YH4-TH3-BS5a

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

basisstof 5: multiple allelen

H4

Thema 3

Genetica

Genen, allelen, loci en homologe chromosomen

En gen codeert voor een eiwit. Deze eiwitten resulteren in (genetische) eigenschappen.

Elk gen ligt op een vaste plek op het genoom (locus, mv: loci)

Van genen kunnen meerdere varianten zijn (allelen).

Omdat een diploīd organisme twee chromosomen van elk paar heeft (homologe chromosomen), heeft dit organisme per gen 2 loci waarop dezelfde of verschillende allelen kunnen liggen. 

Op het X-chromosoom liggen veel meer genen dan op Y-chromosoom.

Enkele ziekten en afwijkingen die gelinkt zijn aan het X-chromosoom:

- kleurenblindheid

- hemofilie

- spierdystrofie van Duchenne

- deficiëntie

Belangrijk gen op het Y-chromosoom

SRY-gen: regel gen dat andere genen reguleert.

Indien SRY-gen aanwezig: dan ontwikkelt een zoogdier-embryo zich tot mannelijk

Leerdoelen

- Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen

- Je kunt de frequentie van genotype en fenotype van nakomelingen bij een multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen afleiden uit een kruisingsschema of stamboom

- Je kunt uitleggen dat mitochondriale overerving kan leiden tot een andere  overerving dan volgens de wetten van Mendel

Multipele allelen

Sommige monogenetische factoren worden bepaald door meer dan twee genen. De bloedgroepen van het AB0-systeen zijn hier een bekend voorbeeld van. 

Er zijn voor dit gen drie allelen bekend.

IA - Dit allel codeert voor het eiwit A op het membraan van rode bloedcellen.

IB - Dit allel codeert voor het eiwit B op het membraan van rode bloedcellen

i - Dit allel resulteert niet in het aanwezig zijn van een eiwit op het membraan van rode bloedcellen.

Allelen IA en IB zijn co-dominant.

Beide allelen zijn dominant over allel i

1. E e(ch) en e(ch)e
2. Ee en e(ch)e
3. EE en e(ch)e
4. Ee en e(ch)e(ch)

Leerdoelen

- Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen

- Je kunt de frequentie van genotype en fenotype van nakomelingen bij een multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen afleiden uit een kruisingsschema of stamboom

- Je kunt uitleggen dat mitochondriale overerving kan leiden tot een andere overerving dan volgens de wetten van Mendel

Hoe pak je dit aan? 

Betekenis van de allelen 

Genotype van ouders 

Kruisingtabel opstellen

Verhouding tussen genotypen noteren

Verhouding tussen fenotypen noteren

Maak nu opgave 57 in je digitale boek

Leerdoelen

- Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen

- Je kunt de frequentie van genotype en fenotype van nakomelingen bij een multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen afleiden uit een kruisingsschema of stamboom

- Je kunt uitleggen dat mitochondriale overerving kan leiden tot een andere overerving dan volgens de wetten van Mendel

Gekoppelde overerving

Beide genen liggen op HETZELFDE

chromosoom

Onafhankelijke overerving

Beide genen liggen op VERSCHILLENDE

chromosomen

Hieronder zijn twee genen op verschillende loci gelegen. Sleep de afbeelding naar de bijbehorende categorie.

onafhankelijk

gekoppeld

Notatiewijze bij gekoppelde overerving

Omdat de allelen bij gekoppelde overerving letterlijk 'gekoppeld' liggen worden ze in vaste combinaties doorgegeven aan het nageslacht. Er ontstaat dus minder variatie bij de gametogenese.

Het is erg van belang dat de allelen dat op hetzelfde chromosoom als zodanig worden genoteerd. 

Gebruik dus de volgende notatiewijze --> 

Leerdoelen

- Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen

- Je kunt de frequentie van genotype en fenotype van nakomelingen bij een multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen afleiden uit een kruisingsschema of stamboom

- Je kunt uitleggen dat mitochondriale overerving kan leiden tot een andere overerving dan volgens de wetten van Mendel

Huiswerk

Maak opgave 58 t/m 62

0