§21 Literatuur en taal

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

§21 Literatuur en taal

Planning

- Terugblik §19 en §20

- Genres en kenmerken

- Zelf aan de slag

Wat is empirisme?

1. Teruggrijpen op de klassieke Oudheid?
2. Mens werd gezien als uniek individu, verantwoordelijk voor eigen prestaties
3. Wereldbeeld waarin God centraal staat.
4. Het onderzoeken van de natuur om zelf uit te vinden hoe de wereld in elkaar zit.

Voorbeeld van een 'homo universalis'

1. Leonardo da Vinci (1452-1519)
2. Christoffel Colombus (1451-1506)
3. Isaac Newton (1642-1727)
4. Nicolaus Copernicus (1473-1543)

Wat is realisme?

1. 19e-eeuwse literaire stroming, waartoe Fabriekskinderen van J.J. Cremer behoort.
2. Het uitbeelden van menselijke karakters, gevoelens en onderlinge relaties.
3. Zo echt mogelijke weergave van de werkelijkheid, geïnspireerd door groeiende belangstelling voor mens en wereld.
4. Kunststroming waarin aandacht is voor diepte, perspectief en correcte anatomie.

Hoe noem je een eenstemmig religieus lied dat zonder begeleiding werd gezongen, maar later ook wereldlijk en meerstemmig kon zijn?

1. loflied
2. psalm
3. canon
4. motet

Wat is taalpurisme?

1. Je eigen taal het mooist vinden.
2. Taalzuivering, bijvoorbeeld door Nederlandse woorden voor Latijnse leenwoorden te bedenken.

Kenmerken

Classicisme

     - Translatio (vertalen) 

     - Imitatio (nadoen)

     - Aemulatio (verbeteren)

Estheticisme

Realisme

Vertalen van teksten uit de Klassieke Oudheid om zelf te leren wat ze deden.

Imitatio is nadoen van dingen uit de Klassieke Oudheid, zowel door de Latijnse taal te gebruiken, als het doen herleven van genres. Die we zo ook even gaan bespreken.

Aemulatio: verbeteren van de Oudheid, een van de belangrijkste manieren waarop dit gebeurde was door Bijbelse elementen toe te voegen. Volgens Christelijke kunstenaars was het jammer voor de dichters in de Klassieke Oudheid dat ze die mooie stof moesten missen.

Estheticisme; kunst moest mooi zijn. Voor de literatuur betekende dit dat de teksten bij een bepaald genre moesten horen en dat de genreconventies gevolgd moesten worden. Daarnaast was het belangrijk dat de taal mooi was, dus fijn klonk.

Realisme: de personages moeten zich gedragen zoals ze dat in het echt ook zouden kunnen doen

Translatio

Aemulatio

Imitatio

Het vertalen van een gedicht uit de Oudheid.

Het gebruiken van een plot van een Latijns toneelstuk.

Het nadoen van een voorbeeld uit de klassieke Oudheid.

Het toevoegen van een Christelijke component aan een klassiek toneelstuk.

Beter schrijven  dan auteurs uit de Oudheid.

Aforisme/spreuk

korte, krachtige zin waarin een levensles wordt verkondigd. Multatuli. Bijvoorbeeld de teksten van Loesje. 

Epigram/puntdicht

Dubbele Neel

Neel had haar vrijers en haar man

Gelijk dat menig vrouwtje kan.

De man zei: ‘Ja hè, kind, we zijn goed met elkander.’

‘Och ja,’ zei ze, ‘ik altijd!’ (en meende: met elk ander).

- Constantijn Huygens (Dautzenberg, p. 52)

korte dichtvorm die ook in de Oudheid werd beoefend. Vaak twee of vier regels met een spitse, geestige inhoud en een verrassend slot. Soms ook een beetje schunnig.

Een epigram is een korte, krachtige zin met een levensles

1. Juist
2. Onjuist

Uit hoeveel regels bestaat een octaaf en uit hoeveel regels bestaat een sextet?

1. Een octaaf bestaat uit 6 regels, een sextet uit 8 regels.
2. Een octaaf bestaat uit 4 regels, een sextet uit 3 regels.
3. Een octaaf bestaat uit 3 regels, een sextet uit 4 regels.
4. Een octaaf bestaat uit 8 regels, een sextet uit 6 regels.

(=strofen van vier regels) vormen samen een octaaf.

Twee terzetten (=strofen van drie regels) vormen samen een sextet.

Rijmschema (abba/abba/cdc/dcd)

Twee gedachten

Scheiding tussen twee gedachten is een volta of wending.

Heel vaak geen titel hier, toevallig wel.

Werkblad

Maak zelf de oefeningen op je werkblad. Je mag je boek gebruiken. Na 5 minuten stilte kun je overleggen met je buurman. Klaar? Leren §18-§21 of lezen in je leesboek.

Antwoorden opdracht 1

Tekst 1 - epigram/puntdicht

Tekst 2 - sonnet

Tekst 3 - spreuk/aforisme

Tekst 4 - epigram

Tekst 5 - spreuk/aforisme

Tekst 6 - essay

Tekst 7 - toneel

Huiswerk: (afmaken werkblad) ga na of je §17-§21 kunt leren voor de toets zo. Zijn er begrippen onduidelijk?

Neem de volgende les oortjes of een koptelefoon mee!