (1 min)

Wat

In deze les verkennen we het geldsysteem. We gebruiken in de week van het geld een ander perspectief dan wat vaak wordt aangeboden vanuit de banken. We gaan onderzoeken hoe het geldsysteem in elkaar zit aan de hand van het kunstwerk van Carlijn Kingma. Hiervan is een video ontwikkeld die vragen over ons geldsysteem onderzoekt. Natuurlijk hoe het in elkaar zit en hoe het werkt, maar ook de machtsvragen: welke rollen bestaan er in het systeem en wie profiteert ervan en wie juist niet?

Terzijde:

Een extreem voorbeeld van geldcreatie de afgelopen jaren is Helikoptergeld en kwantitatieve verruiming: Helikoptergeld is een onconventioneel alternatief voor kwantitatieve verruiming, maar beide maatregelen hebben tot doel om consumentenuitgaven te stimuleren en de inflatie te doen toenemen. Met helikoptergeld wordt de geldvoorraad vergroot door grote hoeveelheden geld onder de bevolking te verdelen. Met kwantitatieve verruiming wordt de geldvoorraad vergroot door obligaties of andere effecten te kopen om zo de economie aan te zwengelen. Helicoptergeld is tot op heden eigenlijk vooral theorie: In 2016, toen de groei in Japan afnam, overwoog het land om helikoptergeld in te zetten om de economie een duwtje in de rug te geven. Dit is op het laatste moment afgewezen.

Hoe wordt het geld gecreëerd?

[ Jouw vraag ]

Waarom lenen miljardairs geld?

Wat wil jij weten over ons geldsysteem?

Doel: Activeren van leerlingen om vooraf te bedenken wat ze zouden willen weten na het bekijken (van delen) van de video van de Waterwerken van ons Geld

LET OP, hier vooraf keuze maken of je van plan bent de hele video te tonen (22 min). Op de volgende pagina staan de precieze tijdstippen die je kunt afspelen voor de vraag links en rechts. Haal in dat geval de middelste vraag weg.

Let op 2, Je kunt leerlingen een eigen vraag laten definiëren, maar niet alle mogelijke vragen worden behandeld in de video.

Optie 1: Welke vraag vind jij als docent interessant en verwerk die i.p.v. de open vraag

Optie 2: loop tijdens de les de vragen na die de leerlingen (of groepjes) willen weten en grijp in als je inschat dat die vraag niet uit de video te halen valt.

Optie 3: verwijder gewoon de middelste optie ;-)

Hoe wordt het geld gecreëerd?

Waarom lenen miljardairs geld?

Wat wil jij weten over ons geldsysteem?

Doel: Activeren van leerlingen om vooraf te bedenken wat ze zouden willen weten na het bekijken (van delen) van de video van de Waterwerken van ons Geld

LET OP, hier vooraf keuze maken of je van plan bent de hele video te tonen (22 min). Op de volgende pagina staan de precieze tijdstippen die je kunt afspelen voor de vraag links en rechts. Haal in dat geval de middelste vraag weg.

Let op 2, Je kunt leerlingen een eigen vraag laten definiëren, maar niet alle mogelijke vragen worden behandeld in de video.

Optie 1: Welke vraag vind jij als docent interessant en verwerk die i.p.v. de open vraag

Optie 2: loop tijdens de les de vragen na die de leerlingen (of groepjes) willen weten en grijp in als je inschat dat die vraag niet uit de video te halen valt.

Optie 3: verwijder gewoon de middelste optie ;-)

Open de video

Doel

Bekijk de video https://www.ftm.nl/artikelen/kaart-ontrafeling-geldstelsel

Wat

De leerlingen kijken de video en luisteren met aandacht of hierin hun onderzoeksvraag (deels) wordt beantwoord.

OPTIE om in te korten

- speel de eerste minuut voor de introductie van de video.

- op 8:10 tot 10:00 bevat de uitleg van de rollen van de Commerciële bank – de Centrale bank – de overheid – de belastingdienst en de pensioenfondsen. In het kort: de financiële wereld

- op 10:04 start de uitleg van de geldcreatie uit commerciële leningen, tot 11:43

- op 13:38 start de uitleg over verkopen van aandelen of het lenen van geld tot 15:15

Bekijk de video https://www.ftm.nl/artikelen/kaart-ontrafeling-geldstelsel

Wat

De leerlingen kijken de video en luisteren met aandacht of hierin hun onderzoeksvraag (deels) wordt beantwoord.

OPTIE om in te korten

- speel de eerste minuut voor de introductie van de video.

- op 8:10 tot 10:00 bevat de uitleg van de rollen van de Commerciële bank – de Centrale bank – de overheid – de belastingdienst en de pensioenfondsen. In het kort: de financiële wereld

- op 10:04 start de uitleg van de geldcreatie uit commerciële leningen, tot 11:43

- op 13:38 start de uitleg over verkopen van aandelen of het lenen van geld tot 15:15

Is jouw vraag beantwoord?

Wat was jouw vraag en wat heb jij hier nu als antwoord gehoord?

• Wat vinden jullie van dat antwoord?
  
• Wie heeft een vraag die niet beantwoord is in de video?
  

Doel: Wat hebben leerlingen gehoord als antwoord op hun vraag.

Je kunt de antwoorden kort herhalen als je weinig tijd hebt, maar het levert meer op om een paar groepjes te laten vertellen wat zij gehoord hebben. Je kunt daarbij ook hun mening vragen.

Het meeste geld wordt gecreëerd door private banken.

Maar de vraag is: kun je zelf geld maken?

Dat kan! Jullie kunnen zelf een munt ontwerpen en afspreken hiermee onderling te gaan betalen.

Maak je eigen geld

Doel

Bekijk de video https://www.youtube.com/watch?v=XQfd9S-jLNo

Wat

Op Sardinië en in Bristol creëren bedrijven een betaalnetwerk op basis van een digitale munt.

Dat zijn ondernemersnetwerken. Maar de vraag is: wat zou er kunnen op jouw eigen school? Kun je onderling betalen met een eigen muntsoort?

Kun je zelfgemaakt geld vertrouwen?

Fiduciair geld

• Is valuta met weinig intrinsieke waarde (papiergeld, digitaal geld);
  
• Waarde berust op het vertrouwen;
  
• Grootste deel van het geld in omloop gevormd door fiduciair geld;
• Fiduciair geld omvat contant geld, zoals bankbiljetten en munten, en digitale geldvormen, zoals deposito's op bankrekeningen.

Doel

korte uitleg over Fudiciair geld.

Wat

Fiduciair geld is een vorm van valuta waarvan de waarde niet intrinsiek is, maar berust op het vertrouwen dat mensen erin hebben. Geld dat je zelf ‘maakt’ is meestal fiduciair.

Anders dan bij bijvoorbeeld gouden of zilveren munten, waarvan de waarde wordt bepaald door het materiaal waaruit ze zijn gemaakt, heeft fiduciair geld geen intrinsieke waarde. De waarde ervan wordt uitsluitend bepaald door het vertrouwen dat mensen hebben dat ze het kunnen gebruiken om goederen en diensten te kopen.

Het is belangrijk op te merken dat fiduciair geld meestal wordt uitgegeven door (centrale) banken en overheden, maar het grootste deel van het geld in omloop in moderne economieën gecreëerd door commerciële banken via leningen. De centrale banken zijn verantwoordelijk voor het handhaven van het vertrouwen in de geldwaarde door middel van monetair beleid, zoals het reguleren van de geldhoeveelheid en het handhaven van prijsstabiliteit. Als het vertrouwen in fiduciair geld afneemt, kan dit leiden tot inflatie of zelfs hyperinflatie, waarbij de waarde van de valuta snel daalt.

Over het algemeen is fiduciair geld handig omdat het gemakkelijk te dragen en te verhandelen is, maar het vereist een stabiel vertrouwen van het publiek om zijn waarde te behouden.

In moderne economieën wordt het grootste deel van het geld in omloop gevormd door fiduciair geld, dat wordt uitgegeven door centrale banken en overheden. Dit fiduciair geld omvat contant geld, zoals bankbiljetten en munten, en digitale geldvormen, zoals deposito's op bankrekeningen. Gouden en zilveren munten worden zelden gebruikt als wettig betaalmiddel in de dagelijkse transacties vanwege hun inherente beperkingen, zoals gewicht, opslagkosten en veiligheidsrisico's.

Desondanks behouden gouden en zilveren munten een zekere mate van waarde en worden ze soms gebruikt als beleggingsinstrumenten of verzamelobjecten, vooral in tijden van economische onzekerheid of als een hedge tegen inflatie. Ook worden ze nog steeds gebruikt in sommige traditionele en culturele contexten, zoals ceremoniële geschenken, sieraden of als wettig betaalmiddel in specifieke omstandigheden.

Ontwerp jullie eigen geld

Maak in groepen een ontwerp van jullie lokale geldsysteem. Hou daarbij rekening met:

1. Zoveel mogelijk leerlingen doen mee!
   
2. Hoe ga je vraag en aanbod bij elkaar brengen?
   
3. Hoe kom je aan geld (talenten)?
   
4. Waaraan willen jullie geld kunnen uitgeven?
   
5. Hoe werkt het technisch?
   

Doel: leerlingen gaan hun eigen geldsysteem ontwerpen in groepjes

Alle groepen ontwerpen een ‘app’ op een telefoon (dat mag op een powerpoint slide of op een A4 papier getekend). Merk op dat niet alle 5 de vragen beantwoord hoeven worden als daar weinig tijd voor is.

Voor kortere tijd, behandel je – afhankelijk van wat je zelf

Een paar zaken om rekening mee te houden bij de uitleg;

Het gaat om een onderling ruil- of transactie netwerk.

Je kunt het dus niet aantrekkelijk maken met een vette korting, want die moet je dus ook uit de eigen middelen halen!

Ontdek wat je met elkaar kunt uitwisselen (diensten als huiswerkbegeleiding, vintage kleding, andere producten of diensten?).

Interactie met bijv. lokale winkels vergt dat je moet bedenken hoe die winkels hun ‘munten’ dan weer kunnen uitgeven

Laat ze goed bedenken hoe je vraag en aanbod bij elkaar kunt krijgen in de app.

Reflectie

1. Omschrijf in je eigen woorden de werking van het geldsysteem
   
2. Is volgens jou een veranderingen van het geldsysteem noodzakelijk? Licht je antwoord toe.
   

Doel: reflecteren op wat de leerlingen deze les geleerd hebben

Wat vond je van deze les?

😒🙁😐🙂😃

De poll (Emoji)

Voor het uitvragen van emoties bij bepaalde onderwerpen, komt het emoji type goed van pas.

Met de poll kun je leerlingen bevragen met stellingen tijdens de (klassikale of gedeelde) les. Deze stellingen hebben geen goede of foute antwoorden, maar kunnen juist gebruikt worden om discussies te starten en meningen uit te vragen.

Doel

Een paar ideeën van leerlingen

Wat

Deze voorbeelden komen van een school die verschillende ruilsystemen onderzochten in het kader van een Onderzoek en Ontwerp naar andere manieren om een LETS ruilkring te ontwerpen. De opdracht hebben ze uitgevoerd met focus op een ruilsysteem / munt voor ‘de eigen school’.

                         Krant in de klas - over deze les

Deze les is ontwikkelt in het kader van de 'Week van het geld' waar we leerlingen breder wegwijs maken in het geldsysteem, geldcreatie en hoe het geld door het systeem stroomt.

Leerdoel is begrijpen van het geldsysteem en te experimenteren met een eigen geldsysteem. Hiermee sluit de les aan op de domeinen C (Ruil), D (Markt), E (Ruilen over de tijd) en ook F (Samenwerken en onderhandelen), eventueel kun je aanstippen domein I (Goede tijden, slechte tijden) en tot slot bevat het tweede deel van de les ook aansluiting bij domein J (Onderzoek en experiment)

Tijd: Voor een half uur - de video (22 MIN, of alleen twee korte passages) met vragen (8 MIN). Voor een heel uur, of nog beter, een blokuur, aanvullen met – eigen geld maken (10 MIN) met opdracht (10 MIN) een terugkoppeling (10 MIN). Bij een blokuur kan er meer uitgewerkt worden.

Doel

korte uitleg over Fudiciair geld.

Wat

Fiduciair geld is een vorm van valuta waarvan de waarde niet intrinsiek is, maar berust op het vertrouwen dat mensen erin hebben. Geld dat je zelf ‘maakt’ is meestal fiduciair.

Anders dan bij bijvoorbeeld gouden of zilveren munten, waarvan de waarde wordt bepaald door het materiaal waaruit ze zijn gemaakt, heeft fiduciair geld geen intrinsieke waarde. De waarde ervan wordt uitsluitend bepaald door het vertrouwen dat mensen hebben dat ze het kunnen gebruiken om goederen en diensten te kopen.

Het is belangrijk op te merken dat fiduciair geld meestal wordt uitgegeven door (centrale) banken en overheden, maar het grootste deel van het geld in omloop in moderne economieën gecreëerd door commerciële banken via leningen. De centrale banken zijn verantwoordelijk voor het handhaven van het vertrouwen in de geldwaarde door middel van monetair beleid, zoals het reguleren van de geldhoeveelheid en het handhaven van prijsstabiliteit. Als het vertrouwen in fiduciair geld afneemt, kan dit leiden tot inflatie of zelfs hyperinflatie, waarbij de waarde van de valuta snel daalt.

Over het algemeen is fiduciair geld handig omdat het gemakkelijk te dragen en te verhandelen is, maar het vereist een stabiel vertrouwen van het publiek om zijn waarde te behouden.

In moderne economieën wordt het grootste deel van het geld in omloop gevormd door fiduciair geld, dat wordt uitgegeven door centrale banken en overheden. Dit fiduciair geld omvat contant geld, zoals bankbiljetten en munten, en digitale geldvormen, zoals deposito's op bankrekeningen. Gouden en zilveren munten worden zelden gebruikt als wettig betaalmiddel in de dagelijkse transacties vanwege hun inherente beperkingen, zoals gewicht, opslagkosten en veiligheidsrisico's.

Desondanks behouden gouden en zilveren munten een zekere mate van waarde en worden ze soms gebruikt als beleggingsinstrumenten of verzamelobjecten, vooral in tijden van economische onzekerheid of als een hedge tegen inflatie. Ook worden ze nog steeds gebruikt in sommige traditionele en culturele contexten, zoals ceremoniële geschenken, sieraden of als wettig betaalmiddel in specifieke omstandigheden.

                         Krant in de klas - over deze les

Algemeen: begrijpen hoe geld – een concept dat we elke dag gebruiken – wordt gecreëerd en welke belangrijke instanties hierin een rol spelen. Daarbij leren kritisch te kijken naar de relatie tussen het geldsysteem en een paar maatschappelijke problemen.

Economische concepten:

Aandeelhouders, armoede, budget, keuzes, koopkracht, arbeid/loon, inflatie, schulden, ruilen over tijd, geldstromen, rente, werkgelegenheid, tekort, toezicht, belasting, overheid.

Achtergrondartikelen in ESB

https://esb.nu/historische-lessen-voor-een-houdbare-europese-muntunie/

https://esb.nu/tijd-voor-transitie-van-financieel-monetair-systeem-naar-digitaal-tijdperk/ 

Doel

korte uitleg over Fudiciair geld.

Wat

Fiduciair geld is een vorm van valuta waarvan de waarde niet intrinsiek is, maar berust op het vertrouwen dat mensen erin hebben. Geld dat je zelf ‘maakt’ is meestal fiduciair.

Anders dan bij bijvoorbeeld gouden of zilveren munten, waarvan de waarde wordt bepaald door het materiaal waaruit ze zijn gemaakt, heeft fiduciair geld geen intrinsieke waarde. De waarde ervan wordt uitsluitend bepaald door het vertrouwen dat mensen hebben dat ze het kunnen gebruiken om goederen en diensten te kopen.

Het is belangrijk op te merken dat fiduciair geld meestal wordt uitgegeven door (centrale) banken en overheden, maar het grootste deel van het geld in omloop in moderne economieën gecreëerd door commerciële banken via leningen. De centrale banken zijn verantwoordelijk voor het handhaven van het vertrouwen in de geldwaarde door middel van monetair beleid, zoals het reguleren van de geldhoeveelheid en het handhaven van prijsstabiliteit. Als het vertrouwen in fiduciair geld afneemt, kan dit leiden tot inflatie of zelfs hyperinflatie, waarbij de waarde van de valuta snel daalt.

Over het algemeen is fiduciair geld handig omdat het gemakkelijk te dragen en te verhandelen is, maar het vereist een stabiel vertrouwen van het publiek om zijn waarde te behouden.

In moderne economieën wordt het grootste deel van het geld in omloop gevormd door fiduciair geld, dat wordt uitgegeven door centrale banken en overheden. Dit fiduciair geld omvat contant geld, zoals bankbiljetten en munten, en digitale geldvormen, zoals deposito's op bankrekeningen. Gouden en zilveren munten worden zelden gebruikt als wettig betaalmiddel in de dagelijkse transacties vanwege hun inherente beperkingen, zoals gewicht, opslagkosten en veiligheidsrisico's.

Desondanks behouden gouden en zilveren munten een zekere mate van waarde en worden ze soms gebruikt als beleggingsinstrumenten of verzamelobjecten, vooral in tijden van economische onzekerheid of als een hedge tegen inflatie. Ook worden ze nog steeds gebruikt in sommige traditionele en culturele contexten, zoals ceremoniële geschenken, sieraden of als wettig betaalmiddel in specifieke omstandigheden.