Basisstof Gedrag - Havo/VWO

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Startopdracht (5 min)

Hoe zou je gedrag beschrijven?

Huiswerkcontrole

Waren er opdrachten niet gelukt?
Waren er vragen die onduidelijk waren?

5.4 - Het zenuwstelsel

Herhaling

Het zenuwstelsel bestaat uit het centrale zenuwstelsel en uit zenuwen.

1. juist
2. onjuist

Schakelcellen bevinden zich nooit in het perifere zenuwstelsel

1. Juist
2. Onjuist

Een gevoelszenuw loopt vanaf je hersenen naar je spieren

1. Waar
2. Niet waar

Wat is een reflex?

1. Flexibele reactie
2. Een snelle reactie
3. Een snelle automatische reactie
4. Een snelle reactie om het lichaam te beschermen

Wat is een reflexboog?

1. De snelheid van reflexen
2. Reageren op een prikkel
3. Een impuls die spieren of klieren aansturen
4. de weg die impulsen bij een reflex afleggen

5.5 - Gedrag

Doelen van de paragraaf

Je kunt uitleggen wat gedrag is

Je kunt uitleggen waardoor gedrag wordt bepaald

Je kunt het verschil benoemen tussen observatie en interpretatie van gedrag

Gedrag

• Alles wat mensen en dieren doen is gedrag.
  Bijv. Lachen, slapen, eten, dansen, schreeuwen enz.

• Gedrag bestaat uit handelingen. 
  Een serie handelingen die horen bij hetzelfde gedrag noemen we een gedragsketen. 
  Bijv. Jachtgedrag bij een lynx.

Gedrag is in essentie alles wat dieren en mensen doen. Of het nu dansen is, schreeuwen, eten of slapen. Dit is allemaal gedrag.

En gedrag bestaat uit verschillende handelingen. Denk aan eten, je moet het vinden, voorbereiden op eten en afruimen als je klaar bent.

Prikkels

Een prikkel is informatie over een verandering in je omgeving. Die verandering kan een reactie bij je oproepen.

• Inwendige prikkel.
• Uitwendige prikkel.

De reactie die opgeroepen wordt, noem je de respons. 

Motivatie

Respons: reactie op een prikkel.

• Inwendige reactie: een prikkel die in het lichaam ontstaat
• Uitwendige reactie: een prikkel van buiten het lichaam.

Motivatie: de bereidheid tot het verrichten van bepaald gedrag.
- Denk aan gevaar vs. beloning

Aangeboren gedrag

• Gedrag dat je vanaf de geboorte al hebt, heet aangeboren gedrag.
• Aangeboren gedrag, vergroot de kans om te overleven

•  Voorbeeld: 
  - Reflexen
  - Melk zoeken (varkentjes)
  - Naar de zee gaan (schildpad)
  
  

Aangeleerd gedrag

Koken
Autorijden
Schrijven
Kwijlen als er een bel rinkelt

Sociaal gedrag

Sociaal gedrag is gedrag van soortgenoten naar elkaar. 

Handeling van 1 individu is een prikkel voor een handeling voor ander individu. 

Een prikkel of handeling bij sociaal gedrag heet een signaal.

Observatie vs Interpretatie

De betekenis van het gedrag

Hond kwispelt staart (observatie)

=

Hond is blij

(interpretatie)

Waarden en normen

Nederland:

Vrijheid, gelijkheid, respect solidariteit en rechtvaardigheid.
Maar ook veiligheid, leefbaarheid, tolerantie, eerlijkheid, rijkdom, bescheidenheid en beleefdheid

• Waarden zijn wat we belangrijk vinden.
  
• Normen zijn de regels voor ons gedrag die daarbij horen.
• Dit kan verschillen tussen landen, plaatsen en volken

Denken over en beoordelen van gedrag bij anderen. 

Niet stelen > Eerlijk / Rechtvaardig

Vragen

Wat is gedrag?

1. Alles wat een mens doet
2. Alles wat een dier doet
3. Alles wat een mens of dieren doet
4. Het observeren van dieren

Gedrag ontstaat door prikkels. Wat is een prikkel?

1. een verandering in je omgeving waarop je kunt reageren
2. iets wat een mens of dier doet
3. een handeling
4. een verandering van gedrag

Sociaal gedrag is ...

1. gedrag tussen dieren
2. gedrag tussen mensen
3. aardig gedrag
4. gedrag tussen soortgenoten

Aangeboren gedrag is gedrag dat je zelf al kan, zonder het te moeten leren

1. juist
2. onjuist

Een norm is wat we belangrijk vinden (zoals geduld). De waarden zijn de regels voor ons gedrag die daarbij horen (zoals netjes wachten in de rij)

1. Waar
2. Niet waar

Wat is een interpretatie?

1. De kat heeft zijn staart omhoog met het puntje gebogen
2. De kat is vriendelijk

Wat is een voorbeeld van een inwendige prikkel?

1. Pijn omdat je je teen stoot
2. Nodig moeten plassen
3. De geur van je eigen bed
4. Het zien van een stuk taart

Aan het werk

Maken: 

1 t/m 9
Niet de samenvatting

Begrippen

handelingen

gedragsketen

respons

inwendige prikkel

uitwendige prikkel

motivatie

aangeboren gedrag

aangeleerd gedrag

sociaal gedrag

signaal

waarden

normen

observatie

interpretatie

Leerdoelen:

Je kunt uitleggen wat gedrag is

Je kunt uitleggen waardoor gedrag wordt bepaald

Je kunt het verschil benoemen tussen observatie en interpretatie van gedrag

Herhaling

1. Een gedragsketen bestaat uit een verzameling .... (1 woord)

2. Hoe noem je het als een dier gedrag vertoond als reactie op prikkels uit de omgeving? (1 woord)

3. Beschrijf "Sociaal gedrag"

4. "Een kat miauwt omdat ze honger heeft" Is dit een objectieve observatie?

Gedragsstudie

Planning:

0. Herhaling

1. Theorie: Gedrag stokstaarten + ethogram

2. Video opdracht: Meerkat Manor
3. Kahoot

Stokstaarten

 1 Vrouwtje is de leider samen met 1 mannetje

Alle volwassenen zorgen voor de pups (van de leider)

Ze werken ontzettend goed samen
- Verzorgen - Beschermen
- Waken - Eten zoeken

Gedrag bij stokstaarten

Ruiken

Krabben

Likken

Bijten

Spelen

Geur markeren

Oriënteren

Waken

Geluiden maken

Vluchten

Vacht schoonmaken (zelf/anderen)

Pup dragen

Graven

Eten zoeken

Zitten / staan (hoog/laag)

Interactie (mensen/soortgenoten)

Liggen/rusten

Bewegen

Zonnebaden

Ethogram

Kies 5 handelingen die stokstaarten laten zien

Bijv.:
Rusten - Rst - Liggen op de grond voor langere tijd
Waken - Wkn - Hoog staan voor langere tijd, rondkijken
(Speel)vechten
Foerageren (eten zoeken)
Interactie met pups

Protocol (gedragsstudie)

Handelingen
Duur

Meerkat manor

>10 jaar lang onderzoek naar stokstaart familie

We bekijken 1 aflevering

Houdt bij hoe vaak de stokstaarten de vijf handelingen laten zien die je hebt gekozen!

Bevindingen delen

Welk gedrag zie je heel veel?
Welk gedrag heel weinig?
Verder nog iets opgevallen?

Afsluiting

- Samenhang

Volgende week:
- Afmaken samenhang
- Diagnostische toets