6.1 Het zintuigstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 6 Waarneming en gedrag

6.1 Het zintuigstelsel

Leerdoelen gehaald

• Je kunt de werking van zintuigen (receptoren) beschrijven.
• En je kunt de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven.

Prikkels

Zintuigen met receptoren die prikkels opvangen. 

• Externe prikkels: extern milieu, zoals geluid en geur worden opgevangen 
• Interne prikkels: intern milieu, zoals osmoreceptoren en pH-receptoren of proprioceptoren (vwo) (spanning spier en stand lichaam) 

Wat is een receptor?

1. een eiwit op het celmembraan, waaraan een specifiek molecuul kan binden
2. een molecuul op het celmembraan, waaraan een ander molecuul kan binden
3. een eiwit in de cel, waaraan een molecuul kan binden

Soorten receptoren

Mechanische receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Celmembraan buigt of strekt 
• Bijv: aanraking, druk, beweging, geluid

Soorten receptoren

Gehoor/evenwichts receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Vloeistof laat haartjes bewegen

Binas tabel 87D

Soorten receptoren

in de huid

Tast/druk receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Tast: vlak onder opperhuid
• Druk: dieper in de huid

Temperatuurreceptoren:

• Prikkel = warmte en kou boven of onder normwaarde

Pijnreceptoren:

• Prikkel = extreme druk, extreme temperaturen of door stoffen die vrijkomen bij beschadiging of ontsteking weefsel
• In het hele lichaam

Binas tabel 87A

Soorten receptoren

Chemische receptoren: 

• Prikkel = moleculen
• Bijv: smaak en reuk

Soorten receptoren

Lichtreceptoren (foto): 

• Prikkel = zichtbaar licht
• Bij mens in oog

Binas tabel 87C

Wat voor soort
receptor is dit?

1. Mechanische receptor
2. Chemische receptor
3. Pijnreceptor
4. Lichtreceptor

Relatie met zenuwstelsel

Prikkel

Zintuigcel (receptor)

Impuls via 

gevoelszenuwcel/ sensorische neuron

Ruggenmerg (schakelcellen)

Hersenstam

Grote hersenen

Ruggenmerg (schakelcellen)

Impuls via 

bewegingszenuwcel/motorische neuron

Spier of klier = reactie

Depolarisatie

Repolarisatie

Prikkeldrempel

Rustpotentiaal

Hyperpolarisatie

-70 mV

-50 mV

+30 mV

-75 mV

Prikkeldrempel

Adaptatie/gewenning: de aanpassing van de gevoeligheid van een zintuig aan een aanhoudende prikkel

Adaptatie

Door een langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel  van een receptorcel omhooggaan. 

De receptorcel reageert dan minder op de adequate prikkel. 

Dit heet gewenning of adaptatie. 

De snelheid waarmee adaptatie optreedt verschilt per type receptorcel (tast snel, druk of pijn nauwelijks). 

SAMENGEVAT 

Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven.

• Zintuigen ontvangen externe en interne prikkels.

• In receptoren (zintuigcellen) ontstaan impulsen onder invloed van prikkels die worden doorgegeven aan het zenuwstelsel (zie BiNaS tabel 87A).

– Mechanische receptoren reageren op vervorming van het celmembraan (tastreceptoren, drukreceptoren, gehoorreceptoren, evenwichtsreceptoren).

– Chemische receptoren binden bepaalde moleculen uit de omgeving (smaakreceptoren, reukreceptoren).

– Lichtreceptoren (staafjes, kegeltjes) reageren op zichtbaar licht.

– Temperatuurreceptoren reageren op warmte en kou (koudereceptoren, warmtereceptoren).

– Pijnreceptoren reageren op extreme druk, extreme temperaturen en stoffen die vrijkomen bij

beschadiging of ontsteking van weefsel.

Adaptatie/gewenning: de aanpassing van de gevoeligheid van een zintuig aan een aanhoudende prikkel

vwo

Proprioreceptoren registreren veranderingen van de spierspanning of de stand van een lichaamsdeel.

Definitie	Begrip
Zintuigcellen die reageren op een bepaalde prikkel zoals licht, temperatuur, druk, pijn.
De prikkel waarvoor de zintuigcel de laagste prikkeldrempel heeft
De aanpassing van de gevoeligheid van een zintuig aan een aanhoudende prikkelsterkte
Prikkels vanuit het inwendige milieu
Prikkels vanuit de omgeving
De waarde die bepaald of een prikkel sterk genoeg is om een impuls te genereren in een zintuigcel.

Begrippen basisstof 1

Prikkeldrempel

Adaptatie

Adequate prikkel

Receptoren

Interne prikkel

Externe prikkel

Leerdoelen behaald??

• Je kunt de werking van zintuigen beschrijven en de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven.

Het huiswerk

Maak basisstof 1 

Havo kijk en maak basisstof 2: 

https://www.youtube.com/watch?v=qjZXkpEQMKE

VWO kijk en maak basistof 2

https://www.youtube.com/watch?v=W_7o0EO1eVY