16.1

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Effecten van ontwikkelingen op politieke bindingen in een samenleving

16.1 Natievorming en staatsvorming

16.2 De rol van een staat bij collectieve actie

16.3 Globaliseringsprocessen en de positie van de nationale staat

16.4 Binding met de staat sterker dan met Europa

Het ontstaan van de Nederlandse staat is een onderdeel van het proces van staatsvorming in West-Europa vanaf de Middeleeuwen

- de feodale samenleving verdween

- er ontstond een modern statensysteem. 

Deze institutionalisering kwam voort uit de wederzijdse afhankelijkheid tussen de vorst aan de ene kant (die belastingopbrengsten nodig had) en de adel en burgerij aan de andere kant (die zich met het bestuur mochten bemoeien en beschermd werden).

Er is wetenschappelijke discussie over de vraag wanneer en hoe naties ontstaan. 

Is nationale identiteit dus het product van staatsvorming? 

Of

bestaat er een gedeelde nationale identiteit die ertoe leidt dat mensen die tot één natie behoren gezamenlijk een staat gaan vormen op een bepaald grondgebied?

het sociaal-constructivisme 

zien de natie als een uitvinding van het negentiende-eeuwse nationalisme. 

Het idee dat de inwoners van een staat een natie vormen wordt door hen gezien als politieke strategie van politieke elites om de 

bevolking aan de staat te binden.

Natievorming is in dit perspectief een door de staat gestuurd proces: 

het vastleggen van één taal en deze via (verplicht) onderwijs verspreiden, 

het geven van vaderlandse geschiedenis op scholen, 

de invoering van nationale feestdagen, 

de invoering van dienstplicht etc.

nationalisme

Naties waren volgens nationalisme oude, organisch gegroeide eenheden. 

 In de middeleeuwen zijn naties  ontstaan. Een groep mensen met gedeelde herinneringen, ideeën over een gemeenschappelijke herkomst, een gemeenschappelijke cultuur en taal ontwikkelde zich tot een natie 

Historisch onderzoek lijkt daarentegen te wijzen op een omgekeerde richting: 

politieke bindingen binnen staten leiden tot culturele banden en het ontstaan van een nationale identiteit. 

Een groep mensen die na een schipbreuk op een onbewoond eiland terechtkwam, besloot daar te gaan wonen en er later een staat te vestigen.

1. Etnie
2. Natie

De Friezen hebben zich lang geleden in Nederland gevestigd en leven nog steeds aan de Noordzeekust. Ze zijn in Nederland als nationale minderheid erkend.

1. Etnie
2. Natie

Een stam die jarenlang had rondgetrokken door Afrika bleef uiteindelijk in Kenia wonen. Ze hadden dezelfde dingen meegemaakt en kenden elkaar door en door.

1. Etnie
2. Natie

Natie en etnie

Een volk is een groep mensen met een eigen cultuur, eigen taal en eigen geschiedenis.

- Heeft/wil een volk een eigen staat? Dan is het een natie.

- Heeft/wil een volk geen eigen staat? Dan is het een etnie.

Je kunt het verschil tussen een natie en een etnie uitleggen en herkennen in een voorbeeld. 

In 1830 riepen de Belgen hun onafhankelijkheid van Nederland uit, door Nederland pas in 1939 officieel erkend, en dit is sindsdien gebleven.

1. Etnie
2. Natie

Wie was er eerst?

1. Nederland
2. Nederlanders

Nationalistische school: 

- Een volk voelt zich verbonden; deze groep(en) vormen een staat.

- Belangrijke rol voor tradities

- Gaan ervan uit dat naties in de middeleeuwen zijn ontstaan. 

Modernistische school: 

- Eerst is er een staat; om binding te versterken volgt er natievorming.

- Belangrijke rol voor mythen en stereotypen (invented traditions) voor herkenning.

- Veel 'invented' in de 19e eeuw.

Natievorming in Nederland

Om mensen zich verbonden te laten voelen met elkaar hebben staten hun macht gebruikt. Bv. Koning Willem I probeert de sociale cohesie te versterken door:

• Nederlands vaste voertaal
• Vaderlandse geschiedenis als schoolvak
• nationale feestdagen invoeren
• dienstplicht instellen

--> Leidt tot meer sociale cohesie.