Thema 5 - Stevigheid en beweging

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Thema 5

Stevigheid en beweging

Basisstof 1

Het skelet

Skelet

Basisstof 2

Functies skelet

Vorm skelet

Functie skelet

• Rechtop staan
  
• Beweging mogelijk maken
  
• Bescherming van organen
  
• Vorm geven
  

Vorm skelet

• Past bij de manier waarop het dier leeft
• Zoolgangers, teengangers, top/hoefgangers

Basisstof 3

Bouw botten

Kraakbeen

Botweefsel

Bouw botten

• Mergholte in pijpbeenderen
• Geel beenmerg in mergholte slaat vet op
• Rood beenmerg vormt bloedcellen, in koppen pijpbeenderen en platte beenderen

Kraakbeen

• Buigzaam en zachter dan bot
• Botten baby bestaan uit kraakbeen, verandert in bot
• Fontanellen: ruimte tussen botten schedel baby, ook kraakbeen
• Cellen in groepjes bij elkaar
• Tussencelstof elastisch en stevig

Botweefsel

• Cellen in kringen rondom dunne kanaaltjes
• Uitlopers waarmee ze met elkaar in contact staan
• Kanaaltjes bevatten bloedvaten en vocht
• Tussencelstof van kalkzouten (stevigheid) en lijmstof/collageen (buigzaamheid)

Basisstof 4

Botverbindingen

Gewrichten

Botverbindingen

• Vergroeid
  
• Naden
  
• Kraakbeen
  
• Gewricht
  

Bouw gewricht

Typen gewrichten

• Kogelgewricht: gewrichtskogel draait in gewrichtskom, beweging in verschillende richtingen
• Scharniergewricht: botten bewegen als scharnier ten opzichte van elkaar, alleen beweging heen en terug
• Rolgewricht: botten draaien in lengteas om elkaar

Basisstof 5

Spieren

Antagonisten

Spierstelsel

• Skeletspieren en diepe spieren werken samen om botten te bewegen
• Onbewuste spieren in darmen
• Hartspier
• Spieren in huid

Bouw spier

• Spierschede: bindweefsel om spier heen
• Pees: verbind spier met bot bij aanhechtingsplaats
• Spier bestaat uit spierbundels, die uit spiervezels bestaan

Antagonisten

• Als spiervezels samentrekken wordt spier korter en dikker
• Biceps en triceps bewegen onderarm. Biceps buigt de arm, triceps strekt de arm
• Antagonist: twee spieren werken samen om een bot te bewegen, maar hebben een tegengesteld effect

Spiervezels

• Langzaam: doen er lang over om samen te trekken, kunder minder kracht zetten, hebben weinig energie nodig
• Snel: snel en krachtig samentrekken, veel energie nodig

Basisstof 6

Houding

Wervelkolom

Wervelkolom

• Dubbele S-vorm
• Tussenwervelschijven: kraakbeen tussen wervels, schokbrekers

Basisstof 7

Blessures

Spierscheuring

Botbreuk

Voetbalknie

Verzwikking

Ontwrichting

Tenniselleboog

RSI

Basisstof 8 (V)

Spierfibrillen

Spierweefsel

Spierfibril

• Spiervezel bestaat uit fibrillen
• Actine- en myosinemoleculen schuiven in elkaar als spier aanspant
• Moleculen liggen gerangschikt in fibrillen, overlappen elkaar
• Dwarsgestreept spierweefsel

Spierweefsel

• Dwarsgestreept: skeletspieren
• Glad: langwerpige cellen, actine en myosine niet gerangschikt
• Hart: fibrillen liggen niet naast elkaar in vezel

Basisstof 8 (L)

Skelet zoogdieren

Overeenkomsten in bouw

Basisstof 9

Hernia

Spit

Hernia

• Geleiachtige kern in ring van kraakbeen tussenwervelschijf
• Zwakke plek in kraakbeen door ouderdom, verkeerde houding of gebrek aan lichaamsbeweging
• Geleiachtige kern stulpt uit en drukt tegen zenuw in ruggenmerg
• Pijn in rug, billen en benen

Spit

• Lumbago
• Spieren onderin rug verkrampt

• Skelet (namen van botten), borstkas, schoudergordel, bekken, ledematen
  
• Functies skelet
  , vorm skelet (zoolgangers, teengangers, topgangers/hoefgangers) 
• Pijpbeenderen en platte beenderen, rood en geel beenmerg
  
• Kraakbeen, botweefsel (lijmstof en kalkzouten)
  
• Vergroeid, naden, kraakbeen, gewricht (onderdelen, soorten gewrichten)
  
• Spieren, pezen, aanhechtingsplaats, antagonisten. Spierschede, spierbundels en spiervezels (langzaam en snel)
• Wervelkolom en goede houding
  
• Blessures (voetbalknie, kneuzing, verzwikking, ontwrichting, botbreuk, tenniselleboog, RSI, spierscheuring)
  
• Actine en myosine, spierweefsels (dwarsgestreept, glad, hart)
• Hernia en spit