21.2 niet-specifieke afweer 2024

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

21.2 Niet specifieke afweer

aspecifiek:

Huid en slijmvliezen

aspecifiek:

cellen en complement EW

specifiek:

T-cellen en B-cellen: geheugen!

Herhaling:

3 Afweerlinies

aspecifiek=

aangeboren

specifiek=

verworven tijdens je leven

21.2 Niet-specifieke afweer

Aangeboren: Algemene afweer tegen ziekteverwekkers. Ook wel niet-specifieke afweer genoemd.

1e en 2e afweerlinies zijn niet-specifiek.

Verworven: Soortgerichte afweer tegen één type ziekteverwekker. Ook wel specifieke afweer genoemd.

De 3e afweerlinie is specifiek.

Eerste afweerlinie (a-specifiek)

• Huid en slijmvliezen: niet-specifieke afweer.
• Doel: Barrière vormen om ziekteverwekkers buiten het       
    lichaam houden.
• Huid: Hoornlaag
• Slijmvliezen: Bedekt alle openingen van het lichaam die in contact staan met de buitenwereld. (Spijsverteringskanaal, ademhalingsstelsel, voortplantingssysteem, urinewegen).

Slijmvlies

• Cellen liggen dicht op elkaar, zodat er geen ziekteverwekkers tussendoor kunnen glippen.
• Productie slijm/speeksel als extra bescherming. Trilhaarcellen voeren het af.

Prokaryoten, virussen en eukaryoten

Prokaryoten: het microbioom

Alleen al in en rond je lichaam leven miljarden bacteriën, je microbioom, in totaal wel 1,5 kg. Veel soorten bacteriën zijn nuttig, zoals de darmbacteriën en bepaalde huidbacteriën die verhinderen dat andere, schadelijke bacteriën zich op je huid vestigen.

Wat is de naam van de samenwerking tussen ons (de gastheer) en de bacteriën?

Noteer in 4 stappen hoe het AIDS-virus de gastheercel gebruikt om zich te vermeerderen

(Zie ook BINAS 77)

Virussen

• Virussen (Binas 77) maken gebruik van gastheer cellen om zich te
    vermeerderen. 
• Een virusdeeltje bestaat uit erfelijk materiaal (DNA of RNA) met
    daaromheen een eiwitjas (capside) en soms nog een membraan met
    eiwitten afkomstig van de gastheer en het virus, een virusenvelop. 
• De eiwitten van dergelijke virussen hechten aan receptormoleculen op
    het celmembraan van een gastheercel (Binas 77D). 
• Eenmaal gehecht passeert het virus het membraan of gaat via 
    endocytose ("pacman"de gastheercel in (bron 6)

Virussen hebben lichaamsvreemde eiwitten aan hun buitenkant. Deze noemen we:

1. antigenen
2. antistoffen
3. progenen
4. antibody generators

Onze lichaamscellen zijn gemarkeerd met lichaamseigen eiwitten (antigenen) op een "dienblad".

Ook lichaamsvreemde viruseiwitten kunnen op het MHC-1 van een geïnfecteerde cel gepresenteerd worden

Geïnfecteerde cel

 8

Virus

Lichaamsvreemd en lichaamseigen

Om de afweertaak goed te kunnen uitvoeren, is je afweersysteem in staat onderscheid te maken tussen lichaamseigen en lichaamsvreemd. Al je lichaamscellen zetten moleculen aan de buitenkant van het celmembraan. Deze moleculen zijn afbraakproducten van oude eiwitten die de cel zelf heeft gemaakt. Het zijn antigenen: (antibody generator) moleculen die het afweersysteem kunnen activeren.

Complement EW

• Een humorale component van het aangeboren afweersysteem
  
  
• De complementeiwitten (groep van meer dan 30 EW) worden aangemaakt door epitheelcellen, de lever en door macrofagen (niet-specifieke witte bloedcellen)
  
  
• Complementeiwitten bestaan uit plasma-eiwitten en membraangebonden eiwitten (enzymen).
  
  
• De complementactivering is het resultaat van de stapsgewijze interactie van de plasma-eiwitten en de membraangebonden eiwitten. 

Bloedeiwitten =complementsysteem, zie ook bron 9

perforatie bacterie

hulptroepen door "lok"stoffen

markeren van ziekteverwekkers

="aanvulling".

Binas 84J1

 Complementsysteem: Bloedeiwitten (niet-specifiek)

Door contact van de complementeiwitten met een ziekteverwekker start een kettingreactie aan chemische omzettingen. Dat leidt tot drie mogelijke routes (Binas 84J1):

• Complementeiwitten stimuleren je lichaam tot de productie van
    signaalstoffen, cytokinen, deze zorgen o.a. voor bloedvatverwijding
• Complementeiwitten vormen een laagje eiwitten  aan het oppervlak van
    de ziekteverwekker, zodat deze "gezien" worden: opsonisatie. 
• Complementeiwitten perforeren het celmembraan van de bacterie,
    waardoor de bacterie dood gaat: lysis (bron 9).

• activatie
   complementEW
• hierdoor
   chemotaxis
   leukocyten
• fagoytose via
   opsonisatie bact.
• lysis via
   perforerende cEW

BINAS 84J3

Bloedvat wijder en permeabel

Wat is geen functie van complement eiwitten?

1. aantrekken van fagocyten
2. afbreken van celmembranen
3. aantrekken van macrofagen
4. antigeen presenteren op het celmembraan van geïnfecteerde gastheercel

Witte bloedcellen: fagocyten, macrofagen, NK-cellen

Samen met het complementsysteem zijn verschillende typen witte bloedcellen betrokken bij de niet-specifieke afweer.

Witte bloedcellen die deeltjes opnemen en verteren zijn fagocyten (vreetcellen) . Een ander type witte bloedcel controleert de celmembranen van je cellen op afwijkende eiwitten. Dit zijn de natural killercellen (NK-cellen) (perforerende cellen). 

schooltv.nl

In een cel is het DNA van een virus geïntegreerd in het DNA van de geïnfecteerde cel. Het virus-DNA is actief. Twee beweringen zijn:
1) NK-cellen doden deze cel .
2) Er bevinden zich MHC-I-moleculen met virusantigenen aan het celoppervlak.
Welke van de beweringen is of zijn juist?

1. geen
2. 1
3. 2
4. 1 en 2

Witte bloedcellen van de afweer ontstaan uit stamcellen

BINAS 84I

aangeboren

adaptief

Huiswerk

Lezen 21.2

Maken 21.2: vraag 1 tm 7