VEI 5.1 Prikkels 5.2 Sociaal gedrag 2021 2022

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3,4

Hoofdstuk 5: Gedrag

5.1: Prikkels & signalen

5.2: Sociaal gedrag

PTA 

TOETS:

Hoofdstuk 4

Hoofdstuk 5.1, 5.2, 5.3, 5.4 (Gedrag)

PRAKTISCHE OPDRACHT:

Ethogram en protocol (gedragsonderzoek)

Lesdoelen

1. Na vandaag kan je uitleggen wat een sleutelprikkels en supranormale prikkels zijn
   
2. Na vandaag kan je uitleggen wat gedrag is en hoe dieren dit gebruiken om te communiceren
   
3. Na vandaag kan je uitleggen hoe mensen communiceren

De sleutelprikkel bij de meeuw is

1. Rode vlek op de snavel
2. Aanwezigheid van een snavel

Wat is de sleutelprikkel voor de stekelbaars mannetjes voor aanvalsgedrag?

Leg in je eigen woorden uit wat een sleutelprikkel is.

Wat is de sleutelprikkel van het pikgedrag van het meeuwenkuiken?

Gedrag

Respons op een prikkel

is een

is een

soorten prikkels

is

alles wat een mens

of                       doet

Signaal

Sleutelprikkel

Supernormale

prikkel

is een

Reactie van een

of een klier

vertonen geen gedrag

dus

invloed uit de omgeving of vanuit het

bevat info voor

roept altijd hetzelfde

                       op

een sleutelprikkel met

vaker / meer

...

...

...

...

...

...

...

spier

gedrag

soortgenoten

planten

lichaam

respons

dier

Supranormale prikkel

Sleutelprikkel

Een moeder geeft haar baby borstvoeding als deze begint met huilen

Vogeltjes meer geluid maken dan hun broertjes of zusjes krijgen ook meer eten van ouders

Meisjes hebben een voorkeur voor jongens die een goede lichaamsbouw en brede schouders hebben

5.1: Prikkels en signalen

Gedrag

• Alles wat mensen en dieren doen 
  
• Ontstaat doordat mensen / dieren reageren op inwendige en uitwendige prikkels.
• Prikkels die mensen/dieren uitzenden is een signaal
• De reactie op zo'n signaal noem je een respons
  

Waarom reageer je niet altijd op een prikkel?

1. Prikkel valt onder de drempelwaarde: je hoort het niet
2. Motivatie is te klein: je hoort het wel maar geen zin om te reageren

Bij een hond die geen honger heeft is de motivatie om te eten laag.

Verschillende prikkels

• Inwendige: bijv. honger
  
• Uitwendige: bijv. zien van een prooi
  
• Sleutelprikkel --> Roept altijd dezelfde reactie op
  
• Supranormale prikkels --> sleutelprikkels die een sterkere reactie oproepen
  

00:35

Wat is een sleutelprikkel?

03:29

Hoe heet deze prikkel waarbij de kenmerken overdreven worden?

1. Inwendige prikkel
2. Sleutelprikkel
3. Impuls
4. Supranormale prikkel

Altijd dezelfde reactie

• Sleutelprikkel: prikkels die altijd dezelfde reactie oproepen
• Supranormale prikkels: sleutelprikkels die een sterkere reactie oproepen

De sleutelprikkel bij de meeuw is

1. Rode vlek op de snavel
2. Aanwezigheid van een snavel

Supranormale prikkel bij het onderzoek bij meeuwen

1. Extra rode potlood
2. Verandering van meeuw naar potlood

Dreiggedrag

• De rode buik van een mannetjes stekelbaars is een uitwendige prikkel voor een ander mannetje.

• Het andere mannetje zal hier altijd hetzelfde op reageren, namelijk met dreiggedrag

(weg jij!). De rode buik is dus een sleutelprikkel.

Hoe maken dieren elkaar iets duidelijk?

• Elkaar iets duidelijk maken noem je communicatie.

• Mensen kunnen elkaar iets duidelijk maken door te praten (verbaal gedrag). Andere dieren doen dit vaak met hun lichaamshouding (non-verbaal gedrag of lichaamstaal).

• Dieren communiceren op verschillende manieren:

1.  Geluiden

2. Lichaamshouding

3. Kleuren

Geluiden

• Veel dieren maken geluiden. Daarmee kunnen ze berichten uitwisselen.

• Zo kunnen dieren elkaar bijvoorbeeld waarschuwen voor gevaar. 

• Een leeuw kan met zijn gebrul laten weten dat hij in zijn gebied de baas is.

Lichaamshouding

• Aan de staart van een hond kun je zien hoe hij zich voelt. 

• Met de staart tussen de benen laten ze zien dat ze bang zijn (plaatje 2).

• Met de staart omhoog laten ze zien dat ze veel zelfvertrouwen hebben (plaatje 3).

• Bij plaatje 4 kan een hond met zijn staart laten zien dat hij kan gaan dreigen.

Kleuren

• Sommige dieren gebruiken kleuren om een boodschap over te brengen.

• Een pauw zet zijn gekleurde veren uit om een hen (vrouwtje) te laten zien dat hij met haar wil paren.

• Als een vrouwtjes baviaan een rood en opgezwollen achterwerk heeft, is dit voor een mannetje het signaal dat ze vruchtbaar is.

Aan de slag! wk 45

Maak de opdrachten online in Noordhoff

Maak een begrippenlijst (als je veel wilt leren voor de pta toets)

Bereid les 5.2 voor voor vrijdag

Twee katers die hevig naar elkaar dreigen, gaan plotseling beide hun vacht schoonlikken.

Hoe heet het gedrag dat de katten dan vertonen?

1. imponeergedrag
2. overspronggedrag
3. verzoeningsgedrag
4. sociaal gedrag

Dit is een voorbeeld van

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. sociaal gedrag

geluiden

lichaamshouding

kleuren

spergedrag

Rangorde

Spelen

Gewenning

Imiteren

Kopïeren van gedrag

Leren niet meer te reageren op een prikkel

Volgorde van dominantie binnen een groep

Oefenen van sociaal gedrag

Noem 3 soorten sociaal gedrag.

5.2 Sociaal gedrag

Sociaal gedrag is al het gedrag tussen soortgenoten:

• Territoriumgedrag: het verdedigen en afbakenen van het eigen gebied
• Voortplantingsgedrag: het vinden van een soortgenoot, de paring en het verzorgen van jongen.
• Groepsgedrag: taakverdeling binnen groepen dieren en het vaststellen van de rangorde

Afbakenen door geluid

(territoriumgedrag)

Afbakenen door geurvlaggen

(territoriumgedrag)

Gedrag in het territorium

• Dieren verdedigen hun territorium tegen soortgenoten.

• Als er een indringer is, wordt de 'eigenaar' van het territorium agressief. Hij vertoont dan aanvalsgedrag.
• De indringer vertoont dan meestal vluchtgedrag.
• Op de grens van het territorium zie je vaak dreiggedrag.

Overspronggedrag

Soms is de motivatie voor vluchten en aanvallen even sterk. Een dier kan dan gedrag vertonen dat niet bij de situatie past.

Bijv. een dreigende kat die zich gaat wassen of een mens die zich gaat krabben.

Waarom hebben
dieren een territorium?

Voortplantingsgedrag

Voortplantingsgedrag is gedrag dat te maken heeft met voortplanting.

1. Baltsgedrag
2. Paring
3. Broedzorg
   

Baltsgedrag (voortplantingsgedrag)

• Het gedrag waarmee een mannetje en vrouwtje elkaar lokken, heet baltsgedrag.

• Honden besnuffelen elkaar en sommige vogels voeren samen een 'dans' uit.

• Door de balts laten dieren elkaar weten dat ze geschikte partners zijn. Het baltsgedrag vergroot de bereidheid tot paren.

Paring en Broedzorg (voortplantingsgedrag)

Na de paringsdans (balts) komt

het paren.Na het paren, komen

er jongen.

Het uitbroeden van of

grootbrengen van de jongen, heet 

broedzorg.

Hoe leven dieren in een groep?

(Sociaal gedrag)

• In een groep bestaat vaak een bepaalde taakverdeling en rangorde. Dit voorkomt veel conflicten tussen de dieren. De rangorde kan veranderen.

• Een dier dat hoog in rang staat is dominant. Een dier dat lager in rang staat is onderdanig.
• Dominante dieren krijgen meer voedsel, bescherming, paringskansen en hulp bij het opvoeden van hun jongen.
• De overlevingskans van dominante dieren is groter.

Twee katers die hevig naar elkaar dreigen, gaan plotseling beide hun vacht schoonlikken.

Hoe heet het gedrag dat de katten dan vertonen?

1. imponeergedrag
2. overspronggedrag
3. verzoeningsgedrag
4. sociaal gedrag

Dit is een voorbeeld van

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. sociaal gedrag

geluiden

lichaamshouding

kleuren

spergedrag

5.2 Begrippenlijst

1. Sociaal gedrag-territoriumgedrag-voortplantingsgedrag-groepsgedrag
2. Territorium-afbakenen-territoriumgedrag
3. Aanvalsgedrag-vluchtgedrag-dreiggedrag-overspronggedrag
4. Baltsgedrag-paring-broedzorg-voortplantingsgedrag
5. Taakverdeling-dominant-onderdanig-rangorde-pikorde

Zie blz. 213-215

Aan de slag!

Maak de online opdrachten in Noordhoff

Maak een begrippenlijst (makkelijk voor de toets)

Bereid voor wk 46   5.3 en 5.4 voor