T7 BS 1 tm 3

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Thema 7: 

Ecologie

Boek 4B

Bs 1 - Leerdoelen

7.1.1 Je kunt beschrijven wat een ecosysteem is en wat de kenmerken ervan zijn.

7.1.2 Je kunt biotische en abiotische factoren binnen een ecosysteem benoemen.

7.1.3 Je kunt de invloed van de belangrijkste abiotische factoren op organismen beschrijven.

Biotisch en abiotische factoren

Organismen en hun milieu

Ecologie is de leer van organismen en hun relatie met het milieu

• Individu
  
• Populatie (organismen van 1 soort in een bep. gebied)
• Levensgemeenschap (organismen van meerdere soorten in een bepaald gebied)
• Biotoop (alle abiotische factoren in een gebied)
• Ecosysteem (biotoop + levensgemeenschappen) 

Tolerantie voor factoren

Soorten leven in hun habitat,
(leefomgeving van een soort met zijn specifieke biotische en abiotische factoren). De abiotische factoren zijn van invloed op de soortensamenstelling.

Elke factor in hun habitat:

• Optimum
• minimum- en maximumwaardes  (tolerantiegrenzen)

Bodem alleen is geen abiotische factor!

Eigenschappen van de bodem wel zoals:

• Grootte van bodemdeeltjes
• pH
• Hoeveelheid water in de bodem
• Hoeveelheid zuurstof
• Hoeveelheid humus ->

Licht alleen is geen abiotische factor!

Eigenschappen van het licht wel zoals:

• Daglengte
• Lichtintensiteit
• Golflengte van het licht

Temperatuur

• Enzymwerking
  
• Koudbloedige dieren niet actief bij lage temperatuur
  

WATER

Planten:

- dikte cuticula

- hoeveelheid huidmondjes

- grootte wortelstelsel

Dieren:

- zuurstofgehalte

- zoutgehalte

Tolerantie

- habitat -> abiotische factoren -> beperkende factor

- tolerantiegrenzen

- tolerantiegebied

- optimumgrafiek

Tolerantie

Abiotisch

Biotisch

Predatoren

Parasieten

Temperatuur

Licht

Neerslag

Voedselaanbod

Bescherming door vegetatie

Wind

Bodemvochtigheid

Concurrentie

Ziekteverwekkers

Soortgenoten

Waterdiepte

Grondsoort

Zuurgraad (pH)

Schaduw

Nestgelegenheid

Sleep de organisatieniveaus van groot naar klein

1

2

3

4

5

ecosysteem

levensgemeenschap

soort

populatie

organisme

Er is een verband tussen de tolerantie en het verspreidingsgebied van een soort.

Bekijk de afbeelding. Welke soort heeft het grootste verspreidingsgebied?

1. soort A
2. soort B
3. soort C
4. soort D

Wat is de beperkende factor bij verlichtingssterkte 8?

1. zuurstof
2. licht
3. CO2
4. temperatuur

Bs 2 - Leerdoelen

7.2.1 Je kunt binnen een ecosysteem vormen van concurrentie en van coöperatie onderscheiden.

7.2.2 Je kunt de dynamiek en het evenwicht in een ecosysteem beschrijven.

Niche

Een niche is de rol die het organisme speelt in het ecosysteem; de interactie met het ecosysteem
Voorbeelden:

voeding - wat eet het, door wie wordt het gegeten?
Andere taken; nest bouwen, graven etc.

Niche

Natuurlijke selectie leidt tot verschillende niches

Concurrentie

Competitie / strijd

Bij concurrentie is er vaak sprake van een overlappende niche.

Kan plaatsvinden tussen soortgenoten (intraspecifiek) --> verhoogd de selectiedruk 

Maar ook tussen verschillende soorten (interspecifiek)

Coöperatie (binnen de soort)

Bescherming
Verdediging
Paarvorming
Voedsel

Symbiose

• Mutualisme: + / +
  
• Commensalisme: + / 0
  
• Parasitisme: - / +
  
  Geen symbiose:
• Competitie - / -
  
• Predatie - / +
  

Deze symbiose is...

1. Mutualisme
2. Parasitisme
3. Commensalisme

Een kreeft die gebruik maakt van een leeg slakkenhuis van een wulk is een voorbeeld van ....

1. Mutualisme
2. Commensalisme
3. Parasitisme

De koolplant scheidt een stofje uit dat sluipwespen aantrekt. Sluipwespen leggen eieren in de rupsen die de koolplant op eten.

1. Mutualisme en parasitisme
2. Mutualisme en commensalisme
3. Commensalisme en parasitisme
4. Mutualisme, commensalisme en parasitisme

Populatiedynamiek

Wat is de draagkracht van een ecosysteem?

1. Het aantal dieren in een bepaald gebied
2. De maximale populatiegrootte die een gebied kan onderhouden
3. Alle organismen in een bepaald gebied
4. De minimale populatiegrootte die een gebied kan onderhouden

Waardoor leidt overschrijding van draagkracht meestal tot een lagere draagkracht?

1. de dieren zijn dood
2. voedselbronnen zijn uitgeput
3. het systeem schiet door
4. er zijn meer predatoren

Optimale omstandigheden

Groei van populatie is zichtbaar te maken in grafiek.

Draagkracht van ecosysteem is belangrijk voor grootte.

- Exponentiele groei (J)

- Begrensde groei (S)

Overschrijden van draagkracht

Als de draagkracht wordt overschreden, zal de populatie een periode van sterfte doormaken

Uiteindelijk kan:
1) de populatie zich herstellen tot de oorspronkelijke draagkracht

2) Een nieuw evenwicht ontstaan bij een lagere draagkracht

3) De populatie verdwijnen uit het gebied

Exoten

Exoten: soorten afkomstig uit een ander gebied die zich vestigen in een ecosysteem

Invasieve exoot: brengt een ernstige verstoring teweeg in het ecosysteem

Voorbeelden van exoten in Nederland

BS 3 - Leerdoelen

7.3.1 Je kunt de voedselrelaties binnen een ecosysteem beschrijven.

7.3.2 Je kunt de energiestromen door een ecosysteem beschrijven.

Voedselketen

Geeft de voedselrelaties weer in een ecosysteem.

Begint altijd bij de producent!

Voedselweb

Voedselweb: alle voedselrelaties binnen een levensgemeenschap 

Energiestroom

Trofisch niveau = schakel in een voedselketen/web

Een voedselketen/web start altijd met een producent (eigen eten maken)

Producenten zijn of foto-autotroof (zelfvoedend door fotosynthese(V5)) of chemo-autotroof (zelfvoedend door chemosynthese)

Energiestromen

Piramides

piramide van aantallen

* het aantal organismen per trofisch niveau

* kan verschillende vormen hebben

piramide van biomassa

* het totale gewicht van alle organische stofffen per trofisch niveau

* vrijwel altijd piramidevorm 

Aan de slag!

Wat?	Thema 7: - basisstof 1: 1, 3, 4, 5 - basisstof 2: 9, 10, 11, 14 - basisstof 3: 16, 17, 18, 22
Hulp nodig? Meer hulp nodig?	Lees basisstof 7 Steek je vinger omhoog

Aan de slag!

Levensgemeenschap

Biotische factoren

Abiotische factoren

Ecosysteem

Habitat

Soortensamenstelling

Tolerantie

Optimum

Beperkende factor

Concurrentie

Symbiose

Mutualisme

Commensalisme

Parasitisme

Migratie

Biologisch evenwicht

Exoten

Vraat

Voedselketen

Voedselrelaties

Voedselweb

Predatie

Trofisch niveau

Autotroof

Producenten

Assimilatie

Fotosynthese

Organische stoffen

Anorganische stoffen

Heterotroof

Consumenten

Reducenten

Dissimilatie

Biomassa