Alineaverbanden

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Verbanden en signaalwoorden

Doelen van de les:

• je kunt signaalwoorden herkennen
• je kunt zins- en alineaverbanden herkennen 
• je weet op welke manieren alinea's met elkaar verbonden worden

Welke alineaverbanden weet
je nog?

Uitspraak - opsomming

Na een uitspraak of bewering worden verschillende dingen achter elkaar opgenoemd. 

Je herkent een opsomming aan signaalwoorden als:

• ook
• verder
• bovendien
• nog
• daarnaast
• niet alleen....maar ook
• ten eerste, ten tweede..

Kijk eens naar de volgende tekst

Lachen en tanden laten zien

Wanneer een dier zijn bek openspert en zijn tanden laat zien, hangt er nogal eens een dreiging in de lucht. Bij mensen die hun tanden bloot lachen, is er niets aan de hand. Hoe kan dat? Ten eerste laten primaten niet altijd hun tanden zien, omdat ze boos zijn. Een aap die zijn tanden op elkaar zet en zijn mondhoeken optrekt, stelt zich zelfs onderdanig op.

Waarschijnlijk is onze brede lach daarvan afgeleid. Daarnaast is aan onze mimiek, zoals de pretlichtjes in onze ogen, duidelijk te zien dat we niet dreigen, maar de grootste lol hebben.

Uit: Q&A Vraag het Know How! Waarom laten we onze tanden zien als we lachen? In: Know How.

Welke uitspraak met opsomming herken je en welke signaalwoorden geven dat aan?

Uitspraak - tegenstelling

Na een uitspraak of bewering wordt meteen het tegenovergestelde beweerd. 

Je herkent een tegenstelling aan signaalwoorden als:

• maar
• daarentegen
• echter
• integendeel
• enerzijds..anderzijds
• daar staat tegenover 

Welke uitspraak-tegenstelling zie je in deze zin en welk signaalwoord?
"Daarnaast is aan onze mimiek, zoals de pretlichtjes in onze ogen, duidelijk te zien dat we niet dreigen, maar de grootste lol hebben."

Uitspraak - voorbeeld

Een uitspraak of bewering kan ook gevolgd worden door een of meer voorbeelden. 

Je herkent een voorbeeld aan signaalwoorden als:

• bijvoorbeeld
• als voorbeeld
• zoals
• zo

Benoem uitspraak - voorbeeld en het signaalwoord.
"Kleine kriebelbeestjes komen al eeuwen op de aarde voor. Zo houdt de kakkerlak het al meer dan tweehonderd miljoen jaar vol.
Van alle grote planteneters, zoals olifanten, giraffen en gorilla’s, wordt bijna zestig procent met uitsterven bedreigd."

Chimpansees werden lange tijd beschouwd als de meest intelligente soort van het dierenrijk. Ze communiceren met elkaar via taal, maar ook door middel van gezichtsuitdrukking en gebaren.

1. 'maar ook' geeft een tegenstelling aan
2. 'maar ook' geeft een opsomming aan

Welk verband zie je en welk(e) signaalwoord(en) geeft/geven dit aan?
Allereerst hebben vleeseters geen prooien meer en neemt hun aantal af. Daarnaast wordt het landschap veel minder divers en de grond armer, omdat planteneters geen zaden of mest meer verspreiden.

Alinea's verbind je door:

1. Het gebruik van signaalwoorden (dit hebben we net gezien)
2. Herhaling.
3. Overgangszinnen met verwijzing.
4. Aankondigende zinnen. 

Door het gebruik van signaalwoorden kun je alinea's met elkaar verbinden. Hierdoor wordt een tekst beter leesbaar en beter te begrijpen. 

Er zijn ook andere manieren om alinea's aan elkaar te verbinden:

- Herhaling.

- Overgangszinnen met verwijzing.

- Aankondigende zinnen. 

Een overgangszin met verwijswoord.

Als mens kun je bijvoorbeeld tegen jezelf zeggen: ik heb wel trek in dat taartje, maar ik laat het staan, want het is van iemand anders. Een aap zal volgens Stafleu nooit op die manier zijn emoties analyseren. ‘Een chimpansee laat een taartje misschien staan als je hem een paar keer hebt gestraft. Maar als hij ermee kan wegkomen, zal hij het gebakje alsnog pakken.’ 

Dat bewijst dat een aap zijn eigen emoties dus niet kan analyseren en bestempelen als goed of fout. 

Met dat wordt verwezen naar de laatste zin van de vorige alinea. 

Herhaling

Planteneters moeten blijven

Van alle grote planteneters, zoals olifanten, giraffen en gorilla’s, wordt bijna zestig procent met uitsterven bedreigd. Wat gebeurt er als het echt zover komt? Een internationaal team van ecologen onderzocht de gevolgen van het uitsterven van deze dieren.

Het team van ecologen onderzocht meer dan vierenzeventig soorten grote planteneters van meer dan honderd kilo. Na hun onderzoek kwamen ze met verontrustende vooruitzichten. 

Het team van ecologen wordt ook aan het einde van de vorige alinea genoemd.

Aankondigende zinnen

Het team van ecologen onderzocht meer dan vierenzeventig soorten grote planteneters van meer dan honderd kilo. Na hun onderzoek kwamen ze met verontrustende vooruitzichten. 

Allereerst hebben vleeseters geen prooien meer en neemt hun aantal af. Daarnaast wordt het landschap veel minder divers en de grond armer, omdat planteneters geen zaden of mest meer verspreiden.

Je ziet dat de volgende alinea komt met een opsomming van de verontrustende vooruitzichten. 

 

Geef bij de volgende dia's aan welke manier gebruikt wordt om de alinea's met elkaar te verbinden. 

Dieren kunnen de prachtigste woningen uit de grond stampen. Hoe doen ze dat?

Het bouwen van bijzondere constructies is niet voorbehouden aan mensen: ook sommige beestjes beheersen dergelijke staaltjes van bouwtechniek. Dit gedrag komt veel voor bij zoogdieren, vogels, insecten en spinachtigen.

1. gebruik van signaalwoord
2. herhaling
3. overgangszin met verwijzing
4. aankondigende zin

De Romeinen verbeterden de Griekse belegeringswerktuigen en vonden zelf nieuwe uit. Als eerste troef zetten de Romeinen een omzoomd kamp met wachttorens op een strategische plek op om hulp en bevoorrading van buiten onmogelijk te maken. Vervolgens sneden ze de watervoorziening af door kanalen te graven, waarmee ze rivieren en waterbronnen konden omleiden.

Als dat niet hielp en honger, dorst of wanhoop de vijand niet tot de overgave dwong, zetten de Romeinen de aanval in met belegeringswerktuigen, zoals rijdende torens.

1. een signaalwoord
2. herhaling
3. overgang met verwijswoord
4. een aankondiging

Lees de tekst op de volgende dia en beantwoord daarna de laatste twee vragen. 

Robotinsect springt over het water

Mensen kunnen veel van de natuur leren. Door goed te kijken, kunnen we de techniek van planten en dieren gebruiken voor onszelf. Bijvoorbeeld als we over water willen lopen. Lees welke stappen technici al hebben gezet om dit voor elkaar te krijgen.

Lopen over water

De technici hebben om te beginnen goed gekeken naar schaatsenrijders. Dat zijn die kleine spinnetjes die over het water schieten. Hiervoor hebben ze gebruikgemaakt van een high-speed camera. Het blijkt dat deze beestjes op het water net zo hoog kunnen springen als op het land. Ze plaatsten hun dunne pootjes net onder het wateroppervlak. Daarna zetten ze zichzelf met hun volle kracht af op het water. Doordat deze kracht altijd minder is dan de kracht van het wateroppervlak, schieten ze omhoog.

Robotinsect

Vervolgens hebben de ingenieurs deze techniek toegepast op hun robot. De robot heeft pootjes die water afstoten, waarmee hij zich kan afzetten op het water. De pootjes zijn ook super lang en -dun waardoor het robotje zich maximaal kan afzetten op het water. Dankzij een soort katapulttechniek kan het robotje snel meerdere keren achter elkaar springen.

Uit: Rick, Robot insect springt over het water. In: www.youtech.nl.

Welke verbindingsmanier gebruikt de schrijver tussen de inleiding en de tweede alinea?

Bijvoorbeeld als we over water willen lopen. Lees welke stappen technici al hebben gezet om dit voor elkaar te krijgen.
Lopen over water
De technici hebben om te beginnen goed gekeken naar schaatsenrijders. Dat zijn die kleine spinnetjes die over het water schieten.

Welke verbindingsmanier gebruikt de schrijver tussen de tweede en de derde alinea?

Ze plaatsten hun dunne pootjes net onder het wateroppervlak. Daarna zetten ze zichzelf met hun volle kracht af op het water. Doordat deze kracht altijd minder is dan de kracht van het wateroppervlak, schieten ze omhoog.
Robotinsect
Vervolgens hebben de ingenieurs deze techniek toegepast op hun robot.