HC Steden en burgers in de lage landen-H1

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

HC Steden en burgers in de Lage Landen

1050-1700

introductie

- GWP historische contexten: uitleg historische context

- geen handboek = geschiedenis compact (uitleg k.a.)

- altijd mee: GWP historische contexten + geschiedenis compact

- SE: HC lage landen + k.a. tijdvak 1 tm 6

Grote lijn HC

h1 opkomst stedelijke burgerij in Nederlandse gewesten 1050-1302

h2 positie stedelijke burgerij in Nederlandse gewesten 1302-1602 

h3 invloed burgerij in de Republiek 1602-1700

H. 1 Wat maakte de opkomst van een stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten mogelijk?

1050-1302

kenmerkende aspecten:

 - de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor  het herleven van de agrarisch-urbane samenleving
- de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden

Nederlanden 1100

- verzameling graafschappen, hertogdommen en bisdommen

- agrarische samenleving

- aantal kleine steden

in graafschappen en hertogdommen

agrarische samenleving

lokale adel bestrijdt elkaar

geen stevig centraal gezag

Europa 1100

Na 1000: Landbouwopbrengsten nemen toe:

• Vernieuwingen in de landbouw

- Het halsjuk

- IJzeren ploeg

- Drieslagstelsel

• Kloosters/domein-heren lieten woeste gronden ontginnen

- Bossen/ moerassen 

• Mensen trekken naar dunbevolkte gebieden

Gevolgen landbouwoverschot

• Specialisatie (nijverheid).
  
• Ambachtslieden vestigen zich op een veilige, drukke plek.
• Steden ontstaan bij knooppunten van wegen/kastelen/kloosters.
• Terugkeer landbouw-stedelijke samenleving

bevolkingsgroei Nederlandse steden

wat valt op?

bevolkingsgroei Nederlandse steden

wat valt op?

economisch centrum verschuift van 

Atrecht --> Brugge --> Antwerpen --> Amsterdam

Steden krijgen stadsrechten

- op grondgebied van een grootgrondbezitter (bijv. klooster, lage adel) ontstaan nederzettingen die leven van de handel; willen meer zelfstandigheid -->

- stadsrechten: verzameling privileges toegekend aan burgers van een stad door een landsheer (bijv. graaf/hertog)

Stadsrechten

In het stadsrecht worden onder andere

economische en bestuurlijke rechten

vastgelegd, zoals:

- recht op tolvrijheid

- recht op het houden van markten

- recht op eigen bestuur

- recht op eigen rechtspraak

en plichten zoals het betalen van een som geld aan de landsheer of het leveren van militairen

Stadsrechten

voordelen stad: 

eigen bestuur (schepenen), eigen rechtspraak, belastingheffing (cijns)

voordelen landsheer: 

ontvangt belasting en militaire hulp 

NB Steden blijven vallen onder jurisdictie landsheer (bijv. graaf/hertog) 

inwoners van een middeleeuwse stad

- burgers = poorters: hebben 

bepaalde rechten en (belasting)

plichten, vaak welgestelde kooplieden of kundige 

ambachtslieden

- patriciaat rijke burgers

- het gemeen (het gewone volk zoals 

eenvoudige ambachtslieden, ongeschoolde 

arbeiders, werklozen, bedeelden)  

- geestelijken (niet belastingplichtig;

vallen onder jurisdictie kerk)

Netwerken binnen en tussen verzorgingsgebied

- gebied dat economisch en politiek met elkaar verbonden is

- elke stad centrum verzorgingsgebied

- platteland levert voedsel en grondstoffen

- stad verwerkt grondstoffen en zet producten af in omgeving

- 

Internationale handel via jaarmarkten

• grote markt waar kooplieden uit de omgeving en het buitenland handel kunnen drijven
  
• enkele dagen tot weken
  
• netwerk van jaarmarkten, data sloten op elkaar aan
• onder bescherming van heer, bijv. de graaf
  

Atrecht

Atrecht heeft aansluiting op internationaal handelsnetwerk: 

handel met Italiaanse kooplieden op jaarmarkten in Frankrijk --> bijv. Champagne

Stedelijke dynamiek in Artesië

- graafschap

- eerste verstedelijking Nederlanden in Vlaanderen en Artesië

- in 11e en 12e eeuw ontstaan hier de steden Atrecht/Arras, Brugge en Gent

 In 932 werd Artesië veroverd door graaf Arnulf I van Vlaanderen en bleef lange tijd bij Vlaanderen ingelijfd.

In 1191 stond de Vlaamse graaf Boudewijn de Moedige de rechten op Atrecht, Lens, Sint-Omaars (het latere graafschap Artesië) en Boulogne af aan Filips II August van Frankrijk. Zo verkreeg hij zijn toestemming om als graaf te worden erkend. In 1223 werd het een deel van het Franse kroondomein, maar al in 1226 liet koning Lodewijk VIII het bij testament na aan zijn tweede zoon Robert als apanage, en in 1237 werd het omgevormd tot graafschap met Robert (sindsdien Robert I van Artesië) als graaf. Door een reeks van huwelijken en erfenissen kwam Artesië in 1382 toe aan Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen. Artesië ging samen met Vlaanderen over op Lodewijks dochter Margaretha van Male, die in 1369 met Filips de Stoute, hertog van Bourgondië, in het huwelijk was getreden. Vanaf dat moment is Artesië opgenomen in het Bourgondische rijk en deelde het voor enkele eeuwen dezelfde geschiedenis als de rest van de Nederlanden.

Na de dood van Karel de Stoute in 1477 trachtte koning Lodewijk XI alle Bourgondische lenen onder de Franse kroon in te palmen. Artesië werd een twistappel tussen keizer Maximiliaan I en de Franse koning. In 1477 werd het ingelijfd bij Frankrijk (omdat Karel de Stoute geen mannelijke opvolger had). Na een eerste (vergeefse) oorlog tegen Frankrijk in 1482 startte Maximiliaan in 1483 een tweede oorlog tegen Frankrijk. In 1493 kwam er bij de Vrede van Senlis een einde aan de onenigheid en kwam Artesië weer onder Habsburgs-Bourgondisch bewind, hoewel de bepaling van de Vrede van Atrecht bevestigd werd die regelt dat Filips de Schone - die nu zelf de regering van zijn vader overneemt - leenhulde moest brengen aan de Franse koning voor Artesië en Vlaanderen.

De groei start in Artesie:

 (1050)

• En dan met name in de stad Atrecht (Frans: Arras)
• Resten oude Romeinse stad (infrastructuur)
• Bisschopsstad
• Vruchtbare bodem voor verbouw broodgraan->voldoende voedsel (ook voor stadsbevolking)
• Er worden veel schapen gehouden in het minder vruchtbare kustgebied-> basis lakenindustrie

 

Atrecht / Arras

Lakennijverheid

• Wolproductie zorgde voor een bloeiende lakennijverheid.

•  Lakenhandelaren krijgen aansluiting op internationale markt via jaarmarkten

Kooplieden

• Kochten de ruwe wol
• lieten het door de verschillende ambachtslieden bewerken (vaak voor lage lonen)
• bij elke stap werd het product meer waard
• verkochten het met winst

Toename macht kooplieden

• Rijke kooplieden versterken positie 

 door zich te organiseren in koopliedengilden

• Krijgen door leningen te verstrekken aan edellieden 

het stadsbestuur in handen.

Van Artesië naar Vlaanderen en Brabant

<- lakenmarkt in Den Bosch ca. 1530

Opkomst Brugge

eind 13e eeuw verliest Atrecht zijn voorsprong:

- nieuwe handelsroutes (over zee)

- handel tussen jaarmarkten verstoord door oorlogen (Frankrijk, Italië(

--> Brugge neemt plek Atrecht over en wordt belangrijkste handelscentrum van de Nederlanden

Vlaanderen

• Vlaamse steden kregen een marktfunctie. 
• Tot 12e eeuw wol voor lakense stof van Vlaamse schapen, maar door de grote productie van laken moest er ook wol worden geïmporteerd uit Engeland. 

Handelsnetwerk Brugge

- gelegen aan de Noordzee

- via Noordzee aansluiting op Hanze

- via Noordzee verbinding met Spaanse en Italiaanse steden

Hanze

• Handelsverbond tussen handelaren en steden in Noord-Europa. 
• Doel: door samenwerking handel beschermen  --> verwerving monopoliepositie 
•  Middelen: 

      - verkrijgen handelsprivileges bij stadsbesturen

      - weren van concurrenten

•  Bloeitijd: 14e eeuw

     

spanningen patriciërs en gemeen

- Bestuur steden in handen van patriciërs (rijke vooraanstaande burgers), ca. 10% stadsbevolking

- patriciërs knopen banden met adel aan --> adellijke levensstijl

- onvrede onder gemeen: willen verandering bestuur en verbetering werkomstandigheden

- opstanden onder leiding van ambachtslieden

www.npostart.nl

Guldensporenslag 1302

Veldslag bij Kortrijk tussen Frans ridderleger en Vlaamse ambachtslieden onder leiding van de Graaf van Vlaanderen

Achtergrond

Politiek conflict:

Franse koning wil graafschap Vlaanderen onder directe controle krijgen

Sociaal conflict:

Het gemeen van de Vlaamse steden o.l.v. ambachtslieden komt in opstand tegen macht patriciaat (=rijke burgers die in steden de macht hadden)

Vlaanderen behoorde door het Verdrag van Verdun (843), als enig gewest van de latere Nederlanden tot West-Francië. Vanaf het einde van de negende eeuw begon het graafschap een onafhankelijke koers te varen tegenover zijn leenheer, de Franse koning. Dat was mogelijk door de opbloeiende handel en nijverheid die een zekere welvaart bracht en voor een sterke onderhandelingspositie tegenover de koning leidde. Dit resulteerde in verschillende conflicten. Naast het Franse Kroon-Vlaanderen had de graaf van Vlaanderen vanaf 1062-1063 ook gebieden in het Rooms-Duitse Rijk in leen (Rijks-Vlaanderen). 

guldensporenslag 

--> Graaf van Vlaanderen sluit bondgenootschap met Vlaamse ambachtslieden

--> Franse koning sluit bondgenootschap met Vlaamse patriciërs

Uitkomst: Vlaamse ambachtslieden verslaan Frans ridderleger!

Franse ridders gedood i.p.v. krijgsgevangen gemaakt voor losgeld

goedendag

Vlaamse ridders (leeuw) - Franse ridders (lelie) - Vlaamse ambachtslieden met goedendag

vergulde riddersporen die op het slagveld werden opgeraapt door de Vlamingen