3.5 Variatie in genotypen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 2

Basisstof 5: variatie in genotypen

Terugblik

Wat kan je al?

Welk geslacht heeft iemand met chromosomen XX?

1. een man
2. een vrouw

Hoeveel chromosomen heeft een geslachtscel?

1. 46
2. 23
3. 16
4. 92

Hoeveel genen van de eigenschap oogkleur zitten er in een huidcel?

1. 46
2. 23
3. 1
4. 2

2 gelijke allelen (genen) voor een eigenschap noemen we:

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Dominant
4. Recessief

Twee verschillende allelen (Genen)voor een eigenschap is

1. homozygoot
2. heterozygoot
3. co-dominant
4. onvolledig dominant

Wat betekenen de symbolen P en F1 in een kruisingsschema?

1. P is de vader en F1 is de moeder
2. P zijn de kinderen en F1 zijn de ouders
3. P zijn de ouders en F1 zijn de kinderen

Als uit een rode en een witte plant, roze planten ontstaan, dan is de overerving?

1. intermediair
2. recessief
3. homozygoot
4. heterozygoot

Aa is

1. Homozygoot recessief
2. Homozygoot Dominant
3. Heterozygoot
4. Heterozygoot Dominant

aa is:

1. Homozygoot
2. Homozygoot recessief
3. Homozygoot dominant
4. Heterozygoot

Een recessieve eigenschap is een:

1. Eigenschap die snel tot uiting komt
2. Eigenschap die tot uiting komt als hij homozygoot voorkomt
3. Eigenschap die tot uiting komt als hij heterozygoot voorkomt

Oefen een kruising

Noteer de P, de geslachtscellen en de F1 (schema).

Bij konijnen is de vachtkleur zwart dominant over wit. Een homozygoot zwart konijn wordt enkele malen gekruist met een wit konijn.
Hoe groot is de kans op witte konijntjes?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

Weet je nog?

Bevruchting

23 chromosomen van de zaadcel + 23 chromosomen van de eicel. 

Er zijn dan weer 46 chromosomen en dus 23 chromosomenparen. 

Geslacht

Het geslachtschromosoom in een eicel is altijd een X. 

Het geslachtschromosoom in een zaadcel kan een X of een Y zijn. 

Bij de bevruchting ontstaat er dus óf een XX chromosomenpaar óf een XY chromosomenpaar. 

Lichaamscel

• 46 chromosomen
• 23 paar
• Per eigenschap 2 genen

Geslachtscel

• 23 chromosomen
• Enkelvoudig
• Per eigenschap 1 gen

Leerdoelen 3.5 Variatie in genotypen

- Je kunt omschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

 

- Je kunt omschrijven wat een mutatie is en hoe hierdoor variatie ontstaat.

- Je kunt omschrijven wat kanker is.

Bij de vorming van geslachtscellen ontstaat variatie in genotypen. Dit gebeurt door reductiedeling (meiose).

Je ziet hier 3 chromosomenparen --> 2 x 2 x 2 opties --> 8 variaties

Variatie in genotypen

Ongeslachtelijke voortplanting

• Een deel van het organisme groeit uit tot een nieuw individu
  
• Door middel van stekken, knollen of weefselkweek
  
• Mitose / gewone celdeling: nakomelingen genetisch (dna) identiek (hetzelfde)
• Genotype van nakomelingen is dus gelijk aan die van de ouders. 
• Fenotype van nakomelingen kan variëren zijn door invloeden uit de omgeving (milieu).

- Uit een knol groeien uitlopers met nieuwe knollen

- Genetisch (dna) identiek

Geslachtelijke voortplanting

• Versmelten van de kernen van geslachtscellen: bevruchting
•  Geslachtcellen (sperma/eicel) ontstaan door reductiedeling -> zijn uniek.
• Nakomelingen dus ook genetisch uniek (behalve bij een-eiige tweeling)
• Genotype van ouders is verschillend van de nakomelingen
• Variatie in genotype en fenotype.

Een mutatie

Een plotselinge verandering in het DNA. 

Een of meer genen zijn dan gemuteerd.

Mutagene invloeden (zie afbeelding) zorgen voor zulke DNA beschadigingen.

Mutatie in lichaamscellen

(links)

• Als een mutatie optreedt in één lichaamscel heeft dit geen/weinig gevolgen voor individu en zijn/haar  nakomelingen.

• Het genotype van alle andere lichaamscellen en de geslachtscellen blijft hetzelfde.

Mutatie in geslachtscellen

(rechts)

• Kan dit wel grote uitwerking hebben.

• Mutatie betrokken bij bevruchting
  

• Elke lichaamscel van de nakomeling bevat dan het gemuteerde gen.

Een mutant

Een organisme waarbij een mutatie tot uiting komt (fenotype), noem je een mutant. 

Bijvoorbeeld albino. Kan geen pigment vormen door een afwijkend gen.

Albinisme

• Een mutatie (verandering) in het gen voor pigment in je huid haren veroorzaakt albinisme. 

• Albino: individu (mutant) dat geen pigment kan maken in de huid en haren.

Kanker

Cellen delen zich ongeremd.

Er ontstaat een gezwel: een tumor 

Oorzaak: mutaties in genen die de celdeling regelen. 

Mutagene invloeden vergroten de kans op deze mutaties.

 

Uitzaaiing

Cellen van de tumor kunnen terecht komen in het bloed. 

Deze komen door het bloed in andere lichaamsdelen terecht. 

Op een nieuwe plek ontstaan nieuwe tumoren: een uitzaaiing. 

Uitzaaiing (metastase)

Mutatie

Gemuteerd

Mutant

Albino

Plotselinge verandering van het genotype door een beschadiging in het chromosoom

Een of meer genen zijn veranderd

Organisme waarbij een mutatie zichtbaar is in het fenotype

Mutant waarvan de huid niet in staat is pigment te vormen.

Tumor

Kanker

Uitzaaiing

Gezwel waarin cellen zich ongeremd delen

Cellen delen zich snel, zodat een tumor hard groeit

Cellen van de tumor komen in het bloed terecht en vormen in andere organen nieuwe tumoren

Wat is ongeslachtelijke voortplanting?

1. Voortplanting door seks
2. Voortplanting zonder seks
3. Voortplanting zonder geslachtsceleln
4. Voortplanting met geslachtscellen

Ongeslachtelijke voortplanting is met

1. eicellen
2. stuifmeelkorrels
3. beide
4. beide niet

Bij geslachtelijke voortplanting hebben de nakomelingen...

1. variatie in genotype en fenotype
2. variatie in genotype maar gelijk fenotype
3. hetzelfde fenotype en een ander genotype
4. allemaal hetzelfde genotype en fenotype

Wat is een mutatie?

1. Een plotselinge verandering van het genotype
2. Een plotselinge verandering van het fenotype
3. Door straling krijg je een gek uiterlijk
4. Kankercellen

Bij welke soort cellen heeft een mutatie het grootste gevolg?

1. 1 lichaamscel
2. 1 geslachtscel

Aan de slag!

Thema 3, basisstof 5

- Opdrachten 1 t/m 8

- Nakijken (Peppels)

Klaar?

Oefen met de extra Lesson-up genaamd 

'Extra: oefenen kruisingen'. 

Schrijf de berekeningen op de geleerde manier in je schrift.

Herhaling: kan jij een kruisingsschema maken?

Sterke nagels is een dominante eigenschap, zwakke nagels is recessief. Een vrouw met sterke nagels krijgt een kind met een man die heterozygoot is voor deze eigenschap.

Hoeveel procent kans heeft het kind op het fenotype 'zwakke nagels'?

Schrijf alle tussenstappen op in je schrift:

P(arents) - Geslachtcellen -  Schema - Kans op genotypen (procentueel en verhoudingsgewijs) - Kans op fenotypen - Conclusie (eindantwoord, zie ster).

50% kans op dit fenotype.

Kruisingschema lastig?

Kijk het volgende filmpje