Spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes

• Nederlands
• Secundair onderwijs

Even een opwarmertje...

Welk spreekwoord gebruik jij wel eens?

Was dat wel een spreekwoord?

Of was het een uitdrukking?

Of eerder een gezegde?

Eens kijken wat je onthouden hebt...

Sleep de kenmerken op de volgende slide naar het juiste begrip.

Spreekwoord

Uitdrukking

Gezegde

Algemene 

levenswijsheid

Altijd een zinsdeel

Geen werkwoord

Vaste verbinding van woorden

Onveranderlijk onderwerp

aangepaste formulering

Onderwerp en werkwoord

kunnen aangepast worden

Dat was de theorie, maar kan je ze nu ook herkennen?

Bekijk de vorige dia nog eens aandachtig. 
Bij de volgende oefeningen moet je aangeven wat het is.

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Jong geleerd, is oud gedaan."

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Het loont de moeite."

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Met man en macht"

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"van jetje geven"

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Joost mag het weten."

1. Spreekwoord
2. uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Het gelag betalen"

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"beter laat dan nooit"

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Tot in de kleine uurtjes"

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Weet je nog met welk 'spreekwoord' je zelf begonnen was? Noteer het hieronder nog eens opnieuw en noteer tussen haakjes of het een spreekwoord, een uitdrukking of gezegde is.

Om welk voorbeeld van figuurlijk taalgebruik gaat het?

	spreekwoord	uitdrukking	gezegde
Er geen doekjes om winden
het witte doek
je plan trekken
De vogel is gaan vliegen.
een vogel voor de kat zijn
Een vreemde vogel

Dit is inderdaad een uitdrukking.

Je kan deze woordengroep veranderen, zodat het een echte zin wordt. Je kan er een onderwerp aan toevoegen, waardoor je de vorm van het werkwoord moet aanpassen.

Dit is inderdaad een gezegde.

Het is een woordengroep waaraan je niets kan veranderen zonder de betekenis te veranderen. Het is een zinsdeel, geen volledige zin. 

Dit is inderdaad een spreekwoord.

Het is een volledige zin waarin je het onderwerp niet kan veranderen. Er zit een betekenis achter.

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Dit is inderdaad een uitdrukking.

Je kan deze woordengroep veranderen, zodat het een echte zin wordt. Je kan er een onderwerp aan toevoegen, waardoor je de vorm van het werkwoord moet aanpassen.

Dit is inderdaad een uitdrukking.

Je kan deze woordengroep veranderen, zodat het een echte zin wordt. Je kan er een onderwerp aan toevoegen, waardoor je de vorm van het werkwoord moet aanpassen.

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Dit is inderdaad een gezegde.

Het is een woordengroep waaraan je niets kan veranderen zonder de betekenis te veranderen. Het is een zinsdeel, geen volledige zin. 

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Nee, dit is niet juist.

Probeer een van de andere mogelijkheden en lees waarom dit antwoord fout is.

Ga naar het online spreekwoordenboek door op de link op de volgende slide te klikken. 

Op de dia daarna moet je combineren. 
Zoek in het online woordenboek wat je niet weet. 

Denk eraan dat ik zie hoe vaak je moest proberen.

https:

Carry ... door heel wat kritische vragen te stellen over Fatwa's plan om te verhuizen naar het buitenland.

Het zijn moeilijke tijden voor mijn ouders, maar ik zal hen ... blijven steunen.

Iedereen levert commentaar op het beleid van de directeur, maar zelf voeren ze niets uit. ....

Ze doet alsof ze ... is als het op roken aankomt, maar ik betrapte haar al eens met een sigaret.

Marine gaat net als haar moeder verpleegkunde studeren. ...

Louise zegt dat ze thuis altijd van alles de schuld krijgt. Ze is ... .

De CEO kreeg heel wat kritiek nadat hij zijn nieuwe bedrijfsplan introduceerde. ...

Nathalie kent geen grenzen: een nieuwe smartphone, kleding en handtassen. Zij ... .

De aannemer werkte ... om het huis tijdig afgewerkt te krijgen.

Jaren na het voorval vertelde Bram de waarheid... .

advocaat van de duivel spelen

Nu komt de aap uit de mouw.

De appel valt niet ver van de boom.

een gat in zijn hand hebben

De beste stuurlui staan aan wal.

Hoge bomen vangen veel wind.

het zwarte schaap

met man en macht

een heilig boontje

door dik en dun

Kan je het al?

Duid aan of het om spreekwoord, gezegde of uitdrukking gaat.

1. De appel valt niet ver van de boom.

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

2. een gat in zijn hand hebben

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

3. De beste stuurlui staan aan wal.

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

4. Nu komt de aap uit de mouw.

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

5. door dik en dun

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

6. Hoge bomen vangen veel wind.

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

7. advocaat van de duivel spelen

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

8. met man en macht

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

9. het zwarte schaap

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

10. een heilig boontje

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Zoek een leuk spreekwoord, een gezegde of een uitdrukking op.

Kies er een dat nog niet in deze lessenreeks voorkwam.

Probeer het uit te beelden. 

Maak een foto van het resultaat.

Post het op de volgende slide.

Upload je foto hier.

Kijk even naar volgend filmpje...

Figuurlijk taalgebruik

Spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes zijn ook voorbeelden van figuurlijk taalgebruik. 

De muizen dansen ook niet echt op tafel als de kat van huis is.

Creatief met taal

Door te spelen met de letterlijke en figuurlijke betekenis kan je soms een grappig effect creëren zoals in de vorige video.

Veel noten op je zang hebben

Wat betekent de uitdrukking
'Veel noten op je zang hebben'?

1. Weinig weten van iets.
2. Heel goed kunnen zingen.
3. Vals zingen.
4. Veel eisen stellen.

Het gras is altijd groener aan de overkant.

Wat betekent het spreekwoord
'Het gras is altijd groener aan de overkant'?

1. Kleurenblind zijn
2. Ontevreden zijn
3. Las hebben van de buurman
4. Heel tevreden zijn

Wat betekent de uitdrukking
'Verstek laten gaan'?

1. Niet komen opdagen
2. Een visje vangen
3. Iets fout zagen
4. Iemand laten kiezen

De kogel door de kerk laten gaan

Wat betekent de uitdrukking
'De kogel door de kerk laten gaan'?

1. Dingen laten gaan
2. Seks hebben zonder condoom
3. Beslissingen nemen
4. Je overlaten aan de mening van een ander

De sigaar zijn

Wat betekent de uitdrukking
'De sigaar zijn'?

1. Iemand die rookt
2. Uitverkocht zijn in de winkel
3. Het slachtoffer zijn
4. Beter zijn dan het gemiddelde

Mijn naam is haas

Wat betekent dit spreekwoord?
'Mijn naam is haas'

1. Ik kan heel snel lopen
2. Ik ben de pineut
3. Ik ben misschien oud, maar niet lelijk.
4. Ik weet van niets en wil er niets mee te maken hebben.

Een heilig boontje

Wat betekent het volgende gezegde?
'een heilig boontje'

1. Iemand die elke week naar de kerk gaat
2. Iemand die heel braaf is
3. Iemand die doet alsof hij heel keurig is
4. Iemand die beloond wordt voor zijn werk

Maandag houden

Wat betekent deze uitdrukking?
'Maandag houden'

1. Trouwen op maandag
2. Van maandag houden
3. Niet werken op maandag
4. Uitslapen

Lachen als een boer met kiespijn

Wat betekent deze uitdrukking?
'Lachen als een boer met kiespijn'

1. Lachen zonder iets grappig te vinden.
2. Lachen waardoor je rotte tanden ziet
3. Iemand uitlachen
4. Niet lachen

Alle zeilen bijzetten

Wat betekent deze uitdrukkingen?
'Alle zeilen bijzetten'

1. Veel aandacht trekken
2. Belachelijk groot willen zijn
3. Extra je best doen
4. Niets doen en toch lukken.