4.3 versie 2

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Tijdvak 4: Tijd van steden en staten.

1000-1500

4.3 De paus en de kruistochten

Tijd van steden en staten

1000-1500

Leerdoelen

1. Je kunt de verschillen uitleggen tussen wereldlijke en geestelijke macht.

2. Je kunt met voorbeelden uitleggen waarom en hoe de paus streefde naar vergroting van zijn macht.

3. Je kunt uitleggen waardoor en hoe het machtsstreven van de paus leidde tot het Oosters Schisma.

4. Je kunt uitleggen waardoor en hoe het machtsstreven van de paus leidde tot conflicten met de keizer en koningen, zoals de Investituurstrijd.

5. Je kunt de oorzaken en gevolgen van de kruistochten beschrijven.

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor he therleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

15. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

16. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht het primaat behoorde te hebben.

17. De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.

Leer ze uit je hoofd!

1. Je kunt de verschillen uitleggen tussen wereldlijke en geestelijke macht.

Volgens de tweezwaardenleer was de macht eerlijk verdeeld tussen de paus en de keizers. De Paus had de geestelijke macht over de kerk en de gelovigen.

De keizer had de bestuurlijke macht over landen en mensen.

De paus krijgt de sleutel tot de hemelpoort en de keizer het zwaard.

2. Je kunt met voorbeelden uitleggen waarom en hoe de paus streefde naar vergroting van zijn macht.

- De paus wil ook macht in het Byzantijnse rijk. Strijd met patriarch (leider oosterse kerk) om gebruiken. Gevolg Oosters Schisma.

- Investituurstrijd: Wie heeft de meeste macht, paus of keizer?

- Kruistochten, verspreiding christendom en terugdringen opkomst Islam.

3. Je kunt uitleggen waardoor en hoe het machtsstreven van de paus leidde tot het Oosters Schisma.

Door de meningsverschillen tussen de West-Europese Kerk (paus) en de Oosterse Kerk (patriarch) ontstond er een schisma: een kerksplitsing (1054). 

Het Oosters Schisma 1054

Het was al eeuwenlang de gewoonte dat de inwoners van een bisdom zelf hun bisschop mochten kiezen. Daarna benoemde de paus de gekozene officieel en gaf hem drie symbolen.  

Investituur: Aan een nieuwe bisschop de symbolen van het bisschopsambt geven: een ring, een mijter en een staf. 

4. Je kunt uitleggen waardoor en hoe het machtsstreven van de paus leidde tot conflicten met de keizer en koningen, zoals de Investituurstrijd.

Leg uit welke macht je in deze bron ziet. 

• In de loop van de Middeleeuwen probeerde de paus steeds meer invloed te krijgen op de bisschopskeuze. 
  
• Daarbij komt paus in conflict met gelovigen in de bisdommen, maar ook met keizers en koningen. 
  
• Deze kozen en benoemden namelijk zelf bisschoppen en stelden die dan tegelijk aan als leenman. 
  
• Omdat een bisschop niet mag trouwen krijgt bij overlijden de koning of keizer het leen weer terug. 
  
• Pausen wilden die wereldlijke invloed op bisschopsbenoemingen niet. Dat is iets voor de geestelijke macht! 

Investituurstrijd: strijd tussen de keizer en de paus over het benoemen van bisschoppen. 

Byzantium bedreigd

In het midden van de elfde eeuw veroverden de Turkse islamitische Seldjoeken een groot deel van de Arabische gebieden. Ook Palestina werd veroverd terwijl dit voor de christenen erg belangrijk was. 

5. Je kunt de oorzaken en gevolgen van de kruistochten beschrijven.

Rond 1080 werd ook Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse Rijk, bedreigd door dit gevaar. De Byzantijnse keizer vroeg daarom bij de paus om hulp. 

Paus Urbanus II hielp maar al te graag: hij hoopte zo de Oosterse kerk weer onder zijn gezag te krijgen.  

Kruistocht: gewapende strijd waar de paus het initiatief toe nam. 

Waarom initieerde de paus deze kruistochten? blz 77 bron 21

1. Christelijk gebied terug in christelijke handen voor pelgrims.
2. Om de macht van de kerk te vergroten. 
3. Uitbreiding van het christendom. 
   

De eerste kruistocht

Enkele feiten en weetjes over de kruistochten:

1. De eerste Kruistocht was in 1096 (70.000 op pad, 15.000 mensen kwamen aan.
2. De laatste (en negende) was in 1291. 
3. Er waren ook kruistochten binnen Europa (Spanje) en naar Egypte. 
4. Tussen de 1 en 3 miljoen mensen stierven. 
5. Duizenden Friezen hebben meegedaan aan meerdere Kruistochten. 

Waarom luisterde veel mensen naar de oproep? 

Iedere deelnemer aan de kruistocht kreeg van de paus een volle aflaat (vergeving van alle zonden). 

De leiding over deze kruistochten was vaak voor jonge edelen. Zij hadden of konden geen leen krijgen in Europa en hoopten deze te verkrijgen in Palestina. 

Sommige kruisridders verkregen de macht in enkele gebieden in Palestina en dit noemen we kruisvaarderstaten. Koninkrijk Jeruzalem het belangrijkste. 

Vaak slaagden de Seldjoeken er weer in om kruisvaarderstaten (vooral Jeruzalem) te heroveren. Dit betekende dat er steeds weer nieuwe kruistochten kwamen. 

Tijdens de Vierde Kruistocht (1202-1204) gaat het gruwelijk mis. In plaats van Jeruzalem te heroveren meren de kruisridders aan in Constantinopel en plunderen de stad. 

Wat zal de paus hiervan hebben gevonden .. ?

Constantinopel geplunderd

Economische en culturele gevolgen

Ondanks de vele kruistochten wisten Islamitische heersers uiteindelijk de kruisvaarderstaten te veroveren. De kruistochten versterkten de tegenstellingen tussen christenen en moslims. Toch kwam het in vredestijd later tot voordelige handelscontacten en culturele uitwisselingen (numerieke stelsel, wiskunde en medische kennis).  

Economische gevolgen: West-Europeanen maken kennis met luxeproducten uit het oosten.

Culturele gevolgen: Een hernieuwde kennismaking met de ideeen en werken uit de Oudheid.