Les 2, 3 en 4 metrum versvoeten antimetrie scanderen rijmschema's soort rijm assonantie et cetera

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

POËZIE: METRUM

Lesdoelen:

• Ik weet wat metrum is.
• Ik kan de vier belangrijkste soorten metra herkennen.
• Ik weet wat antimetrie is.
• Ik weet wat scanderen is.

METRUM

'In taaluitingen zit ritme. Ritme komt tot stand door afwisseling van meer of minder beklemtoonde lettergrepen. Als dat ritme een bepaalde regelmaat heeft, spreekt men van metrum.'

Antimetrie

Wijkt een gedicht van het metrum af, dan noemen we dat antimetrie.

Scanderen

Elk woord bevat beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen. 

Het metrum is het regelmatig afwisselen van heffingen en dalingen.

Scanderen is het uitschrijven van deze heffingen en dalingen.

Een heffing (klemtoon) schrijf je uit als een - en een daling (geen klemtoon) schrijf je op als een V

De vijf bekendste soorten metra en hun versvoeten

Een - is een heffing en een V is een daling

Trochee:      PAM-pam | PAM-pam | PAM-pam                                                                                   de versvoet van een jambe is dus:      - V 

Jambe:         pam-PAM | pam-PAM | pam-PAM                                                                                   de versvoet van een jambe is dus :  V -

Anapest:      pam-pam-PAM | pam-pam-PAM | pam-pam-PAM                                                de versvoet is: VV-  

Dactylus:     PAM-pam-pam | PAM-pam-pam | PAM-pam-pam                                                de versvoet is: -VV 

Amfibrachys:  pam-PAM-pam | pam-PAM-pam | pam-PAM-pam                                          de versvoet is: V-V 

Welk metrum? Schrijf in schrift, 2 minuten

Ik zie de zee. Zij denkt gedwee. Zij lacht maar mee. Ik zie de zee.

Loop ik hier, loop ik daar, loop ik weg, ren ik naar, Amsterdam

Geen geld. Geen vuur. Geen speed. Geen krant. Geen wonder. Geen weed. (Jules Deelder) 

Welk metrum? Schrijf in schrift, 2 minuten

Als ik moet, en ik rij, over bergen, voorbij, zal ik zien, dat jij wacht.

Geen brood. Geen tijd. Geen weet. Geen klote. Geen donder. Geen reet.
(Jules Deelder, deel II van Blues on Tuesday)

En denk nog even aan de professor. JANtje, ZAG eens, PRUImen... Welk metrum?

1. trochee
2. jambe
3. anapest
4. dactylus

Wat is een metrum?

Is ritme hetzelfde als metrum?

Wat heb je geleerd vandaag?

Deze les

• halfrijm (assonantie, alliteratie)
• volrijm
• soorten rijmschema's

Soorten rijm

Volrijm: gelijkheid van klank op het einde van de beklemtoonde lettergreep. Volrijm kan alleen voorkomen op het einde van het woord en bestaat uit klinkers en medeklinkers. 

Voorbeeld: Pas toen jij naar mij zat te staren, wist ik mijn liefde te verklaren.

Volrijm

is herhaling van klank aan het einde van woorden vanaf de laatste beklemtoonde klinker, aan het einde van versregels. Het kan zich over 1, 2 of 3 lettergrepen uitstrekken. Voorbeelden: een-gemeen, mee-zee, geven-leven, verdedigen- beledigen

Halfrijm, assonantie

Halfrijm: ook assonantie of klinkerrijm genoemd, rijmsoort, waarbij alleen de klinkers, niet de medeklinkers rijmen. Bijv. in het Lied van de twee coninghskinderen rijmt lief op ondiep,

Assonantie

 Pas op! Het gaat erom hoe de woorden worden uitgesproken niet, hoe ze worden geschreven.

Geen assonantie is dus: stad en praten, want de klanken zijn anders 

Halfrijm, alliteratie

Alliteratie is halfrijm waarbij enkel de beginmedeklinker(s) rijmen

Voorbeeld: wordt-wakker, die droge dag, 'heerlijk, helder, Heineken', bang in Bagdad, vrolijke vriendelijke vriend

Klank: soort rijm

Mannelijk rijm: de laatste lettergreep is beklemtoond: 

kwast, gast, mast, tast

Vrouwelijk rijm: bij vrouwelijk rijm rijmen de twee laatste lettergrepen, met de klemtoon op de op-een-na-laatste lettergreep, zoals bij ‘kopen’ en ‘slopen’.

Glijdend rijm: de laatste twee lettergrepen zijn onbeklemtoond. Kinderen, hinderen, zinderen

Rijmschema's

Eindrijm: staand of slagrijm = rijmschema aaaa

Staand of slagrijm: aaaa

Eindrijm: rijmschema, gepaard rijm, aabb

Als er gepaard wordt gerijmd in een gedicht, dan rijmen de regels opvolgend. De eerste regel rijmt op de tweede regel, en de derde regel rijmt op de vierde regel. Dit rijmschema is van alle rijmschema’s (samen met of na slagrijm) misschien wel het meest eenvoudige. Beginnende dichters kiezen meestal voor dit schema, en ook veel sinterklaas- en kerstgedichtjes zijn hierop gebaseerd.

Eindrijm: gekruist rijm, abab

Bij ‘gekruist rijm’ rijmen de versregels om en om. Gekruist rijm is net als gepaard rijm een overzichtelijke manier van rijmen en leest ook makkelijk(er) voor een minder geoefende lezer van gedichten.

Voorbeeld gekruist rijm

Nog in die bolle buik

Deed jij gelijk je eigen zegje

Vond jij het keizerlijke luik

En nam dus niet het normale wegje

*****

Een langgekoesterde wens

Voor ons wel heel bijzonder

Naar jou, een heel klein mens

Anouk, je bent een wonder!

*****

Opdrachten voor in periodeschrift

Opdracht 1: Welk gebouw of voertuig in Rotterdam verdient een quote of een gedicht? Schrijf op welke quote en waarom

Opdracht 2: Bedenk een definitie van poëzie zonder moeilijke woorden en schrijf deze op

Opdracht 3: Schrijf een klankgedicht en gebruik een wit vel in je periodeschrift

Opdracht 4: Zoek een gedicht op van Remco Campert of Jules Deelder en schrijf deze uit in je periodeschrift. Schrijf ook op waarom je voor dit gedicht hebt gekozen (je kunt de kenmerken van poëzie erbij halen, je kunt ook zeggen welke gedachten, beelden en of emoties het oproept)

Opdracht voor in je periodeschrift

Maak een gedicht van 8 regels met een sterke stemming erin. Gebruik natuurelementen (zon, wolken, regen, wind......et cetera) in combinatie met je gevoelens (blij, verdrietig, verliefd, eenzaam, depressief et cetera)

Gebruik het rijmschema: gekruist rijm en zorg dat er volrijm en halfrijm (assonantie en alliteratie) in zit

Welke soorten rijm
zijn er?

Welke rijmschema's zijn er en hoe heten deze?

Opdrachten voor in periodeschrift

Opdracht 1: Welk gebouw of voertuig in Rotterdam verdient een quote of een gedicht? Schrijf op welke quote en waarom

Opdracht 2: Bedenk een definitie van poëzie zonder moeilijke woorden en schrijf deze op

Opdracht 3: Schrijf een klankgedicht en gebruik een wit vel in je periodeschrift

Opdracht 4: Zoek een gedicht op van Remco Campert of Jules Deelder en schrijf deze uit in je periodeschrift. Schrijf ook op waarom je voor dit gedicht hebt gekozen (je kunt de kenmerken van poëzie erbij halen, je kunt ook zeggen welke gedachten, beelden en of emoties het oproept)