Keizer of paus?

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

     1.4 Opkomst van machtige 

            vorsten - Keizer of paus

Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

In het wit zie je een stadspoort. Ging je in de Middeleeuwen een stad binnen, dan moest je door de stadspoort. In veel steden werd een hoge en prachtig versierde kerk gebouwd. Op de achtergrond zie je de binnenkant van zo’n kerk.

LESDOELEN:

- KORTE HERHALING VORIGE LES

- SCHEIDING KERK EN STAAT / INVESTITUURSTRIJD

WAT IS DE INVESTITUURSTRIJD EN HOE BRACHT DEZE STRIJD EEN SCHEIDING TUSSEN KERK EN STAAT TEWEEG

- OPKOMST VAN MACHTIGE VORSTEN

HOE WETEN STATEN TE CENTRALISEREN?

Begrippen uit deze les

• gewesten
• scheiding tussen kerk en staat.
• centraal bestuur
• staten

Wat word er bedoeld met het woord "Contra reformatie"

De strijd tussen paus en keizer

Middeleeuwen: twee machten

- geestelijke macht (over de kerk en gelovigen)

paus, bisschop, priesters

- wereldlijke macht (over gebieden en alle mensen)

keizer, koning, edelen

excommunicatie Hendrik IV

Canossa (1077)

Kerk / Staat

• Vanaf 11de eeuw groeiende macht paus
• Argument: vertegenwoordiger God op aarde
• Investituurstrijd: wie mag bisschoppen benoemen, paus of keizer?
• Paus Gregorius VII: baas van de kerk
• Keizer Hendrik IV: bisschoppen zijn leenmannen
• Gevolg ruzie: excommunicatie keizer
• 1077: Gang naar Canossa: keizer moet paus om vergeving smeken

Welk symbool hoort bij welke macht?

Geestelijke macht

Wereldlijke macht

Kroon

Ring

Staf

Zwaard

Waarover gaat de investituurstrijd?

1. Het benoemen van bisschoppen
2. Of de paus of de keizer de hoogste macht had
3. over het bestuur van landen
4. over de kruistochten

In de Tijd van monniken en ridders was er geen scheiding tussen kerk en staat.

1. niet waar
2. waar

Wat betekent scheiding tussen kerk en staat?

Hebben we in Nederland een scheiding tussen kerk en staat?

leg uit wat de investituurstrijd inhield

Vorsten brengen een scheiding aan tussen Kerk en staat

Tot 13e eeuw paus baas over vorsten.

Dan scheiding tussen Kerk en staat:

- paus macht over godsdienstige zaken

- vorst baas op politiek terrein 

0

Wat is centraal bestuur? Eén antwoord hoort er niet bij.

1. in het hele land gelden dezelfde wetten
2. één hoofdstad
3. provincies hebben eigen regels
4. bestuur met ambtenaren

Waarom wil een vorst centraal gaan besturen?

1. om het besturen minder werk te maken
2. om de macht van de adel te verkleinen
3. om meer inkomsten te krijgen
4. om de leenmannen meer macht te geven

Wat heeft een vorst nodig om centraal te gaan besturen? Eén antwoord hoort er niet bij.

1. trouwe leenmannen
2. huurleger
3. belastinginkomsten uit steden
4. ambtenaren

Centraal bestuur

• zelfde regels en wetten hele land
• bestuur vanuit hoofdstad
• belasting centraal organiseren
• ambtenaren
• huurleger

Vanaf de 13e/14e eeuw willen vorsten de macht van de adel en leenmannen verkleinen = start centralisatie

De Nederlanden

• Nederland als één land bestond nog niet in de Middeleeuwen
  

• Er waren veel kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.

• In die gebieden was een heer de baas

• Rond 1500 waren al deze gebieden in handen van de Habsburgers

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

bourgondische Nederlanden

Bourgondische hertogen

wilden de gewesten centraal uit Brussel besturen.

gewesten hadden eigen bestuur,regels, munten en taal.

Hoe vergrootten de hertogen hun koninkrijk

1. door oorlogvoering
2. door oorlogvoering en slimme huwelijken
3. door oorlogvoering en gebieden kopen
4. gebieden kopen en slimme huwelijken

Waarom verkleinen een huurleger en ambtenaren de macht van de adel?

Voordeel huurleger en ambtenaren

• loon van de vorst

- leenmannen verwachten iets terug hun militaire diensten

• trouwer vanwege loon

- leenmannen vaak in opstand

• scholing (ambtenaren)

- leenmannen niet altijd geschikt voor besturen

Waarom verliep de centralisatie lang niet altijd makkelijk?

1. Niet alle leenmannen snapten de regels
2. Machtige edelen wilden hun macht niet opgeven
3. Steden wilden hun eigen belastingen blijven bepalen
4. Steden konden ook huurlegers inhuren

In welke landen lukte de centralisatie wel rond 1450 en werden sterke staten?

1. Nederlanden
2. Frankrijk
3. Engeland
4. Spanje

Zet de ontwikkelingen in de juiste volgorde in de tijd

1

2

3

4

Steden krijgen stadsrechten

vorsten gaan centraliseren

opkomst handel en steden

opkomst sterke staten

HERHALING:

WAT WEET JE VAN DE SCHEIDING TUSSEN KERK EN STAAT EN VAN CENTRALISATIE?

Wat betekent: "Er is een scheiding tussen kerk en staat"

1. De koning heeft geen geloof maar het volk wel
2. De koning bepaalt wat het volk moet geloven
3. De paus heeft de koning niet gekroond
4. De kerk bemoeit zich niet met de staat. De staat niet met de kerk.

Koningen

Koningen willen vanuit 1 plek alles regelen

Dit heet centralisatie of centraal bestuur

Welke twee zinnen passen bij ‘centraal bestuur’?

1. Vorsten laten machtige edelen hun rijk besturen.
2. Rijke steden gaan samenwerken met de boeren.
3. Vorsten besturen hun rijk vanuit één plek.
4. Er komen staten waarin wetten en rechten overal hetzelfde zijn.

Welk van de volgende kenmerkende aspecten hoort niet bij het tijdvak steden en staten?

1. opkomst van handel en ontstaan van steden
2. opkomst van stedelijke burgerij
3. begin van staatsvorming en centralisatie
4. begin van overzeese expansie

Begrippen uit deze les

• gewesten
• scheiding tussen kerk en staat.
• centraal bestuur
• staten

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

Stel 1 vraag over iets dat je nog niet zo goed hebt begrepen.