les 4: handel met oost en west

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Handel met oost / west

Opstand tegen Spanje / geuzenliederen

• NL heldendaden tijdens de opstand worden bezongen in geuzenliederen: bv. Wilhelmus

• De oudste gedrukte versie van het Wilhelmus is te vinden in een Geuzenliedboek van 1577. Daar staat bij: 'Naar de wijze van Chartres' (Op de melodie van 'Chartres'). 'Chartres' was het Franse liedje waarin soldaten de hugenoten (Franse protestanten) uitlachen na hun mislukte aanval op de stad Chartres.

Het Wilhelmus nu. Welke muzikale verschillen hoor je met de Chartres-versie? 

Renaissance                            Barok       

Nadenken, studeren, met je verstand werken	Meeslepend, maakt emotie los
Statisch, evenwichtig (harmonieus) weinig contrast	Vol effecten, beweging, veel contrast, pracht en praal
Uomo Universale	Totaalkunstwerken
Kunst, wetenschap en schoonheid	Maximaal effect (Macht en propaganda)

KUNST DIE BEROEP DOET OP VERSTAND

KUNST DIE BEROEP DOET OP GEVOEL - emoties

Vraag 1

Noem 2 kenmerken van geuzenliederen die de populariteit bevorderen.

Vraag 1 - antwoord

Twee van de volgende:

 

•  De melodieën zijn bekend en gemakkelijk meezingbaar. 
• De teksten gaan over heldendaden (van Nederlanders), de vijand (de Spanjaarden) wordt bespot 
• De liederen bevorderen de strijdbaarheid en het nationaal bewustzijn
  

BAROK

Oorlog en vrede (1630),

Rubens 

SCHILDERKUNST NEDERLAND

BAROK - Kenmerken

Schilderkunst

• Groot licht-donker contrast (clair obscur) 

Beeldhouwkunst

• Open vormen / bewegelijkheid
  
• Levendigheid
• Relatie tussen beeld en de ruimte

Muziek

• Meerstemmigheid
• Gericht op emoties 

Vraag 2: Noem 4 aspecten van de vormgeving van de Nederlandse barokschilderkunst die je terugziet in dit werk. 

Noem 2 kenmerken van geuzenliederen die de populariteit bevorderen.

Vraag 2 - antwoord

Vier van de volgende: 

• Grote licht-donkercontrasten; 

• Diagonale richtingen in de compositie; 

• Gedetailleerde stofuitdrukking; 

• Interactie tussen geportretteerden (blikrichting, gebaren) stuurt onze blik; 

• De aandacht van de kijker wordt gestuurd naar een moment van actie (moment suprême) --> Noteer dit kenmerk nog bij je aantekeningen van barokschilderkunst van vorige week!

Vraag 6: in de barokschilderkunst is vaak aandacht voor het moment suprême.

Beschrijf voor beide schilderijen dit actiemoment.

Vraag 3 - antwoord

• 503: de explosie van een van de Spaanse schepen.

• 504: de handdruk van de kapitein en de luitenant.

Vraag 4: 

Noem 2 redenen om een kunst- en rariteitenkabinet op te zetten.  

Noem 2 kenmerken van geuzenliederen die de populariteit bevorderen.

Vraag 4 - antwoord

Antwoord, twee van de volgende: 

• Status: je laat je bezoekers zien dat je ‘een man van de wereld’ bent.

• Wetenschappelijke interesse: de verzamelingen dienen een wetenschappelijk doel.

• Financieel voordeel: omdat de voorwerpen zeldzaam zijn kun je geld vragen om de collectie te bekijken en is de collectie waardevast.

Lesdoel

Na deze les kun je uitleggen welke rol ontdekkings- en handelsreizen hebben op de kunst en wat daarbij de rol is van westers superioriteitsdenken.

Amsterdam Stapelmarkt

Bestudeer het portret op slide 20. Beschrijf hieronder:

1. Wat zie je? Beschrijf sec wat je ziet, zonder mening, zonder interpretatie.
2. Wat denk je dat je voor tafereel ziet? Wie zijn dit? Wat doen ze? ...?
3. Welke vragen roept deze voorstelling bij je op?

Delfts blauw of nep-Chinees porselein?

Nadat de import uit China wordt bemoeilijkt, proberen de Delftse pottenbakkers dit zo goed mogelijk te benaderen.

Met succes, Delfts blauw wordt Hollandser dan Hollands en in alle vormen en maten besteld en gemaakt.

Chinese toeristen kopen tegenwoordig massaal Delfts blauw als souvenir...

Zie afbeelding op de vorige slide. Wat is een typisch Nederlands beeldelement en wat is een typisch Chinees beeldelement?

B

l

o

e

m

p

i

r

a

m

i

d

e

Wat is kenmerkend Chinees aan de bloempiramide links (zie vorige slide)? Kijk vooral naar de vorm.

17e eeuwse schildergenres tot nu toe

Portret: huwelijksportret, groepsportret (schuttersstuk)

Landschap: zeestuk, landschap (vaak met lage horizon). Ook: winterlandschap, stadsgezicht.

Stilleven: pronkstilleven, vanitasstilleven

Stilleven (Vanitas - tijdelijkheid van het leven)

Een vanitasstilleven staat voor de vergankelijkheid van het leven (memento mori). Hoe wordt dit in je het schilderij op de vorige slide gesymboliseerd? Noem minimaal 3 symbolen.

Donkere mensen in de kunst.

Hoe worden zij weergegeven?

Bestudeer de kaart op de vorige slide. Noem 2 dingen die opvallen aan de vormgeving van de kaart. Betrek zowel de landen als de decoratie in je antwoord.

Veel lucht/

water

Kleine

mensfiguren

Lage horizon

Veel 

aandacht

voor licht

Jan Valckenburgh, hier in vol ornaat met harnas en commandeursstaf, was tweemaal directeur-generaal van Elmina aan de Afrikaanse Goudkust. De tot slaaf gemaakte man draagt een gouden penning met het fort van Elmina, dat ook op de achtergrond is afgebeeld. Valckenburgh ontving de penning van de West-Indische Compagnie voor zijn goede diensten. Het goud én de Afrikaanse man staan symbool voor de handelsproducten aan de Goudkust.

Valckenburgh was getrouwd met Dina Lems, dochter van een ambtenaar van de West-Indische Compagnie. Dat zij welvarend was, blijkt wel uit de vele parelsnoeren die ze draagt. Haar vader en echtgenoot vergaarden rijkdom met de handel in tot slaaf gemaakte mensen, ivoor en goud. Maar ook met grein, een soort peper, dat werd geteeld aan de Afrikaanse westkust. Dina wijst niet voor niets naar de greinplant naast zich.

Hoe zie je dat het een dubbelportret is (zie vorige slide)?