1.5 Transport door membranen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 1: Inleiding in de biologie

Basisstof 5: Transport door membranen

Wat gaan we doen?

• Start friet-practicum
• Korte herhaling
• Leerdoelen doornemen
• Uitleg 1.5: Transport door membranen
• Afmaken friet-practicum
• Opdrachten

Start friet-practicum

• 3x genummerd flesje met zoutoplossing, suikeroplossing of water (1, 2 en 3)
• 4x frietje
• Stop met pincet in elk flesje een frietje 
• 1x frietje laat je liggen op de tray
• Draai dop op flesje
• 45 minuten wachten

Wat voor weefsel is dit?

1. kraakbeenweefsel
2. huidweefsel
3. botweefsel
4. spierweefsel

Hiernaast zie je een orgaanstelsel van een hond. Welk orgaanstelsel is dit?

1. skelet
2. Verteringsstelsel
3. Skelet en verteringsstelsel

Wat is een organel?

1. Een heel klein orgaan
2. Een orgaan van een dier
3. Tante Nel die het instrument orgaan bespeeld
4. Een onderdeel van de cel

Is de celkern een organel?

1. Ja
2. Nee

Welk organel komt niet bij dieren voor?

1. kern
2. vacuole
3. celwand
4. chloroplast

Welk organel zie je hier?

1. Ribosoom
2. Ruw ER
3. Glad ER
4. Golgi-apparaat

Door welk organel worden eiwitten gemaakt

1. Ribosomen
2. Golgi-systeem
3. Ruw Endoplasmatisch reticulum
4. Glad Endoplasmatisch reticulum

Wat is de functie van dit organel?

1. Genereren van energie
2. Maken van eiwitten
3. Transport van eiwitten
4. Enzymatische afbraak

Welk organel zorgt voor energie?

1. Chloroplast
2. Mitochondrium
3. Lysosoom
4. ATP

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan ik...

• De concentratie van een oplossing berekenen;
• Uitleggen wat diffusie en osmose is, en toelichten welke rol osmose speelt bij de stevigheid van planten;
• Beschrijven hoe transport van stoffen via (cel)membranen plaatsvindt.

Membranen

• Cellen nemen stoffen op en geven stoffen af
• Deze stoffen passeren het celmembraan
• Het celmembraan is een dubbele laag fosfolipiden (2 vetzuren met 1 fosfor) en daartussen eiwitmoleculen.
• Eiwitmoleculen die een rol spelen bij transport noem je transporteiwitten. 

Membranen

• Cellen nemen stoffen op en geven stoffen af
• Deze stoffen passeren het celmembraan
• Het celmembraan is een dubbele laag fosfolipiden (2 vetzuren met 1 fosfor) en daartussen eiwitmoleculen.
• Eiwitmoleculen die een rol spelen bij transport noem je transporteiwitten. 

Membranen

• Het celmembraan is een dubbele laag fosfolipiden (2 vetzuren met 1 fosfor) en daartussen eiwitmoleculen.
• Eiwitmoleculen die een rol spelen bij transport noem je transporteiwitten. 
• Aan sommige eiwitmoleculen zitten koolhydraatketens voor de herkenning van de cel door andere cellen.

Voedingsmiddelen bevatten voedingsstoffen. Zes groepen voedingsstoffen zijn: eiwitten, koolhydraten, mineralen, vetten, vitaminen en water. Van welke kan je zeker zeggen dat ze bouwstenen leveren voor membranen?

Transport door membranen

• In cellen is een oplossing aanwezig met een bepaalde concentratie.
  
• De concentratie van een oplossing geeft aan hoeveel opgeloste stof er in een bepaalde hoeveelheid oplosmiddel aanwezig is. 

Transport door membranen

• De stoffen in de cel zijn opgelost in water
• In cellen is er dus een oplossing aanwezig met een bepaalde concentratie.
• De concentratie van een oplossing geeft aan hoeveel opgeloste stof er in een bepaalde hoeveelheid oplosmiddel aanwezig is. 

Concentratie is uit te drukken in:

• Gram per liter (g/L of GL^-1)
• Gram per kubieke decimeter (g/dm³ of g dm^-3)
• Procenten (%)
• Parts per million (ppm, 0,0001%)

Diffusie

• Diffusie is de verplaatsing van een stof van een plek met een hoge concentratie naar een plek met een lage concentratie.
• Diffusie vindt plaats in gasvormig of vloeibaar medium.
• Door diffusie verdelen moleculen zich homogeen over de beschikbare ruimte.
• De diffusiesnelheid is afhankelijk van de temperatuur en het medium.

Diffusie door een permeabele wand

Wanneer is de diffusiesnelheid hoger? Bij een hoge of lage temperatuur, en in gas of vloeibaar medium?

1. Lage temperatuur, gas
2. Hoge temperatuur, gas
3. Lage temperatuur, vloeibaar
4. Hoge temperatuur, vloeibaar

Osmose

• Osmose is diffusie van water door een semipermeabel membraan
• Een permeabel membraan is een doorlatend membraan waar moleculen doorheen kunnen die kleiner zijn dan poriën in de wand
• Een semipermeabel membraan is een doorlatend membraan waar alleen kleine moleculen doorheen kunnen

Osmose door een semipermeabele wand

Osmostische waarde/druk

• Osmotische waarde is het aantal opgeloste deeltjes per volume-eenheid
• Hoe meer deeltjes, hoe hoger de osmotische waarde.
• Osmotische druk is de aanzuigkracht van de ene oplossing op de andere oplossing.
• De grootte wordt bepaald door de concentratie opgeloste deeltjes in een oplossing.

Osmose is een vorm van diffusie. Welke stof gaat bij osmose van een hoge naar een lage concentratie?

Oefenen met concentraties

1. Een fysiologische zoutoplossing is een oplossing van 0.9% keukenzout. Je maakt 250 ml fysiologische zoutoplossing. Hoeveel g keukenzout moet je oplossen?
2. Je maakt 20g keukenzoutoplossing van 5%. Hoeveel g zout en hoeveel g water heb je dan nodig?
3. Kristel lost 3g keukenzout en 2g suiker op in 20g water. Hoe groot is de concentratie zout, en hoe groot is de suikerconcentratie? 

Afmaken friet-practicum

• Haal met pincet frietjes uit de flesjes en leg ze op de tray - onthoud goed welk frietje uit welk flesje komt!
• Check frietjes en schrijf je bevindingen op
• Beantwoord vraag: welk nummer flesje hoort bij de zoutoplossing, glucoseoplossing en water? 

Huiswerk

• Lees 1.5 goed door en maak opdracht 82 

Wat gaat er gebeuren? Leg je antwoord uit.

Osmose

OW buiten cel lager - OW buiten cel hoger

water stroomt cel in - water stroomt cel uit

           Turgor -  plasmolyse

lagere osmotische waarde (OW) = hypotoon

gelijke OW = isotoon

hogere OW = hypertoon

hypertoon - isotoon - hypotoon

Diffusie en osmose

• Diffusie: verplaatsing van een stof van een plaats met en hoge concentratie naar een plaats met een lage concentratie
• Osmose: waterverplaatsing door een selectief-permeabel membraan van een lage naar hoge osmotische waarde
• Osmotische waarde: aantal opgeloste deeltjes in het water

Opdracht

Lees basisstof 5 en benoem welke letter voor welke soort transport staat.

A. Passief transport

B. Actief transport

C. Diffusie

D. Membraaneiwit (links aquaporine, rechts porie-eiwit)

Endocytose

Fagocytose