4.2 - Prokaryoten en virussen

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Thema 4

B2 - Bacteriën, schimmels
en virussen. 

Blz. 21

Leerdoelen

Je kan kenmerken van prokaryoten noemen.

Verschillen en overeenkomsten benoemen tussen prokaryoten en virussen.

Basisstof 4.2

• Hoe heet deze groep? (zie Binas 78)
• De 'pro-karyoten'
  -waarom deze naam? 
• 'voor-celkern' = zonder celkern en andere organellen (in tegenstelling tot eukaryoten)
  
  
• we weten dat de twee domeinen (bacteriën en archaea) gentisch sterk verschillen door o.a. RNA van ribosomen te vergelijken en celwand en -membraan materiaal te bekijken. Verder lijken ze enorm op elkaar!

onderdelen

Waarom hebben bacterien ook ribosomen nodig?

Bacteriecel

soorten bacteriën (79A)

Gemiddeld 10x kleiner dan dierlijke, plantaardige of schimmelcel 

Als gemiddelde bacterie 10x korter is dan een dierlijke cel, hoeveel kleiner is het volume dan?

Nuttige prokaryoten

1.  beschermlaag tegen ziekteverwerkkers op huid
2. 'Darmflora' helpt bij vertering van voedsel
3.  Biotechnologie voor produceren van 
   o.a. yoghurt, zuurkool,  insuline (hormoon)

Bacterie feitjes

• kunnen in de ruimte overleven! 
  
  
• Kunnen vrij DNA dat ze tegenkomen opnemen
• Kunnen via een buis DNA met elkaar delen (plasmiden)
• Kunnen nieuwe genen krijgen via virussen 
  (net zoals bij mensen overigens, ons DNA is naar schatting voor 8% van virussen afkomstig)

https://www.deingenieur.nl/artikel/bacterien-overleven-jarenlang-in-de-ruimte

Binas 71M₁

Uitleg van biotechnologie

Hiervoor worden vrijwel altijd bacteriën en (hun) plasmiden gebruikt

(Schadelijke) prokaryoten 

•  Eten ook (resten van) dieren en planten
• Veroorzaken veel ziektes (zie 79A). Denk bijv. aan
  - (keel)ontsteking.                   - salmonella           
  - cholera                                     - tubercolose         
• Delen ontzettend snel, sommige wel elke
  20 min onder goede omstandigheden.
  
  (Voor de snelle rekenaar:
  hoeveel bacteriën kan je dan hebben na 24 uur?

bacteriedeling

maximaal tempo = verdubbelen per 20 minuten, dus 3x per uur

 

voor 24 uur is het dan startaantal (= 1 bacterie) x 2^72 = 4,7*10^23 

Chemo-autotroof

- Sommige Archaea (en enkele bacterien) zijn chemo-autotroof: in staat om organische stoffen te maken uit anorganische stoffen met behulp van energie uit een chemische reactie. 
- Archaea leven vaak onder extreme toestanden. 
(extremofiel; bijvoorbeeld in onze darmen, zonder O2)  

Virussen, wat zijn dat en
hoe werken ze?

• Gem. 0,1 µm lang. Eigenlijk alleen eiwit-bolletje met DNA of RNA

• Discussie of virus leeft - zie 77D - argumenten voor/tegen?
• • Virus dat specifiek op bacteriën richt heet 'bacteriofaag'

'Misbruik' van gastheercel

- Eerst infecteren

- Daarna eigen DNA/RNA kopiëren en meer eiwitmantel-eiwitten aanmaken door ribosomen van gastheercel te gebruiken.

- gastheercel geeft nieuwe virus-deeltjes af

Influenza (=griepvirus)

• H1N1 = SPAANSE GRIEP (20-100 milj. doden rond 1918 )
• H2N2 = Asiatische griep (3 milj. doden; 1958)
• H3N2 = Honk Kong griep (4 milj. doden; 1968)
• H1N1/09/v = Mexicaanse / Varkensgriep (~0,35 milj. doden 2009
• H7N9 = vogelgriep (2013)
• H3N2, A/H1N1, B, ... = normale 'griep'. (~0,4 milj. doden/jaar)

Coronavirus (Sars-CoV-2)  is een 'Sars'-virus en heeft met ziekte Covid-19 tot op heden ongeveer 5,5 miljoen geregistreerde dodelijke slachtoffers gemaakt.

Verandert soms zijn eiwit mantel (H en N-eiwit) door toevallige mutaties  hierdoor kan het door het immuumsysteem slecht herkend worden.

HIV - Binas77C

Covid-statistiek van 17 januari 2021

https://covid19.who.int/

4.2 Opdrachten vwo

'Prokaryoten + virussen'

- Lees pagina 21 t/m 26 door

- Maak opdrachten 14, 17, 18, 19, 20, 23, 24

 ?  Virussen  ?