4.2 - Prokaryoten en virussen

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

4- Evolutie

4.2 - Prokaryoten (en virussen!)

Prokaryoten

De 'pro-karyoten'

• 'voor-celkern' = zonder celkern en andere organellen (in tegenstelling tot eukaryoten)
  
  
• we weten dat de twee domeinen binnen de prokaryoten (bacteriën en archaea) genetisch sterk verschillen door o.a. RNA van ribosomen te vergelijken en celwand en celmembraan materiaal te bekijken. Verder lijken ze enorm op elkaar!

onderdelen

Bacteriecel

soorten bacteriën (79A)

Gemiddeld 10x kleiner dan dierlijke, plantaardige of schimmelcel 

Nuttige prokaryoten

1.  beschermlaag tegen ziekteverwerkkers op huid
2. 'Darmflora' helpt bij vertering van voedsel
3.  Biotechnologie voor produceren van 
   o.a. yoghurt, zuurkool,  insuline (hormoon)

"Aparte" bacteriën (Archaea)

• kunnen in de ruimte overleven! 
  
  
• Kunnen vrij DNA dat ze tegenkomen opnemen
• Kunnen via een buis DNA met elkaar delen (plasmiden)
• Kunnen nieuwe genen krijgen via virussen 
  (net zoals bij mensen overigens, ons DNA is naar schatting voor 8% van virussen afkomstig)

Transductie

Kopiëren van een plasmide

Een plasmide is een klein cirkelvormig chromosoom.

Deze kan zich verplaatsen naar een andere prokaryoot zonder plasmide.

Binas 71M₁

Uitleg van biotechnologie

Hiervoor worden vrijwel altijd bacteriën en (hun) plasmiden gebruikt

(Schakelijke) prokaryoten 

•  Eten ook (resten van) dieren en planten
  
  
• Veroorzaken veel ziektes (zie 79A). Denk bijv. aan
  - (keel)ontsteking.                   - salmonella           
  - cholera                                     - tubercolose 
         
• Delen ontzettend snel, sommige wel elke
  20 min onder goede omstandigheden.
  
  
  

Chemo-autotroof

- Sommige Archaea (en enkele bacterien) zijn chemo-autotroof: in staat om organische stoffen te maken uit anorganische stoffen met behulp van energie uit een chemische reactie. 
- Archaea leven vaak onder extreme toestanden. 
(extremofiel; bijvoorbeeld in onze darmen, zonder O2)  

Gem. 0,1 µm lang. Eigenlijk alleen eiwit-bolletje met DNA of RNA.

Discussie of virus leeft - zie 77D - argumenten voor/tegen.  

Virus dat specifiek op bacteriën richt heet 'bacteriofaag'

'Misbruik' van gastheercel

- Eerst infecteren

- Daarna eigen DNA/RNA kopiëren en meer eiwitmantel-eiwitten aanmaken door ribosomen van gastheercel te gebruiken.

- gastheercel geeft nieuwe virus-deeltjes af

Influenza (=griepvirus)

• H1N1 = SPAANSE GRIEP (20-100 milj. doden rond 1918 )
• H2N2 = Asiatische griep (3 milj. doden; 1958)
• H3N2 = Honk Kong griep (4 milj. doden; 1968)
• H1N1/09/v = Mexicaanse / Varkensgriep (~0,35 milj. doden 2009
• H7N9 = vogelgriep (2013)
• H3N2, A/H1N1, B, ... = normale 'griep'. (~0,4 milj. doden/jaar)

Coronavirus (Sars-CoV-2)  is een 'Sars'-virus en heeft met ziekte Covid-19 tot op heden ongeveer 5,5 miljoen geregistreerde dodelijke slachtoffers gemaakt.

Verandert soms zijn eiwit mantel (H en N-eiwit) door toevallige mutaties  hierdoor kan het door het immuumsysteem slecht herkend worden.

Rest van de les

De rest van de les kunnen jullie aan de slag met de opdrachten van 4.1 en 4.2.

Vrijdagmiddag hebben we een werkles, waarna ik het huiswerk ga checken op de website van Biologie voor Jou.