Soorten ethiek

• Cultuurwetenschappen
• Secundair onderwijs

Soorten ethiek

Utilitarisme

Deontologie

Deugdethiek

Waarom gebruiken filosofen gedachtenexperimenten binnen de ethiek?

1. Om ons te laten nadenken over levensechte situaties.
2. Om ons te laten nadenken over wat handelingen goed of slecht maakt.

Situatie 1 - Verschuif jij de wissel?

Ja

Neen

Situatie 2 - Duw je de dikke man?

Ja

Neen

Conclusie

De meeste mensen zouden wel de wissel verschuiven, maar niet de man op de spoorweg duwen. 

Waarom? 

Waarmee rekening houden in een ethische beoordeling?

(deel 2 van het schema)

Criteria voor ethische beoordeling?

Criterium?	Uitleg	Voorbeeld
Moreel verschil tussen actief handelen en passief nalaten – delicaat verschil tussen doen en nalaten?	Vaak lijkt iets slechts doen ons verwerpelijker dan iets goeds nalaten, ook wanneer het tot hetzelfde resultaat leidt.	Moreel verschil tussen - laten sterven en - doden (= doden én laten sterven); -> één fout t.o.v. twee fouten

Kritische bedenking hierbij:

'Wie niets doet, treft geen blaam' is onvoldoende in ethiek.

Wie zijn kat niet te drinken geeft, doet immers ook niets, maar is toch schuldig.

Criteria voor ethische beoordeling?

Criterium?	Uitleg	Voorbeeld
Aantal slachtoffers?	Hoe minder slachtoffers er vallen, hoe beter.	De meeste mensen halen de hendel over om slechts één slachtoffer te laten sterven i.p.v. 5 slachtoffers.

Kritische bedenking hierbij:

De meeste mensen vinden het niet kunnen dat de dikke man wordt geduwd, ook al worden daarmee meer mensen gered.

Criteria voor ethische beoordeling?

Criterium?	Uitleg	Voorbeeld
Lichaamscontact?	Lichaamscontact is een pyschologische barrière, maar is niet relevant voor het morele oordeel.	De meeste mensen laten de dikke man op de brug staan.

Is het moreel gezien beter om een bom te gooien die 100 000 mensen doodt dan al die mensen een voor een met de hand te vermoorden?

Situatie 3 - Laat je de dikke man door het valluik vallen dat je via een hendel bedient?

Ja

Neen

Criteria voor ethische beoordeling?

Criterium?	Uitleg	Voorbeeld
Lichaamscontact?	Lichaamscontact is een pyschologische barrière, maar is niet relevant voor het morele oordeel.	De meeste mensen laten de dikke man op de brug staan.

Kritische bedenking hierbij:

Valluik dat je op afstand bedient om de man te doen vallen; 

toch zullen de meeste mensen nog steeds de dikke man op de brug laten staan.

Is het moreel gezien beter om een bom te gooien die 100 000 mensen doodt dan al die mensen een voor een met de hand te vermoorden?

Criteria voor ethische beoordeling?

Criterium?	Uitleg	Voorbeeld
Principe van het dubbel effect? = het ene streef je na, het andere wil je vermijden	Je kunt het goede alleen bereiken als je het slechte erbij neemt: collateral damage of nevenschade.	- Bij het omzetten van de wissel red je vijf arbeiders en neem je er op de koop toe bij dat er een slachtoffer valt. - De dood van de dikke man wordt niet op de koop toe genomen.

Kritische bedenking hierbij:

Principe van het dubbele effect niet van toepassing, want de voorwaarde hiervoor is dat de negatieve gevolgen niet als middel voor het goede worden ingezet.

Criteria voor ethische beoordeling?

Criterium?	Uitleg	Voorbeeld
Instrumentalisering van de mens?	Mens wordt als lichaam gebruikt om een bepaald doel te bereiken.	De dikke man wordt tot een lichaam gereduceerd dat een middel wordt om het doel te bereiken.

Voorbeeld van chirurg die mensen doodt voor de organen.

Mag je een terrorist folteren, zodat die gaat praten en de bom kan ontmanteld worden?

Ja

Neen

Ethisch dilemma

2 invloedrijke theorieën over moreel handelen tegenover elkaar:

utilitarisme 

<->

deontologie

Utilitarisme of utilisme/consequentialisme

Vertrekpunt: 

- de gevolgen bepalen of de handeling juist is

- de morele waarde van een handeling wordt afgewogen aan de bijdrage die ze levert aan het algemene nut

                                                               = het geluk en het welzijn van alle                                                                     mensen

Vertegenwoordiger: 

Jeremy Benthem (1748-1832)

Wat moreel goed is

 = maximalisatie van wat we wensen (genot)

 = minimalisatie van wat we vrezen (pijn)

Geluksformule die kwantitatief kan gemeten worden

Vertegenwoordiger: 

John Stuart Mill (1806-1873)

Wat moreel goed is

 = maximalisatie van wat we wensen (genot)

 = minimalisatie van wat we vrezen (pijn)

Kritiek op Bentham: 

je moet rekening houden met een kwalitatieve analyse

Indeling in ‘hogere’ en ‘lagere’ pijn 

 en ‘hoger’ en ‘lager’ genot

Beoordeel het utilitarisme

Denk na over

- positieve punten

- kritische bedenkingen die je erbij kunt maken

Geef positieve aspecten van het utilitarisme.

Welke kritische bedenkingen kun je maken bij het utilitarisme?

Evaluatie utilitarisme

Positief:

relatief eenvoudig

Negatief:

veel dagelijkse handelingen worden onethisch

Deontologie of plichtethiek

Vertrekpunt: absolute gedragsregels die het gedrag bepalen

die in alle omstandigheden moeten worden nageleefd

Wanneer is een handeling ethisch juist?

Wanneer ze in overeenstemming is met een of meerdere principes van morele plicht

Immanuel Kant 

(1724-1804)

Categorische imperatief

 = Je hoort je te gedragen op zo’n manier dat je zou willen dat je gedragsregel een universele wet werd.

 Of nog: 

 Een bedoeling is goed als je kan wensen dat iedereen vanuit die bedoeling zou handelen.

Imperatief 

> want het is een eis, norm voor het handelen

Categorisch

> want het is onvoorwaardelijk en niet hypothetisch

-> Iedereen moet zich er altijd en overal aan houden, 

ongeacht zijn eigen belangen.

 = universaliseerbaarheid

Uit Kants 

"Grundlegung zur Metaphysik der Sitten".

"Iemand ziet zich door nood gedwongen geld te lenen. Hij weet wel dat hij niet zal kunnen terugbetalen, maar realiseert zich ook dat hem niets geleend zal worden zonder zijn vaste belofte het op een bepaalde tijd terug te betalen. Hij heeft zin zo'n belofte te doen. Maar hij is nog zo gewetensvol zich af te vragen: is het niet ongeoorloofd en strijdig met de plicht zich op een dergelijke manier uit de nood te helpen? Stel dat hij er toch toe besloot, dan zou zijn maxime van de handeling als volgt luiden: wanneer ik meen in geldnood te verkeren, dan zal ik geld lenen en beloven het terug te betalen, hoewel ik weet dat dat nooit zal gebeuren. Dit principe van de eigenliefde of van het eigen nut is wellicht goed te verenigen met heel mijn toekomstig welbevinden, maar nu is de vraag of het terecht is. De aanspraak van de eigenliefde verander ik dus in een algemene wet en stel de vraag als volgt: hoe zou het er dan mee staan wanneer mijn maxime een algemene wet werd? Dan zie ik meteen dat zij nooit als een algemene natuurwet zou kunnen gelden en met zichzelf zou kunnen overeenstemmen, maar dat zij zich noodzakelijk zou moeten tegenspreken. Want de algemeenheid van een wet op grond waarvan eenieder die meent in nood te verkeren, kan beloven wat hem invalt met de opzet deze belofte niet te houden, zou het beloven en het doel dat men ermee kan beogen, zelf onmogelijk maken. Niemand zou immers nog geloven dat hem iets beloofd was, maar zou lachen om elke dergelijke uitlating als een loze bewering."

Opdracht

1 Leg het verschil uit tussen de categorische en de hypothetische imperatief.

2 Waarom stelt professor Braeckman dat we Kantiaans zijn wanneer het ons uitkomt?

Weblink vind je ook op Smartschool - Opdracht: ethiek van Kant

onderwijs.hetarchief.be

Opdracht

1 Leg het verschil uit tussen de categorische en de hypothetische imperatief.

2 Waarom stelt professor Braeckman dat we Kantiaans zijn wanneer het ons uitkomt?

Weblink vind je ook op Smartschool - Opdracht: ethiek van Kant

De hypothetische imperatief is dus gericht op een ander doel, een te bereiken doel, terwijl de categorische imperatief de integriteit van de (menselijke) rede (en dus de integriteit van het denkend subject zelf) probeert te bewaren. Een voorbeeld van een hypothetische imperatief zou zijn: je mag niet liegen want anders verlies je je goede naam (het achterliggend doel is hier de goede naam). Een voorbeeld van een categorische imperatief zou zijn dat je (voor jezelf) überhaupt niet mag liegen (omdat je dan je eigen rede corrumpeert).

Kenmerkend bij de categorische imperatief: 

- universaliseerbaarheid: iedereen dezelfde handelingen 

(<-> gulden regel: ‘behandel anderen zoals je zelf wil behandeld worden’, gaat uit van de subjectiviteit van het eigen zelf) 

- mensen niet instrumentaliseren: mens nooit als middel gebruiken 

- plicht om eigen talenten en potentieel te ontwikkelen

Deugdethiek van Aristoteles

Vertrekpunt: het aanleren van een goede levenshouding, ‘wat voor een mens moet ik zijn?’ (dus niet: ‘wat moet ik doen’)

-> gericht op de persoon die de handeling doet en zijn karakter

Combinatie van 

• Juiste aard = karakterdeugden
• Juiste inzicht = intellectuele deugden

Deugd?

Goede eigenschap

Hoe beoordeelt Aristoteles...

de gedisciplineerde psychopaat?

Moeder Theresa?

Hoe het goede doen?

Hoe het goede doen?

Voorwaarde: ervaring en oordeelsvermogen nodig

De rede zoekt naar geschikte wegen en middelen om de doelen te bereiken die door ons karakter en onze natuur worden bepaald.

Doelen en deugden liggen steeds tussen extremen in.

Duid de deugd aan

Lafheid

Moed

Overmoed

Duid de deugd aan

Gierigheid

Vrijgevigheid

Spilzucht

Duid de deugd aan

Vleierij

Vriendelijkheid

Twistzucht

Lafheid                                    Moed                                               Overmoed

Gierigheid                       Vrijgevigheid                                        Spilzucht

Vleierij                            Vriendelijkheid                                     Twistzucht

Deugden liggen in het gulden midden: oefening baart kunst!

In hoeverre heb je deze les goed begrepen?

😒🙁😐🙂😃