Les 6 - Plichtsethiek

• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Ethiek

Les 6: plichtsethiek

vwo-4

Periode 4

Lesdoel en lesopbouw

Lesdoelen:

• Kennen: plichtsethiek, Categorisch Imperatief (Immanuel Kant)
• Kunnen: meedoen met vragen

Lesopbouw:

1. Herhaling: uitleg ethiek
2. Uitleg: plichtsethiek + Categorisch Imp.
3. Video's + toepassing
4. Zelfstandig video bekijken
5. Reflectie: wat weten we nu?

Onderverdeling in typen ethiek

• Descriptieve ethiek: beschrijvend, hoe iets feitelijk gaat qua moraal
• Voorbeeld: in NL vinden we het goed om de armen te helpen.
• Normatieve ethiek: voorschrijvend, hoe iets hoort te zijn
• Voorbeeld: behoor je armen mensen ook te helpen? 
• Meta-ethiek: onderzoeken van ethische begrippen, doet een stap terug (wat betekenen de begrippen 'goed' en slecht' überhaupt?)
• Voorbeeld: waarom vinden we het überhaupt goed dat we mensen helpen? Wat betekent het woord 'hulp' überhaupt?

Normatieve ethiek: drie theorieën

• Normatieve ethiek: voorschrijvend, hoe iets hoort te zijn
• Drie theorieën: 

1. Deugdethiek (Socrates, Plato, Aristoteles) - oudste stroming
2. Gevolgenethiek (Jeremy Bentham, John Stuart Mill)
3. Plichtsethiek (Immanuel Kant, John Rawls) - jongste stroming, maar invloedrijk!

• De theorieën zeggen iets over hoe de mens behoort te handelen. 
• Deugdethiek richt zich op de persoon die handelingen uitvoert, gevolgen- en plichtsethiek op de handeling zelf.

Plichtsethiek

• De plichtsethiek wordt omschreven als 'deontologische ethiek'. 
• δέον (déon) is Grieks voor 'plicht' of 'het noodzakelijke'.
• Het is een normatieve, ethische theorie die stelt dat er bepaalde handelingen zijn die je altijd, ongeacht de gevolgen, moet verrichten (of juist niet moet verrichten). 
• Er wordt nadruk gelegd op de motivatie/intentie achter je handeling. 
• Het opent ruimte voor eigen levensprojecten (autonomie), zonder constant bevraagd te worden op het 'grotere goed' van je handeling voor de groep.

Immanuel Kant (1724–1804)

• Immanuel Kant hanteert de Categorische Imperatief om te bepalen welke (intenties achter) handelingen (on)toelaatbaar zijn.
• Categorisch: onvoorwaardelijk (altijd). Imperatief: handelingsgebod. 
• De gebiedende wijs (of: imperatief) is een werkwoordsvorm die wordt gebruikt in zinnen die een gebod of bevel uitdrukken. In dergelijke zinnen ontbreekt het onderwerp en staat de gebiedende wijs altijd op de eerste plaats:
  

(1) Hou je mond!     (2) Verdwijn uit mijn ogen!    (3) Wees niet bang!

Categorische Imperatief (1)

Eerste formulering:

"Handel alleen volgens die maxime waarvan je tegelijkertijd kunt willen dat zij een algemene wet wordt."

-- Immanuel Kant, Fundering van de metafysica van de zeden (p. 96)

Maxime: motivatie die ten grondslag ligt aan je handelen

Categorische Imperatief (2)

Kants stappenplan om te controleren of een handeling toegestaan (of zelfs goed) is:

1. Maxime opstellen
2. Maxime algemeen maken (universaliseren)
3. Kun je dit als algemene wet zonder tegenspraak denken? 
4. Kun je dit als algemene wet zonder tegenspraak willen? 

Categorische Imperatief: voorbeeld

Kants stappenplan om te controleren of een handeling toegestaan (of zelfs goed) is:

1. Ik ga van je geld lenen om je later terug te betalen (maar ik kan het helemaal niet terugbetalen) - maxime opstellen
2. Iedereen leent geld van personen met de belofte het terug te betalen (waarvan ze weten dat ze het eigenlijk niet terug kunnen betalen) - maxime universaliseren
3. Tegenspraak in het denken? - ja, want het concept 'belofte' stelt niks meer voor, wordt inhoudsloos, kan niet meer gedaan worden

Wat is volgens Kant verkeerd aan dit handelen?

Categorische Imperatief (2)

Tweede formulering:

"Handel zo dat jij het mens-zijn, zowel in eigen persoon als in de persoon van ieder ander, tegelijk als doel, nooit louter als middel gebruikt."

-- Immanuel Kant, Fundering van de metafysica van de zeden (p. 106)

"Handel zo dat jij het mens-zijn, zowel in eigen persoon als in de persoon van ieder ander, tegelijk als doel, nooit louter als middel gebruikt."

Wordt aan deze formulering voldaan met de praktijk van slavernij? Waarom wel/niet?

Reflectie: afsluiting

We weten nu dat.. 

• De plichtsethiek wordt omschreven als 'deontologische ethiek' (déon is Grieks voor 'plicht' of 'het noodzakelijke')
• Immanuel Kant hanteert de Categorische Imperatief om te bepalen welke (intenties achter) handelingen (on)toelaatbaar zijn. Hij had daar in totaal drie formuleringen voor.
• In de plichtsethiek is je motivatie/intentie belangrijk.