1.2 Van Brugge naar Antwerpen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

HC Burgers en steden in de Lage Landen

samenvatting

par 1.2 Van Brugge naar Antwerpen

Leidende vraag 1.2

Bekijk de filmpjes hieronder van JORT.geschiedenis en probeer zijn verhaal 'mee te schrijven' en zo antwoord te geven op de leidende vraag.

Welke invloed hadden sociaaleconomische en politieke ontwikkelingen op de positie van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten? (1302-1602)

Leidende vraag 1.2

Bestudeer de samenvatting van de paragraaf of lees de gehele paragraaf door in je boek. Probeer gaandeweg een antwoord te formuleren op de leidende vraag.

Welke invloed hadden sociaaleconomische en politieke ontwikkelingen op de positie van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten? (1302-1602)

De bloei van Brugge

 In de dertiende en veertiende eeuw nam Brugge in de interregionale handel de rol van Atrecht over. Deze verschuiving werd veroorzaakt door toenemende handel overzee :

- veiliger ivm met oorlogen

- handig voor wolhandel met Engeland en graanhandel Oostzee

Brugge had een gunstigere ligging aan een zeearm.

De Hanzesteden vervoerden graan vanuit het Oostzeegebied, maar ook luxeproducten: laken, wijn en bont.

Organisatie van de handel in Brugge

Brugge voorziet in een aantal handige zaken mbt de handel, dat maakt Brugge aantrekkelijk voor handelaren.

- een goederentakel aan de kade

- goed bevaarbare waterweg naar zee

- handelskantoren en opslagplaatsen

- snelle juridische service bij rechtsgeschillen

- goede financiële dienstverlening met wisselbeurzen

Sociale zorg

Een rijke stad trekt ook veel armoede aan.

Voor de allerarmsten werd zorg verleend vanuit de (kerkelijke) instellingen. Kloosters verzorgden ook onderwijs en ziekenzorg. Omzien naar je naaste was je christenplicht. Bij de zorg voor zieken was echte medische zorg vaak ver te zoeken.

Inwoners van de stad kregen vaak voorrang boven mensen van buiten. Stadsbesturen lieten vaak armen die van buiten kwamen, de stad uitzetten. Ook mensen die door luiheid of drankmisbruik waren verarmd, kregen geen hulp. Dat paste bij de gedachte van bonum commune. Sociaal wenselijk gedrag was immers in het belang van de stedelijke gemeenschap.

Bedelorden en Moderne Devotie

Met Franciscus als voorbeeld ontstonden kloosterorden die armoede en persoonlijke vroomheid als ideaal zagen. De kloosterlingen van die bedelorden (minderbroeders genoemd) bedelden om voedsel.

Met Franciscus van Asissi als voorbeeld ontstonden kloosterorden die armoede en persoonlijke vroomheid als ideaal zagen. De kloosterlingen van die bedelorden (minderbroeders genoemd) bedelden om voedsel.

Een op vergelijkbare afwegingen gebaseerde beweging ontstond in Deventer.

Geert Grote werd priester, maar keerde zich tegen de luxe waarmee veel priesters zich omringden.  Zijn boodschap sloeg aan en er ontstond een enorme beweging, die gelovige mensen en kloosterlingen bracht tot een eenvoudig en diep geloof. Dit is de Moderne Devotie.

Vlaanderen wordt Bourgondisch

Koningen proberen de macht van adel en steden in te perken. (Staatsvorming).

In Frankrijk wil dat niet lukken met het hertogdom Bourgondië. De Hertog van Bourgondië krijgt door huwelijken en erfenissen steeds meer gebieden in de lage Landen in handen en wil zich losmaken van de Franse koning.

Net als de Franse en Engelse koningen versterkten zij hun macht door de wetgeving te uniformeren en het bestuur te centraliseren. Ook stelde hij in Brussel een Rekenkamer in, die de centrale inning van belastingen moest organiseren. De Grote Raad van Mechelen werd het hoogste rechtsorgaan. Daar adviseerden juristen over wetten en spraken ze recht op het hoogste niveau. Voor alle Bourgondische gewesten werd een Staten-Generaal bijeengeroepen. Daarin kwamen afgevaardigden van de Gewestelijke Staten bijeen. Zo hoefde de hertog niet meer in elk gewest apart met afgevaardigden van de standen in gesprek te gaan.Veel steden zijn daar niet blij mee en willen vasthouden aan hun privileges (particularisme).

Habsburg

De afgedwongen centralisatie en de uitputting door oorlog en zware belastingen maakten de Bourgondiërs zeer ongeliefd.

Maria van Bourgondië, de enige dochter en erfgename van Karel de Stoute, zocht een sterke echtgenoot om haar in deze moeilijke tijd te helpen. Zij trouwde met Maximiliaan van Habsburg, de zoon van de keizer van het Heilige Roomse Rijk.

Met veel moeite konden zij de opstandige gewesten tot rust brengen. De nieuwe bestuurlijke instellingen werden opgeheven, de oude privileges hersteld. De Bourgondische droom van een eigen staat was voorbij. De Bourgondische landen gingen behoren tot het gebied van de Habsburgers.

Na de dood van zijn echtgenote pakte Maximiliaan de politiek van uniformering en centralisering weer op en nam de privileges weer af. Steden die de zijde van Maximiliaan hadden gekozen, zoals Antwerpen en Mechelen, kregen als beloning economische privileges.

Karel V en Filips II

Karel V is de kleinzoon van Maximiliaan van Habsburg. Hij erft de Nederlanden en Het Heilige Roomse Rijk van zijn opa. 

Via moederszijde erft hij Spanje en Aragon (en de overzeese Amerikaanse delen).

Hij heerst letterlijk over een rijk waar de zon nooit ondergaat.

Na zijn aftreden  wordt zijn rijk gesplitst en regeert zijn zoon Filip II over de Nederlanden en het Spaanse koninkrijk.

Karel V en Filips II

Karel V zette de politiek van centralisatie en uniformering voort. Na een mislukte opstand van Gentenaren maakte hij een einde aan de invloed van de gilden. 

 

Ook op religieus gebied voerden Karel V en zijn zoon en opvolger Filips II een centralisatiepolitiek, zij wilden katholicisme als enige godsdienst in hun gebied.

Ondertussen kregen Luther en Calvijn kregen steeds meer aanhang. Zij wilden met een hervorming of reformatie de fouten die in de gebruiken van de katholieke Kerk waren geslopen herstellen. Lutheranisme en calvinisme pasten net als de Moderne Devotie bij een meer persoonlijke geloofsbeleving. 

Vooral in de steden won het protestantisme aan populariteit. Strenge centrale anti-protestantse wetgeving van Karel V en Filips II moest deze ontwikkeling stoppen.

Gelukkig Antwerpen

De afbrokkeling van het belang van Brugge als handelsstad wordt meestal als belangrijke oorzaak voor de opkomst van Antwerpen gezien. In de neergang van Brugge speelde een aantal factoren een rol:

- De verzanding van het Zwin maakte voorhavens en kanaalvaart noodzakelijk. Dat kostte extra vaartijd en extra geld.

- Hollanders beconcurreerden de Oostzee-Hanze, die daardoor minder belangrijk werd. Brugge verloor zo een belangrijke handelspartner.

- De Venetianen stopten hun directe handel op Brugge.

- Brugge eiste dat bij elke handelstransactie een Brugse burger betrokken was. Buitenlandse handelaren accepteerden die dwang niet en verplaatsen hun handel.

- In Vlaamse steden was zo vaak politieke en sociale onrust dat handel en nijverheid erdoor werden belemmerd.

Beeldenstorm 1566

Lutheranisme en Calvinisme hebben veel aanhangers onder handelaren in Lage Landen. De adel verzocht Margaretha van Parma (landvoogdes van Filips II) om niet zo streng op te treden tegen de protestanten (ketters). Zij bieden haar een smeekschrift aan.

Margaretha geeft daaraan toe. Dit leidt tot meer openbare diensten van protestanten. Fanatieke predikers roepen op tot het vernielen van katholieke kerken en klooster.

De reactie van Filips is pure woede. Hij stuurt zijn bevelhebber Alva om orde op zaken te stellen. Een speciale rechtbank, de Raad van Beroerten, veroordeelde ruim elfduizend opstandelingen en beeldenstormers.  Niet alleen protestanten, maar ook de meeste Nederlandse katholieken vonden het harde optreden van Alva buiten alle proporties.

Oorlog

Er breekt een langdurige strijd uit tussen de Alva en zijn legers en de huurlegers van Prins Willem van Oranje.

In eerste instantie is Willem van Oranje weinig succesvol tot 1572.

1572 - Watergeuzen veroveren Den Briel, langzaam durven meer steden de kans van de Prins te kiezen.

1576 - Alva laat Antwerpen plunderen: Spaanse Furie

1579 Pacificatie van Gent: De zuidelijke gewesten en de noordelijke gewesten  spreken godsdienstvrijheid af. Toch bleef er sprake van vijandelijkheden tegen anders gelovigen.

De Republiek ontstaat

1579 - Unie van Atrecht, nemen afstand van de pacificatie van Gent (10 zuidelijke gewesten kiezen Spaanse kant)

1579 - Unie van Utrecht (Zeven noordelijk gewesten besluiten de Opstand door te zetten)

1581 - Acte van Verlatinghe (Afzweren van Filips II als Landheer en koning)

1588 - Republiek der zeven Vereenigde Nederlanden (Na vergeefse zoektocht naar een nieuwe vorst, gaan de noordelijke Nederlanden verder als Republiek)

De Republiek ontstaat

De republiek was een confederatie waarin de gewesten hun privileges behielden. De Staten- Generaal had de overkoepelende soevereine macht en hield zich vooral bezig met buitenlandse politiek en met oorlogvoering.

De stadhouder, die moest gehoorzamen aan de Staten- Generaal, was opperbevelhebber van het leger van de Republiek. 

De Gewestelijke Staten regelden binnen het gewest zaken als belastingen, godsdienst en rechtspraak. Particularisme had gezegevierd.

Er was gewetensvrijheid. Iedereen was vrij zijn geloof te kiezen.  In de Republiek waren geen vervolgingen. Dat was goed voor de economie. 

De Val van Antwerpen

Nadat vanuit Amerika enkele jaren achtereen grote hoeveelheden zilver in Spanje aankwamen, konden de troepen weer worden betaald én in aantal worden uitgebreid.

De Vlaamse steden vielen een voor een in Spaanse handen. In 1585 volgde na een beleg van veertien maanden ook Antwerpen. Elke Spaanse verovering werd gevolgd door een uittocht van calvinisten. 

Doordat de opstandige gewesten de Schelde afsloten en zo de handel op Antwerpen onmogelijk maakten, zakten handel en nijverheid daar compleet in. De stad verloor ongeveer de helft van de bevolking. De meeste mensen die uit Antwerpen vertrokken, kwamen naar het noorden, waar ze bijdroegen aan de bloei van handel en nijverheid.

Examenopdracht

Opdracht (3pt)

Gebruik bron 2 uit je boek.

Beredeneer:

- dat het boek van Ludolph van Saksen aansluit op ideeën van de Moderne Devotie en gebruik daarbij twee verwijzingen naar de tekst.

- dat ook leden van bedelorden zich in de strekking van de bron kunnen vinden.

Bron 2

Ludolf van Saksen schrijft in de veertiende eeuw Leven van Jezus.

Een fragment daaruit:

‘Tot lof van God en voor de zaligheid van alle christen mensen, is hier voltooid het waardige boek over het levende woord, het lijden, de verrijzenis en de glorieuze hemelvaart van Onze Lieve Heer Jezus Christus. Ook vindt U hier toevoegingen over de goede moraal, over geestelijke lessen en devote meditaties met devote godsdienstige gebeden.’

Antwoordmodel

De Moderne Devotie draaide om een persoonlijke godsdienstbeleving, die zich kenmerkte door soberheid en devotie. De geestelijke lessen en de devote godsdienstige gebeden waarvan de bron spreekt, sluiten dus goed aan op de strekking van de Moderne Devotie. (2p)

Ook leden van bedelorden leefden devoot en sober. (1p)

Opdracht (3pt)

Uit de tekst van Maria van Bourgondië blijkt niet dat zij het eens is met alles wat de inwoners van Brugge haar vertellen.

Gebruik bron 3 uit je boek / volgende slide

Licht dat toe, door:

- in een zin samen te vatten welk argument de burgers aanvoeren voor het behouden van hun privileges.

- een economisch en een politiek argument te geven voor Maria’s besluit de privileges te bevestigen.

Opdracht (3pt)

Uit de tekst van Maria van Bourgondië blijkt niet dat zij het eens is met alles wat de inwoners van Brugge haar vertellen.

Gebruik bron 3 uit je boek.

Licht dat toe, door:

- in een zin samen te vatten welk argument de burgers aanvoeren voor het behouden van hun privileges.

- een economisch en een politiek argument te geven voor Maria’s besluit de privileges te bevestigen.

In 1477 bevestigt Maria van Bourgondië de privileges van Brugge. In het document waarin dit wordt vastgelegd, schrijft ze:

‘Wij laten weten dat onze burgemeesters, schepenen, hoofdmannen van de burgerij, dekens van de ambachten, zich in de naam van de hele stad Brugge nederig aan ons gezag hebben onderworpen. Ze vertelden ons dat onze stad van oudsher gebouwd is op handel en nijverheid, dat ze een stapelplaats is voor alle goederen die in Vlaanderen binnenkomen en dat ze daarvoor beroemd is tot in verre landen. Dat onze voorgangers haar rechten, vrijheden, gunsten en privileges hebben geschonken met het oog op de bloei van de handel en met het oog op het feit dat deze handel niet alleen voor Brugge gunstig is, maar de hoeksteen vormt van onze eigen welvaart en die van Vlaanderen. Onze voorgangers hebben haar al die rechten ook geschonken, omdat de stad Brugge hun grote diensten heeft verleend in vaak moeilijke omstandigheden. Daarom hebben ze ons gevraagd de stad in haar rechten te bevestigen en haar nog meer voorrechten te schenken met het oog op de bloei, de luister en de welvaart van de stad Brugge.

Antwoordmodel

- De burgers hebben haar verteld dat de stad handel en nijverheid kent en een stapelmarkt is die in andere landen beroemd is. (1p)

- Politiek argument: Na de dood van haar man Karel de Stoute waren Vlaamse steden, waaronder Brugge, opstandig. Door de privileges te bevestigen kon mogelijk de rust worden hersteld. (1p)

- Economisch argument: Bloeiende handel en nijverheid brengen via belastingen ook Maria van Bourgondië voordeel. (1p)

1

2

3

4

5

Beeldenstormers richten veel schade aan in kerkgebouwen in Antwerpen.

Antwerpen krijgt te maken met de Spaanse Furie.

De Franse hertog Anjou probeert Antwerpen te veroveren op troepen van Willem van Oranje.

De Spaanse legerleider Parma verovert Antwerpen.

De Schelde, de toegang tot Antwerpen over het water, wordt afgesloten.