17.1 DNA in je cellen

• Biologie / Verzorging
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Welkom V6!

Deze les:

Kennismaken

Kahoot! V4 stof --> formatieve check

17.1 DNA herhaling + verdieping

Zelf werken

Neem elke woensdag je laptop mee!

Hoe zou je jezelf omschrijven in 1 woord? Hoe zou je moeder/vader jou omschrijven in 1 woord? Hoe zou je vorige biologiedocent jou omschrijven in 1 woord?

Periode 1

H17 DNA

H18 eiwitten

Herhaling V4 boek:

H2 cellen

H3 onderzoek doen

Kahoot!!!

Wat weet jij nog van de V4 stof?

herhaling V4

Keuze:

- Meedoen met herhalingsuitleg (ca. 15 min), daarna verder werken aan leerdoel 1 en 2, leerdoel 3 en 4 huiswerk

- Maken opdrachten leerdoel 1 en leerdoel 2, daarna verder werken aan leerdoel 3 en 4. Niet af = huiswerk.

Sleepvraag: Zet de begrippen hieronder op volgorde van groot naar klein in de rode vakken.

Gen

Genoom

Nucleotide

Chromosoom

Chromatide

Stikstofbase

Chromosomenpaar

Je hebt 2 meter DNA

in elke cel

DNA is een molecuul

DNA

Chromosomen bestaan voor een groot deel uit DNA.

DNA=informatie voor al je erfelijke eigenschappen.

Een gen is een stukje DNA.

Cellen gebruiken alleen de genen die ze nodig hebben.

Chromosoom?

DNA past in de celkern doordat het molecuul is opgerold

1. DNA rondom histonen (eiwitten)
2. Histonen vormen nucleosoom (kralenketting)
3. Gespiraliseerd tot chromatine
4. Dubbel gespiraliseerd tot chromosoom

Methylering en acetylering histonen

Methylering (toevoeging van een -CH3 groep) van een histonstaart zorgt voor meer spiralisatie

Methylering en acetylering histonen

Acetylering (toevoeging van een -COOH groep) van een histonstaart zorgt voor minder spiralisatie

Nucleotide: kleinste bouwsteen van DNA

Bestaat uit 1 fosfaatgroep, 1 suiker en 1 stikstofbase

DNA-

molecuul

DNA

DNA is opgebouwd uit vier stikstofbasen: adenine (A), guanine (G), cytosine (C) en thymine (T)

BASENPAREN IN DNA

Adenine (A) zit altijd tegenover thymine (T) en guanine (G) zit altijd tegenover cytosine (C)

Basen van het DNA
Bij de chemische analyse van de basen van het DNA van een bepaald organisme vinden onderzoekers dat 23% van de basen adenine is.

Wat is dan de procentuele samenstelling van de basen van het DNA?

1. 23% adenine, 23% cytosine, 27% guanine en 27% uracil
2. 23% adenine, 27% cytosine, 27% guanine en 23% uracil
3. 23% adenine, 23% cytosine, 27% guanine en 27% thymine
4. 23% adenine, 27% cytosine, 27% guanine en 23% thymine

De compactheid van chromatine heeft effect op de genexpressie. Hierdoor kan er lastiger een kopie van DNA gemaakt worden om naar de ribosomen te gaan.
Vindt in chromatine met compacte structuur veel of weinig genexpressie plaats?

1. Veel
2. Weinig

Leg uit waarvoor DNA dubbelstrengs is en RNA enkelstrengs

Transcriptie DNA en translatie RNA

• De volgorde van nucleotiden van een stuk DNA bepaalt de volgorde van aminozuren die een eiwit zullen vormen.
• RNA is een tijdelijke kopie van dat stuk DNA.
• Dit RNA wordt afgelezen (translatie) door een ribosoom.
• Een triplet van nucleotiden = codon = info voor 1 aminozuur.
  

Translatie van het RNA

start

Translatie van het RNA

• Ribosomen vertalen mRNA in aminozuren --> eiwit ontstaat
  
• codon = 3 basen in het mRNA die coderen voor een aminozuur
  
• startcodon (AUG) = geeft begin van het gen aan
  
• stopcodon (UAA, UAG, UGA) = geeft eind van het gen aan

DNA : ACTCGATTACCG
Wat is de RNA van deze DNA

1. TGAGCTAATGGC
2. UGAGCUAAUGGC
3. ACTTCGTACGGT
4. TGUGCTUUTGGC

Zelf werken

17.1 lezen maken nakijken

Laatste 15 min uitleg

- '3 eind en '5 eind

- MT DNA

- STR's

De code...

DNA: 2 complementaire strengen

DNA lezen van '3 eind naar '5 eind

DNA bouwen van '5 eind naar '3 eind

Einden krijgen naam door de plek van fostaatgroep aan de nucleotide.

Ezelsbrug: fosfaat zit aan fijf

Energie voor koppelen komt uit fosfaatbindingen aan '5 eind van de losse nucleotide

Mt DNA

Mitochondriën worden overgedragen via moeder (bijna altijd)

steeds meer mutaties in de tijd

=

moleculaire klok

coderend DNA

• een deel van het DNA dat de DNA-sequentie (=code) bevat waarmee ribosomen één of meer eiwitten kunnen synthetiseren 

niet-coderend DNA

• codeert voor andere moleculen die een regulerende functie hebben bij de synthese van eiwitten
• kan repetitief DNA zijn
• bestaat uit genen zonder functie 

Repetitief DNA

In de ATCG volgorde van het niet-coderende DNA zitten veel herhalende stukken: repititief DNA.

Deze stukken hebben verschillende lengtes (2-1000+ nucleotiden).

Korte repeats (herhalingen) van 2-10 (Short Tandem Repeats - STR's) worden gebruikt bij DNA onderzoek (verwantschap, forensisch)

STR (short tandem repeats)

DNA - profiel --> uniek patroon van STR's over 13 loci (plaatsen in genoom)

Hoe meer overeenkomstige STR's, hoe meer verwantschap

Mitochondriaal DNA blijkt geschikt te zijn voor DNA onderzoek. Wat kan je te weten komen met dit type DNA

1. Een vader-kind relatie
2. Een moeder-kind relatie
3. Een ouder-kind relatie

Van DNA naar RNA:
Wat zijn de verschillen tussen DNA en RNA?

Zelfreflectie

Vond je de voorgaande stof lastig? 

Of had je veel fout in de checkvragen?

Kijk dan het uitlegfilmpje op de volgende dia.