5.3 Genen en allelen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Thema 5, basisstof 3

De eerste 3 minuten opstarten. Als de timer af gaat is het stil.

Pak je boek en schrift, zorg dat je mee kunt schrijven

BS 5.3 genen en allelen

Genen en allelen

Deze les:

• Opstarten
• 
  
• Uitleg basisstof 2
• Zelfstandig aan de slag
  
• Afsluiting
  

Deze les:

Leerdoel: 

• Ik kan omschrijven wat genen en allelen zijn. 
• Ik kan omschrijven wat een mutatie is.  

Tijdpad:

- 5 minuten opstarten

- 5 minuten herhalen bs 2 

- 15 minuten uitleg

- 20 minuten zelfstandig werken

Huiswerk:

- opdr. 1 t/m 10

Een mens heeft .... chromosomenparen.

1. 24
2. 48
3. 46
4. 23

Zoek een foto van een karyogram van een man. Leg uit hoe je dit ziet.

Maak de dubbele streng van het DNA molecuul compleet

leerdoelen

* je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn

* je kunt omschrijven wat heterozygoot en homozygote allelen zijn

* je kunt omschrijven wat een mutatie is

gen en allel

 * chromosomen bestaan uit DNA

* een gen is een stukje van een chromosomen dat info geeft over een eigenschap

* varianten van een gen noem je allelen. 

-bijv. gen = oogkleur 

            allel = 'blauw' / 'bruin'

Een allel is hetzelfde als een gen.

1. Ja, ze hebben beiden altijd dezelfde info.
2. Ja, ze liggen allebei op dezelfde plek en zijn dus gelijk.
3. Nee, ze liggen wel op dezelfde plek maar een gen is specifieker.
4. Nee, ze liggen wel op dezelfde plek maar een allel is specifieker.

lichaamscel / geslachtscel

lichaamscel           * 23 paren chromosomen = 46 chromosomen

                                     * ook wel somatische cel genoemd

                                     - zenuwcel, zintuigcel, epitheelcel

geslachtscel          * van elk paar één = 23 chromosomen [enkelvoudig]

                                     * ook wel gameet genoemd: eicel en zaadcel

Bij bevruchting komen de enkelvoudige chromosomen bij elkaar en vormen weer paren. Hierbij ontstaat dus een nieuw genotype.

MITOSE gewone celdeling

genexpressie (aan of uit)

* genen kunnen aan of uit staan. 

Je hebt niet elk gen nodig in elke cel.

- gen voor oogkleur staat uit in cellen van de lever

Als een gen aan staat, dan komt de eigenschap tot uiting. 

Dit noem je ook wel genexpressie.

aanmaak bruin pigment

Is bij een muis de genexpressie in een levercel gelijk aan de genexpressie in een longcel?

1. Ja
2. Nee
3. Kan je niet weten

genen

• basenparen A-T en C-G
• eiwitten: stof die grotendeels kleur, vorm en werking van je lichaam regelt.
• gen: informatie voor bouw van eiwitten.
• genexpressie: alleen genen actief die nuttig zijn (gen voor spiereiwitten actief in spieren).

Welke beschrijving hoort bij welk begrip?

Bevat informatie over één erfelijke eigenschap

Bestaat uit DNA en eiwitten

Is een variant van een gen

De stof die de code bevat over erfelijke eigenschappen

Chromosoom

Allel

DNA

Gen

allel

allel = variant van een gen

allelenpaar = 2 allelen op 2 chromosomen van 1 gen (1 vader/ moeder)

Allelenpaar

heterozygoot: ongelijk allelenpaar

homozygoot: gelijk allelenpaar

gen

mutatie

Iemand die homozygoot is voor een bepaalde eigenschap.

1. Heeft twee dezelfde allelen.
2. Twee verschillende allelen.
3. Heeft 1 allel.
4. Geen idee wat hiermee wordt bedoeld.

Iemand die heterozygoot is voor een bepaalde eigenschap.

1. Heeft twee dezelfde allelen.
2. Twee verschillende allelen.
3. Heeft 1 allel.
4. Geen idee wat hiermee wordt bedoeld.

mutatie in lichaamscel

mutatie in geslachtscel

mutatie

* mutatie zichtbaar in fenotype -> mutant

- albino: mutant waarbij het lichaam
geen pigment vormt.

mutagene invloeden

Bij een mutatie in welk type cellen zijn de gevolgen het grootst?

1. Bij een mutatie in bloedcellen.
2. Bij een mutatie in geslachtscellen.
3. Bij een mutatie in huidcellen.

kanker

wat	Aan de slag met Thema 5, Basisstof 3 maken: alle opdrachten van 5.3
Hoe	lees de tekst van basisstof 3 door
Hulp	1) boek 2) klasgenoot 3) docent
Tijd	20 minuten
Klaar	Als je klaar bent met de opdrachten maak je de test jezelf van deze basisstof. Lees basisstof 5.4 (vwo) en kijk alvast het filmpje voor de volgende les.