Herhalen hoofdstuk 2

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Herhalen 2.1 t/m 2.5

Functie skelet

• Stevigheid: rechtop staan
  
• Beweging: spieren en gewrichten
• Bescherming: organen
• Vorm geven
  

2 soorten beenderen

• Pijpbeenderen: rond (houden je lichaam rechtop)
• Platte beenderen: plat (beschermen kwetsbare organen)

Waar bestaan botten uit? 

Botten bestaan uit beencellen die in ringen groeien. 

Ze maken tussencelstof dat bestaat uit veel kalk en een beetje lijmstof. 

Botgroei:

Bot groeit in de lengte als in de breedte.

Lengtegroei: 

• Vanuit de groeischijf kan het bot in de lengte groeien.
• Tot het einde van de puberteit vindt botvorming vanuit het kraakbeen van de groeischijf plaats. Na de puberteit verdwijnen de groeischijven.
  
• Je bent dan uitgegroeid.
  

Kraakbeenweefsel

Tussencelstof: veel lijmstof, weinig kalk

Beenweefsel

Tussencelstof: veel kalk, weinig lijmstof

Houding

De vorm van de wervelkolom lijkt op tweemaal de letter S boven elkaar. We noemen dit de dubbele -S-vorm.

Er zijn ook mensen die een afwijking hier aan hebben. Zij hebben geen dubbele -S-vorm, maar hebben een zijwaartse kromming in de rug: scoliose

Goede lichaamshouding

De manier waarop je zit en staat.

Houd je rug zoveel mogelijk recht!

Goed tillen

Goed zitten

Hernia

• Als je vaak verkeerd tilt kan de buitenring van een kraakbeenschijf kapot gaan.

• De zachte kern komt naar buiten en drukt tegen het ruggenmerg met de zenuwen. Dit veroorzaakt pijn. 

Hoe zitten botten aan elkaar vast? 

Er zijn verschillende verbindingen:

vergroeiing - naadverbinding - kraakbeenverbinding - gewricht

Hoe werkt een gewricht?

• Kogelgewricht: zit in je schouder, je arm kan alle kanten op bewegen 
• 
  Scharniergewricht: verbinding tussen de ellepijp en opperarmbeen. Kan maar in 1 richting heen en weer bewegen
• Rolgewricht: verbinding tussen je spaakbeen en ellepijp. Rond draaien

Gewricht van buiten (1) en van binnen (2)

Bewegen

Botten kunnen zelf niet bewegen

Je spieren trekken samen (ze worden korter en dikker) en zo kan je bewegen.

Spieren laten botten bewegen

Spieren bedekken je hele skelet. Spieren zitten met pezen vast aan het bot. 

De spier die samentrekt wordt korter en dikker. Deze trekt de pees aan die het bot in beweging brengt.

Spieren laten botten bewegen

Spieren kunnen alleen samentrekken. Om een spier weer langer en korter te maken is een spier met tegengestelde beweging nodig = antagonist

Voorbeeld: biceps - triceps

De bouw van een spier

Een spier is opgedeeld in spierbundels. 

Spierbundels bestaan uit spiervezels.

Spiervezels bevatten dwarswandjes waar draadjes tussen zitten.

Werking Spieren

In spiervezels kunnen de dunne draadjes naar elkaar toe bewegen. De spier wordt dan korter en dikker.

Spieren trainen

Voor een goede sportprestatie:

• Krachttraining: serie oefeningen, stoppen (moe), herstel (spiervezels waren beschadigd)
• Lenigheid: spieren langer maken, ook banden/kapsels
• Coördinatie: juiste volgorde samentrekken spieren

Wat is een blessure?

Blessure = een beschadiging aan botten, spieren en gewrichten.
Het kan ontstaan door:
       - Valpartij 
       - Botsing 
       - Overbelasting 

       - Etc. 

De meeste blessures ontstaan tijdens het sporten.

Blessures aan botten en gewrichten

1.  Botbreuk 
2.  Ontwrichting 
3.  Verstuiking (verzwikking)
4.  Knieblessure: voetbalknie (meniscus) of gescheurde kruisband

Spierblessures

Blessure = letsel 

1. Spierpijn (door afvalstoffen)
2. Spierkramp (sterk samentrekken spier)
3. Spierscheuring (b.v. zweepslag)
4. Kneuzing (beschadiging spiercellen en bloedvaatjes) Bloeduitstorting (bloedvaatjes in de huid beschadigd)

Behandelen spierblessures

Spierpijn: Cooling down, hersteltraining, rustig bewegen

Spierkramp: Direct stoppen, rust houden

Spierscheuring: Koelen en rust nemen

Kneuzing: Koelen en rust nemen

Blessures voorkomen

• Beschermende kleding
• Intapen (soort linnen plakband)
• Warming-up (doorbloeding spieren)
• Cooling-down (afvoer afvalstoffen) 

De voordelen van sporten

De basisconditie moet op pijl blijven om gezond te blijven.

Door een goede basisconditie heb je:

• Minder kans op blessures 
• Sterkere botten
• Betere weerstand (Je wordt minder snel ziek: hartspier wordt sterker, betere doorbloeding)

Gewervelde dieren

Vissen, amfibieën, reptielen

• Bewegen met de wervelkolom van links naar rechts (heen en weer)
• Amfibieën: zwemmen en kruipen (poten aan zijkant van het lichaam: kikker, salamander)
• Reptielen: veel ribben met spieren en daardoor erg bewegelijk (slang, hagedis, krokodil, schildpad) 

Vogels en zoogdieren

• Bewegen met de wervelkolom op en neer (golvende bewegingen)
  
• Hebben poten recht onder de wervelkolom
  
• Door de spieren aan de bovenkant en onderkant van de wervelkolom kunnen ze zich snel voortbewegen

Zoogdieren

• Topgangers (hoefgangers) - Lopen op puntje van hun teenkootjes, daar omheen hebben ze hoeven
• Teengangers - loopt op de teenkootjes
• Zoolgangers - loopt op de gehele voet

Het snelste zoogdier ter wereld

Bouwplan van zoogdieren

Skelet en leefwijze

• Skeletten van gewervelde dieren hebben vaak hetzelfde bouwplan. Ze hebben allemaal een schedel, wervelkolom, ribben etc.

• De vorm verschilt. De ledematen aangepast aan de manier van leven: de leefwijze.

Ongewervelde dieren

Weekdieren: Uitwendig skelet van kalk. Schelpdieren zoals slakken

Geleedpotigen: Uitwendig skelet van chitine. Voorbeelden: insecten, spinnen, krabben en kreeften.

Wormen

Weekdieren

• Uitwendig skelet: NIET van kraakbeen of been, maar van Kalk.
• De slak beweegt zich voort met zijn voet (een grote sterke spier in het lichaam van de slak). Door die spier samen te trekken en te ontspannen komt de slak vooruit. 
• De slak glijdt over een laagje slijm dat hij zelf heeft gemaakt. Dit beschermt hem tegen harde stukjes op de ondergrond. Daarom zie je vaak een slijmerig slakkenspoor achter een slak.

Geleedpotigen

Zoals krabben, kreeften en insecten.

Insecten hebben een uitwendig skelet gemaakt van chitine. 

Door het uitwendige skelet zitten de, gewrichten aan de buitenkant en spieren aan de binnenkant. 

Wormen

• Het lichaam van een worm bestaat uit segmenten
• Deze segmenten bestaan uit 2 verschillende spieren: kringspieren en lengtespieren
• De worm beweegt door deze spieren om de beurt samen te trekken.
• De haartjes zijn voor grip. 

Vragen?