Hfst 6: Samenwerken aan de wederopbouw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Cultureel-mentale ontwikkelingen in 

Nederland na 1945

Hard werken en zuinig leven naar een consumptiemaatschappij. 

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen hoe het dagelijks leven in Nederland direct na de Tweede Wereldoorlog eruit zag.

Hoe de wederopbouw verliep. De economie zich ontwikkelt en de overheid steeds meer voor zijn burgers gaat zorgen.

Wat weet jij eigenlijk van
de Wederopbouw van Nederland?

Bevrijd!

• De schade van de oorlog was groot
• Het aantal slachtoffers was hoog, rond de 200.000
• De infrastructuur was vernield
• Veel machines waren door de Duitsers meegenomen
• Honderdduizenden mannen waren in Duitsland tewerkgesteld tijdens de oorlog

De schade na het bombardement van Rotterdam in mei 1940 was groot, maar tijdens de vijf jaren van de Duitse Bezetting was er nog niet veel gedaan om de stad op te bouwen.

Wederopbouw

vanaf 1945

• gebrek aan alles: voedsel, brandstof, geld
• export lag stil
• dreigende  inflatie. Daarom bleven producten op de bon om te voorkomen dat de prijzen van producten die schaars zijn zouden stijgen

De Wederopbouw 

• Afspraken over lonen en prijzen: geleide loonpolitiek lonen blijven laag, om de export op gang te brengen en dus weer een industrieland te worden. 
• Harmoniemodel: samenwerken/de schouders eronder en niet zeuren!
• Eerste industrialisatie nota: kleine bedrijven gaan samenwerken ⇒ kosten lager ⇒ prijzen lager ⇒ export stijgt


• Hulp vanuit VS: Marshallplan
• Ontstaan van een verzorgingsstaat

Het Amerikaanse Marshallplan had twee belangrijke doelen:

• Zorgen dat Europa weer wordt hersteld, zodat Amerika ook weer producten kan verkopen aan de Europeanen.
• Laten zien wie hun échte bondgenoot is: kies voor het kapitalisme van ons, en niet het communisme van de Sovjet-Unie!

Het gezin van de jaren 50.

• Het leven van de meeste mensen speelde zich af in het gezin.
• De rollen waren duidelijk: vader, moeder en (veel) kinderen
• Vader was de baas, moeder de huisvrouw, kinderen gehoorzaam
• Echtscheidingen kwamen maar weinig voor (vrouwen hadden vaak geen eigen inkomen)
• Het leven was zuinig en vrije tijd werd thuis doorgebracht

Verzuiling

• De verdeling van de Nederlandse samenleving in 4 groepen (zuilen): protestanten, katholieken, liberalen, socialisten
• Eigenlijk werd het van je verwacht dat je alleen omging met mensen binnen je eigen zuil
• Er was veel sociale controle: familie, vrienden en de buurt controleerden of je je wel aan de 'regels' van de zuil hield.

Liberalen

• Nachtwakersstaat: taak van de overheid  is zorgen  voor orde en veiligheid. 

• Economie helemaal vrij laten

• Sociale wetten kosten teveel geld is ook niet de taak van de overheid.

• Rechts in de politiek

Confessionelen

• Confessie=geloof (Protestant/Rooms-katholiek)

• Ongelijkheid  is er omdat God het zo wil. 

• Goede christenen helpen elkaar in goede en slechte tijden.

• Werkgevers en werknemers moeten samen overleggen als er iets is. 

De gereformeerde voorman Abraham Kuyper (1837-1920) is een belangrijke persoon uit de Nederlandse geschiedenis. Hij richtte de eerste Nederlandse politieke partij op, de Antirevolutionaire Partij. Hij was predikant, hoogleraar, journalist, Kamerlid en minister-president. 

Elke zuil had zijn eigen krant, omroep, winkels  sportclubs etc.

Mensen leven in hun eigen zuil.

Video

Clipphanger:

Wat is verzuiling?

0

verzuiling is

1. verdeling van de samenleving in verschillende groepen
2. verdeling van de samenleving in verschillende groepen op basis van geloof.
3. verdeling van de samenleving in verschillende groepen op basis van geloof en politieke voorkeur.
4. verdeling van de samenleving in verschillende groepen op basis van politieke voorkeur.

Hieronder staan vier stromingen die aan het eind van de 19e en aan het begin van de 20e eeuw een belangrijke rol speelden.

➤Geef van elke afbeelding aan bij welke stroming deze hoort. Sleep hiervoor de stroming naar de afbeelding.

Let op: er blijft één stroming over.

katholicisme

protestantisme

socialisme

liberalisme

Politieke partijen die in hun programma uitgaan van het geloof.

1. Feministen
2. Socialisten
3. Confessionelen
4. Liberalen

Politieke stroming die vrijheid belangrijk vindt.

1. Feministen
2. Socialisten
3. Confessionelen
4. Liberalen

Kenmerkend voor de jaren '50 in Nederland was...

1. Genieten van het leven na de Tweede Wereldoorlog, het ontstaan van een consumptiemaatschappij
2. Groei van de welvaart, veel mensen hebben schaffen een auto aan.
3. Hard werken, sparen, zuinig zijn, emigratie
4. er ontstaat een multiculturele samenleving

In de jaren 1950 kwamen de Nederlanders op grote schaal in opstand tegen de lange werktijden en lage lonen van die tijd.

1. Waar
2. Niet waar

De welvaart stijgt vanaf 1953

• Geleide loonpolitiek wordt losgelaten (eerst deels, daarna volledig in 1963)
• Er komt een loongolf: een stijging van lonen, soms wel met 10%
• Uitkeringen zijn gekoppeld aan lonen, dus ook deze stijgen mee.
• Door de ontdekking gasveld in Slochteren (1959) kunnen de hogere lonen makkelijker worden gefinancierd: het gas wordt aan het buitenland verkocht.
• Nederland wordt een consumptiemaatschappij

Amerikanisering

• Amerika is het land waar iedereen naar kijkt hoe efficient te produceren maar ook naar de consumptiegoederen.

• De invloed van Amerika in Europa neemt niet alleen politiek toe: na de oorlog komen ook bedrijven als Coca Cola en Levi Strauss naar Nederland. 
• Hierdoor nemen ook in het dagelijks leven, zoals bijvoorbeeld in de kleding of de muziek, veel Nederlanders Amerikaanse gebruiken over.
• Dit heeft amerikanisering.

De Amerikaanse acteur James Dean wordt vaak genoemd als rolmodel voor de opstandige tiener: vetkuif, spijkerbroek en roken. Niet alleen de Amerikaanse jeugd nam zijn uiterlijk (en gedrag) over. Ook de Nederlandse jongeren, die zijn films in kleur in de bioscoop konden bekijken, vonden hem 'stoer'. De ouders spraken er, uiteraard, schande van! Lang heeft James Dean niet van zijn succes kunnen genieten: op 24-jarige leeftijd kwam hij bij een auto-ongeluk om het leven.

Met z'n allen voor de buis

• Televisies bestaan al voor de oorlog, maar pas na de oorlog worden ze betaalbaar en komen ze ook steeds vaker voor in Nederland
• Met de televisie kunnen mensen zien wat er in andere delen van de wereld gebeuren
• Uiteraard mocht je alleen kijken naar de programma's die bij de omroep van je eigen zuil hoorde....

De eerste televisie-uitzendingen waren in zwartwit. Ook werd er maar een paar uur per dag uitgezonden, en niet zoals nu, 24 per dag.

Als je de programma's van toen bekijkt zal je vooral merken dat alles veel minder flitsend en snel was. Vermoedelijk zou je het zelfs vreselijk traag vinden!

In de achtergrond van deze slide zie je het jeugdprogramma Dappere Dodo (1955-1964). Dit was de eerste kinderserie op de Nederlandse televisie en werd uitgezonden door de KRO.

Mobiliteit en vrije tijd

• Door de toenemende welvaart krijgen steeds meer gezinnen in de jaren 50 en 60 een auto
• Hierdoor neemt de mobiliteit toe
• Mensen trekken er vaker op uit en kunnen op vakantie gaan.
• Meestal is dat kamperen in het eigen land, maar ook steeds meer mensen gaan met het vliegtuig op vakantie.

Een auto, vakantie en een sigaar...

...wat een luxe!

Rol van de overheid verandert

• Crisis jaren 30 is niet vanzelf overgegaan
• Mensen hadden vóór de oorlog vertrouwen verloren in democratie en voor niet-democratische stromingen gekozen
• Er was erg veel ellende in de oorlog geweest
• Niemand wilde terug naar de crisis jaren en de armoede, daarom moesten er voorzieningen komen voor mensen die niet in hun eigen levensonderhoud konden voorzien.

Verzorgingsstaat in opbouw

• Werkloosheidswet (WW, 1949)
• Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (WAO, 1967)
• Algemene Ouderdomswet (AOW, 1957)
• Algemene Bijstandswet (ABW, 1965)

Bejaarden vieren de invoering van de AOW. Applaus voor minister Drees. (Foto uit: 1956)

Begrippen uit deze les

• Wederopbouw
• geleide loonpolitiek
• harmoniemodel
• Eerste industrialisatie nota
• Marshallplan
• verzorgingsstaat
• verzuiling
• consumptiemaatschappij

Jaartallen uit deze les

• 1940-1945: Duitse Bezetting
• 1945: de Bevrijding
• 1945-1960: Wederopbouw
• 1959 ontdekking gasveld in Slochteren 
• 1949 WW
• 1967 WAO
• 1957 AOW
• 1965 ABW

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen