Th7 Ecologie en Milieu - Bs 1&2

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Thema 5: 

Ecologie

Boek 4B

Bs 1 - Leerdoelen

1) Je kunt uitleggen wat een ecosysteem is en wat de kenmerken ervan zijn

2) Je kunt biotische en abiotische factoren binnen een ecosysteem benoemen

3) Je kunt de invloed van de belangrijkste abiotische factoren op organismen beschrijven en de invloed van organismen op abiotische factoren

Sleep de organisatieniveaus van groot naar klein

1

2

3

4

ecosysteem

levensgemeenschap

populatie

organisme

Soorten

Organismen behoren tot hetzelfde soort:

• als ze zich samen kunnen voortplanten
• en de nakomelingen vruchtbaar zijn

Wetenschappelijke naamgeving

Nederlandse naam: vlaamse gaai

Wetenschappelijke naam: Garrulus glandarius L.

Garrulus = Geslachtsnaam

glandarius = Soortnaam

L. = ontdekker, Linnaeus

Twee vossensoorten hebben de wetenschappelijke namen Vulpes lagopus en Vulpus zedra.
Kunnen ze vruchtbare nakomelingen produceren en waarom?

1. Ja, want de geslachtsnaam is hetzelfde
2. Ja, want de soortnaam is hetzelfde
3. Nee, want de geslachtsnaam is niet hetzelfde
4. Nee, want de soortnaam is niet hetzelfde

Drie soorten zijn:
Ursus arctos, Polypogon maritimus, en Ursus maritimus
Welke twee soorten zijn het nauwst aan elkaar verwant?

1. Ursus arctos en Ursus maritimus
2. Polypogon maritimus en Ursus maritimus
3. Op basis van deze informatie is dat niet te zeggen
4. Ze hebben alledrie dezelfde gemeenschappelijke voorouder

Abiotisch

Biotisch

Predatoren

Parasieten

Temperatuur

Licht

Neerslag

Voedselaanbod

Bescherming door vegetatie

Wind

Bodemvochtigheid

Concurrentie

Ziekteverwekkers

Soortgenoten

Waterdiepte

Grondsoort

Zuurgraad (pH)

Schaduw

Nestgelegenheid

Habitat

Een gebied waar dieren en planten leven is hun habitat,
 klein gebied binnen de biotoop

(biotoop = het abiotische deel van het ecosysteem)

Er kunnen in één biotoop verschillende habitats zijn.

In welk biotoop verwacht je de meeste habitats?

1. Boeren-akker
2. Tropisch regenwoud
3. Zand-woestijn
4. Naaldbomen bos

Macroklimaat

klimaat in een groot gebied.

Macroklimaat

 klimaat in een groot gebied.

Microklimaat

Abiotische factoren zijn van invloed op de soortensamenstelling

• Bodem
  - Klei
  - Zand
  - Humus
  - pH, grondwaterstand en concentratie mineralen

BESCHIKBAARHEID VAN WATER

Bij planten

• Dikte cuticula
• Hoeveelheid huidmondjes
• Grootte wortelstelsel

Bij dieren

• Zuurstofgehalte
• Zoutgehalte

(cuticula = waslaag over de bladeren/stengels)

Aanpassingen om beter te overleven

Licht

klimplant hechtwortels

klimplant ranken

voorjaarsbloeiers

schaduwplanten

zonplant

Optimumkromme

Tolerantie

Tolerantie + beperkende factor

• een soort heeft voor een abiotische factor zijn eigen kenmerkende tolerantiegebied: minimum tot maximum waarde op x-as
  
• dit tolerantiegebied bepaalt het verspreidingsgebied (= gebied waar soort voorkomt)
  
• je kunt per soort en per abiotische factor een optimumkromme maken met: Minimum / optimum / maximum - waarde  
• Beperkende factor= de abiotische factor die het verst van de optimumwaarde ligt
  

samenvattend 

Er is een verband tussen de tolerantie en het verspreidingsgebied van een soort.

Bekijk de afbeelding. Welke soort heeft het grootste verspreidingsgebied?

1. soort A
2. soort B
3. soort C
4. soort D

Wat is de beperkende factor bij verlichtingssterkte 3?

1. zuurstof
2. licht
3. CO2
4. temperatuur

Wat is de beperkende factor bij verlichtingssterkte 8?

1. zuurstof
2. licht
3. CO2
4. temperatuur

Bs 2 - Leerdoelen

1) Je kunt binnen een ecosysteem vormen van concurrentie en van coöperatie onderscheiden

2) Je kunt de dynamiek en het evenwicht in een ecosysteem beschrijven

Leg uit wat wordt bedoeld met concurrentie. Maak eventueel gebruik van een voorbeeld.

Wat is symbiose?

Niche

Een niche is de rol die het organisme speelt in het ecosysteem; de interactie met het ecosysteem
Voorbeelden:

voeding - wat eet het, door wie wordt het gegeten?
Andere taken; nest bouwen, graven etc.

Niche

Concurrentie

Competitie / strijd

Bij concurrentie is er vaak sprake van een overlappende niche.

Kan plaatsvinden tussen soortgenoten (intraspecifiek) --> verhoogd de selectiedruk 

Maar ook tussen verschillende soorten (interspecifiek)

Natuurlijke selectie leidt tot verschillende niches

Coöperatie (binnen de soort)

Bescherming
Verdediging
Paarvorming
Voedsel

Symbiose

• Mutualisme: + / +
  
• Commensalisme: + / 0
  
• Parasitisme: - / +
  
  Geen symbiose:
• Competitie - / -
  
• Predatie - / +
  

Deze symbiose is...

1. Mutualisme
2. Parasitisme
3. Commensalisme

Deze symbiose is...

1. Mutualisme
2. Parasitisme
3. Commensalisme

Een kreeft die gebruik maakt van een leeg slakkenhuis van een wulk is een voorbeeld van commensalisme.

1. Goed
2. Fout

De koolplant scheidt een stofje uit dat sluipwespen aantrekt. Sluipwespen leggen eieren in de rupsen die de koolplant op eten.

1. Mutualisme en parasitisme
2. Mutualisme en commensalisme
3. Commensalisme en parasitisme
4. Mutualisme, commensalisme en parasitisme

De populatiedichtheid is onderheving aan terugkoppeling.

Sleep de invloeden naar de juiste plek in het terugkoppelings-schema

afname van predatie

afname van voedselbeschikbaarheid

toename van concurrentie

toename van draagkracht van het ecosysteem

Populatiedynamiek

Wat is de draagkracht van een ecosysteem?

1. Het aantal dieren in een bepaald gebied
2. De maximale populatiegrootte die een gebied kan onderhouden
3. Alle organismen in een bepaald gebied
4. De minimale populatiegrootte die een gebied kan onderhouden

Waardoor leidt overschrijding van draagkracht meestal tot een lagere draagkracht?

1. de dieren zijn dood
2. voedselbronnen zijn uitgeput
3. het systeem schiet door
4. er zijn meer predatoren

Optimale omstandigheden

Groei van populatie is zichtbaar te maken in grafiek.

Draagkracht van ecosysteem is belangrijk voor grootte.

- Exponentiele groei (J)

- Begrensde groei (S)

Overschrijden van draagkracht

Als de draagkracht wordt overschreden, zal de populatie een periode van sterfte doormaken

Uiteindelijk kan:
1) de populatie zich herstellen tot de oorspronkelijke draagkracht

2) Een nieuw evenwicht ontstaan bij een lagere draagkracht

3) De populatie verdwijnen uit het gebied

Exoten

Exoten: soorten afkomstig uit een ander gebied die zich vestigen in een ecosysteem

Invasieve exoot: brengt een ernstige verstoring teweeg in het ecosysteem

Voorbeelden van exoten in Nederland

Het langdurig samenleven van organismen van verschillende soorten

bij een plaag

invloeden uit de levenloze natuur

De maximale populatiegrootte in een ecosysteem

Vermogen schommelingen in abiotische factoren te verdragen

Samenlevingsvorm waarbij allebei de soorten voordeel hebben

Abiotische factor die bepaalt of een soort kan overleven in een gebied

Draagkracht

Tolerantie

Beperkende factor

Exponentiële groei

Symbiose

Mutualisme

 Abiotische factor