V6_literatuurgeschiedenis ME tot modern

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Literatuurgeschiedenis

Van vroeger tot nu

Tijdlijn maken

Maak een tijdlijn met behulp van de volgende begrippen:

renaissance - naturalisme - oudheid - modernisme - jaren '50/'60 - jaren '70/'80 - middeleeuwen - verlichting - heden - romantiek - realisme - jaren '90

Tijdlijn

oudheid - middeleeuwen - renaissance - verlichting - romantiek - realisme - naturalisme - modernisme - jaren '50/'60 - jaren '70/'80 - jaren '90 - heden

oudheid: 3000 voor Chr. - 500 na Chr.

heldenepos

orale cultuur

Griekse en Romeinse cultuur

middeleeuwen: 500 - 1500

ongeveer 500 -  historisch gezien begin middeleeuwen

ongeveer 1100 - literair gezien begin middeleeuwen

ongeveer 1500 - uitvinding boekdrukkunst -> einde    middeleeuwen

middeleeuwen

theocentrisme: god(sdienst) stond in het centrum van de belangstelling

voorleescultuur

ridderromans/geestelijke literatuur/dierenverhalen

middeleeuwen

feodale stelsel

middeleeuwen

                                                                                     standenmaatschappij                                

                                                                            later: burgers

renaissance: 1500-1700

16e en 17e eeuw (17e eeuw = Gouden Eeuw)

wedergeboorte van de schoonheidsidealen uit de klassieke oudheid -> classicisme

Opkomst alfa- en natuurwetenschappen

antropocentrisch wereldbeeld: mens staat centraal (niet God)

verlichting: 1700-1800

18e eeuw

rationalisme en empirisme (kennis door zintuiglijke ervaring + waarneming)

moraliserende literatuur

imaginaire reisverhalen

spectatoriale tijdschriften

verlichting

romantiek: 1800-1880

19e eeuw (tot 1880)

reactie op verlichting

Pessimistisch-> men merkte dat veel idealen van de Verlichting niet verwezenlijkt konden worden.

Industrialisatie van de maatschappij

vluchten van de realiteit (sprookjes/sf)

realisme

19e eeuw: naast de romantiek ook een andere stroming -> realisme

* nadruk op de betrouwbare weergave van de werkelijkheid

midden 19e eeuw: poëzie in Nederland -> domineespoëzie

* moralistisch getint (de lezer moest opgevoed worden)(bijv. vaderland, gezin, geloof) 

Tachtigers: 1880-1910

l'art pour l'art: het gaat NIET om de boodschap, maar het gaat om de schoonheid van het kunstwerk zelf

Grote breuk met voorgaande (de domineedichters)

naturalisme

Niet alleen beschrijving van werkelijkheid, maar ook een verklaring hoe het zo is gekomen.

Determinatie: mens wordt bepaald door erfelijkheid, milieu en omstandigheden (determinisme: ras, milieu,moment)

De mens heeft geen vrije wil -> noodlot

Marcellus Emants - Een nagelaten bekentenis

modernisme = verzamelnaam

WO I 

Economische crisis -> grote werkeloosheid

Communisme

Fascisme

Nationaal-socialisme

Invoering vrouwenkiesrecht (1919)

WO II

Freud - psychoanalyse

• Ieder mens is uniek en beïnvloedt onbewust zijn gedachten en gedrag. 
  
• Aandacht voor dromen in literatuur
  
• Oedipuscomplex (Griekse mythe):
  
• jongens zien de vaderfiguur als tegenstander en/of concurrent en verzetten zich daartegen. Moederfiguur wordt geïdealiseerd en vereerd.

modernisme: avant-garde

Allerlei –ismen: dadaïsme, expressionisme, surrealisme, kubisme, constructivisme, futurisme

Verzet tegen het rationele in kunst

Vorm en inhoud worden rigoureus veranderd

(zie p. 203-207 Laagland)

• Innerlijk van personages (stream-of-consciousness)
  
• Snelle opeenvolging en een gelijktijdige ontwikkeling van verschillende literaire richtingen. 
  
• Niet langer beschrijving van de werkelijkheid of directe weergave van gevoel zijn. 
  
• Ook werk in traditie van romantiek en realisme. 
  
• ‘Onze’ moderne kunst
  

modernisme

Opdracht 15, p. 213 Laagland

Simon Vestdijk - Meneer Visser's hellevaart

dertigers

ventisme: vent (persoonlijkheid van een schrijver) is belangrijker dan een fraaie vorm

Nieuwe Zakelijkheid

gewapende-betonstijl -> sober, strak, journalistieke weergave

Laagland opdracht 12, p. 208

Naoorlogse literatuur

Proza

• Oorlog onontkoombaar als thema of decor

• Provocatie van de wederopbouw, oudere generatie

• Personages: antihelden zonder eigen identiteit met een ontluisterend bestaan

• Existentialistisch, absurditeit van het bestaan

Reve, Hermans, Mulisch -> 'de grote drie'

existentialisme

• Camus en Sartre 
  
• mens is slachtoffer van omstandigheden; kiest eigen lot
• je moet betrokken zijn bij wat er in de wereld speelt 
  
• de roman noir: zwart en somber 
  
• absurdistische literatuur 
  
• geëngageerde literatuur: taboes doorbreken (seks, homoseksualiteit, geloof – Reve en Wolkers) 
  
•  
  

Zinloosheid Hermans en Reve

• Hoofdpersonen -> geen idealen
• Geen intellectuele gesprekken over politiek, kunst, literatuur
• Nadruk op lichamelijkheid en verval
• Liefde geeft het leven niet meer zin.
• Defictionalisering --> realistische beschrijving werkelijkheid

Geen idealen, geen geloof, geen liefde.

Gerard Reve - De avonden, Laagland p. 241

zestigers

• autobiografisch
• veel (seksuele) taboes doorbroken
  
• realistisch

Reve, Wolkers, Cremer

Jan Cremer - Ik, Jan Cremer (fragment lezen)

zeventigers

Door toenemende welvaart vanaf jaren ´70:

• Grotere oplages (o.a. door uitvinding pocketboeken)

• Literatuur bereikbaar voor velen

• Auteurs bekende(re) Nederlanders (tv!)

• Feminisme

• Maatschappelijke gerichtheid: feminisme en veranderende rolpatronen

• Realistisch

Eenvoudig, verhalend, herkenbaar, ironie

Psychologisch realisme: innerlijke ontwikkeling -> ik-tijdperk

't Hart, Van Keulen, Dorrestein

zeventigers: Revisor

• Filosofische onderwerpen
• Gelaagdheid, dubbele bodem

• Hechte structuur

• Nadruk op reconstructie van de gebeurtenissen

• Afzetten tegen realistische, anekdotische, vervlakking

Kellendonk, Meijsing, Van der Heijden, Mulisch, Bernlef

tachtigers

Verschillende tendensen:

- toename aantal vrouwelijke auteurs

- veel autobiografisch werk

- tweede generatie na WO II

- veel romans met thriller- of detective-elementen

postmodernisme

• Eclectisch (grenzen tussen genres vervagen)

• Intertekstualiteit

• Spelen met de werkelijkheid, eigen werkelijkheid scheppen
-> anti-realistisch

• Benadrukken dat de waarheid niet bestaat

• Metafictie (schrijven over het schrijven)

Generatie Nix

• Verveelde personages

•  Seks, drugs, rock & roll

• Afzetten/verwerpen van burgerlijke waarden

• (onmogelijke) liefde

(de jonge) Giphart, Grunberg, Zwagerman

Heden - laatste tendensen

• Literatuur over Nederlands Indië 

• Literatuur van (tweedegeneratie)migranten

Abdolah, Benali, Bouazza, Bouzamour, Akyol

• Populaire ‘literatuur’, bestsellers

• Geëngageerde literatuur

De Winter, Grunberg, Zwagerman, Wieringa, Van Dis, Vuijsje

Literatuurlijst

Kijk of boeken op jouw literatuurlijst te koppelen zijn aan de bepaalde periode/stroming

Geef steeds 2 argumenten voor je keuze