Middeleeuwen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Middeleeuwen

500-1500

Achtergrond

Bestuur

Franken namen de macht over van de Romeinen

- Karel de Grote

- Feodale stelsel

Cultuur

Drie periodes:

- Vroege middeleeuwenv(500-1000)

theocentrisch en ridderlijk, alles was gericht op adel of kerk

- Hoge middeleeuwen (1000-1300)

ontstaan eerste steden, ontwikkeling burgers, start literatuurgeschiedenis

- Late middeleeuwen (1300-1500)

burgerlijk

Beeldende kunst en muziek

- Kunst diende om mens te wijzen op  het goddelijke en de vergankelijkheid van het leven.

Romaans en gothisch

Eerste kenmerk: theocentrisch;  kathedralen en kerken

Tweede kenmerk: ridderlijk; kastelen, uitbeelden dappere ridders

Derde kenmerk: burgerlijk; gotische stadhuizen, gildehuizen en portretten

Muziek: Gregoriaans, eenstemmig, later ook meerstemmig

gregoriaanse muziek

https://www.youtube.com/watch?v=VcT4jjwmD3k

Literatuur en taal

Tot eind 1000 (elfde eeuw) alles in Latijn.

Latijn was de taal van de geleerden en de priesters.

Literatuur in de volkstaal werd mondeling overgeleverd.

Eind elfde eeuw werd er ook in volkstaal geschreven: start literatuurgeschiedenis!

Literatuur en taal

Nederlandse taal in ontwikkeling ± 1075

'Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu, wat unbidan we nu?'  is een van de bekendste zinnen uit de Nederlandse taal- en literatuurgeschiedenis. 

Het betekent: 'Alle vogels zijn al aan het nestelen, behalve ik en jij. Waar wachten we nog op?' 

Genres

Literatuur was ridderlijk en theocentrisch en gericht op adel

Genres: ridderromans en heiligenlevens

Eind dertiende eeuw werd literatuur ook didactisch en gericht op burgerij.

Jacob van Maerlant: 13e eeuw                            dichter, schrijver

Doel van literatuur

Literatuur was niet om te lezen maar om te luisteren: orale traditie.

Troubadours: schrijvers

Jongleurs en minstrelen: voordragers

Kenmerken: rijm, veel herhalingen, vaste combinaties

Handschriften

Codex: samengebonden bundel losse vellen perkament

Elk boek was met de hand geschreven, op bestelling

Miniaturen, vooral bij de initialen

Der Nature bloeme

Orale traditie

Door de mondelinge overlevering en het kopiëren

ontstaan meerdere versies van hetzelfde verhaal.

Jongleurs/minstrelen veranderden zelf het verhaal.

Monniken vergaten delen of voegden zelf stukken toe.

(De jongleurs van de literatuur waren oorspronkelijk Franse zangers en voordrachtkunstenaars die met hun heldenliederen rondreisden, van markt tot markt of van kasteel naar kasteel.)

Boekdrukkunst

Aan het eind van de middeleeuwen wordt de boekdrukkunst uitgevonden.

Boeken werden hierdoor goedkoper en bereikbaar voor een groter publiek.

Poëzie werd omgezet in proza, want het hoefde niet meer allemaal onthouden te worden.

Gemeenschapskunst

In de middeleeuwen behoorde kunst, en dus ook boeken, tot de gemeenschap. Je was onderdeel van een groep en talent was een gave van god, niet een eigen verdienste.

Plagiaat bestond niet, kunst werd juist mooi gevonden als het op andere werken leek 

Taal

Diets was de overkoepelende term voor de verschillende gesproken dialecten.

Middelnederlands is hetzelfde als Diets.

Geen uniforme spelling.

Ridderromans

Twee soorten: 

Frankische romans of Karelromans

Hoofse romans

Karelromans/ Frankische romans

Ook wel vóórhoofse romans genoemd of chanson de geste .

- Spelen zich af rond Karel de Grote (epische concentratie)

-ridderidealen zijn kracht en moed

- onderwerpen hebben te maken met oorlogen en feodale trouw

- vrouw speelt ondergeschikte rol

Hoofse roman

- ridder is een ontwikkeld en verfijnd mens

- idealen zijn hulpvaardigheid, rechtvaardigheid en hoffelijkheid

- gevechten en oorlogen zijn niet meer de belangrijkste onderwerpen, maar opkomen voor verdrukten, het redden van jonkvrouwen en het opsporen van geheimzinnige voorwerpen

Hoofse roman

Er zijn drie soorten hoofse romans:

- de klassieke roman

- de oosterse roman

- de Keltische roman

de klassieke roman

oude Griekse en Romeinse verhalen worden verplaatst naar de middeleeuwse cultuur

voorbeeld: Eneas van Hendrik van Veldeke over de Trojaanse held Eneas

oosterse roman

ontstaan onder invloed van de kruistochten

de Arabische cultuur werd omgevorm naar een christelijke cultuur, alleen de uiterlijkheden zorgden voor een oosters tintje

bijvoorbeeld Floris en Blanchefleur

Keltische roman

hierin wordt stof uit de Keltische cultuur verwerkt. Speelt daardoor vooral in Groot-Brittanië.

Ook weer te verdelen in drie soorten:

- Arthurromans

- romans over Tristan en Isolde (hl, blz. 23)

- Graalromans

Arthurroman

- Gaat over koning Arthur en zijn ridders van de ronde tafel

- historische kern is onduidelijk, heeft koning Arthur echt bestaan?

- de ridders gaan bijna altijd op queeste

Tristan en Isolde

gedwarsboomde liefde tussen Tristan en Isolde

(vergelijk ook Romeo en Juliette)

Lied in de middeleeuwen

- mondeling overgeleverd, pas later opgeschreven

Twee belangrijke genres:

- ballade

- elegie

Ballade

- verhaal wordt sprongsgewijs verteld

- gebeurtenissen worden afgewisseld met dialogen

- veel herhalingen

- sfeer is ernstig en somber

- onderwerpen zijn ontleend aan sprookjes, sagen of ridderverhalen

elegie

klaagzang

- lyrisch gedicht met gevoelens van smart en wanhoop

toneel in de middeleeuwen

In de vroege middeleeuwen is toneel onder inlvoed van de kerk verdwenen, pas in de 14e eeuw worden er weeer toneelstukken geschreven.

Van den vos Reynaerde

Geschreven door Willem

Heeft ook een werk geschreven dat Madocke heet, geschreven. Dit boek is niet bewaard gebleven.

Satire

Bepaalde verschijnselen worden belachelijk gemaakt:

adel wordt vergeleken met een dierengemeenschap. Deze dieren worden belachelijk gemaakt met slechte eigenschappen.

Parodie

spottende nabootsing van een bestaande tekst:

ridderroman