GS les 3 De geschiedenisles & historisch redeneren

• geschiedenis (pabo)
• HBO
• Studiejaar 1

Geschiedenis - les 3 

'De geschiedenisles & historisch redeneren'

Terugblik op vorige colleges

pak je  vakdidactische kijkwijzerbundel erbij

Kijkwijzer Geschiedenis: pag. 76 t/m 80

Vraag de studenten de Kijkwijzerbundel voor zich te nemen. Kan helpen bij maken van de opdrachten.

Bij welk doel van geschiedenisonderwijs past deze uitspraak het beste?

Kind na een les over het slavernijverleden: 'Juf, nu snap ik waarom die mensen van 'Black life matters' zo boos zijn.'

1. grip op tijd en chronologie
2. identiteitsontwikkeling
3. bestaansverheldering
4. waarden en normen

Welke categorieën (5!) kent het beeldvormingsschema?

Welk soort tijdservaring is
cyclisch van aard?

zie reader blz 11

1. dagelijkse tijd
2. sociale tijd
3. historische tijd
4. mythische tijd

Bij welk doel van geschiedenisonderwijs past deze uitspraak het beste?
Na een les over gastarbeiders vanaf de jaren '60:
'Meester, mijn opa kwam ook vanuit Marokko naar Nederland om in de Hoogovens van IJmuiden te gaan werken.'

1. grip op tijd en chronologie
2. identiteitsontwikkeling
3. bestaansverheldering
4. waarden en normen

In het onderwijs kun je verschillende periodiseringen gebruiken.

Welk begrip past NIET bij een periodisering?

1. oudheid
2. tijd van pruiken en revoluties
3. industriële samenleving
4. sociale tijd

traditionele indeling, 10 tijdvakken, indeling in  samenleving

sociale tijd is één van de vier 'tijdservaringen'

Waarom kun je de Tijd van Grieken en Romeinen voor het basisonderwijs in Nederland vanaf -50 voor Chr. laten beginnen?

Qua kennis maakt een leerkracht die een geschiedenisles verzorgt gebruik van:
1. de indeling in de 10 tijdvakken;
2. de kenmerkende aspecten bij de 10 tijdvakken;
3. ................................................................................................................
Wat ontbreekt hier op de stippellijn?

Leerdoelen

Je kunt aan het einde van deze bijeenkomst ….

• benoemen welke inhouden je kunt verwachten in geschiedenislessen in resp. groep 1 t/m 4 en groep 5 t/m 8;
• aangeven welke opbouw een goede  geschiedenisles heeft; 


• didactische werkvormen noemen die het historisch redeneren bij leerlingen bevorderen;
• de tijdbalktest vlot doorlopen.

Ontwikkelen van historisch bewustzijn

Historisch tijdsbesef

Historische kennis

Historisch redeneren

• aanduidingen voor tijd en tijdsindeling; 
  
• chronologische volgordes; 
  
• de tijdbalk;  
  
• kenmerkende aspecten van
  tijdvakken; 
  
• continuïteit en verandering.
  

• periodiseringen, zoals  de tien
  tijdvakken; 
  
• kenmerkende aspecten van
  de tien tijdvakken; 
  
• vijftig vensters van de Canon
  van Nederland; 
  
• verhalen, tradities en verbeelding.
  

• Redeneren over continuïteit en verandering, oorzaken en gevolgen, overeenkomsten en verschillen
  
• hist. vragen stellen
• bronnen onderzoeken
• contextualiseren
• argumenteren
• historische begrippen gebruiken

Waar werk je in geschiedenislessen eigenlijk aan? 

Laat dit schema zien!

Om basaal historisch bewustzijn te ontwikkelen hebben we in het basisonderwijs 8 jaar waarin er elke les weer stapjes kunnen worden gezet.

In een leerlijn werk je als school toe naar het behalen van de kerndoelen.

Dit is een voorbeeld van een leerlijn van geschiedenis opgedeeld in drie deelleerlijnen.

geschiedenisles groep 1 t/m 4 (jonge kind)

• dagelijkse tijd: verloop van dagen, weken, seizoenen en jaren (cyclisch!)
  
• mythische tijd: verhalen over goden, scheppingsmythen, legenden, oude volksverhalen, etc. ('er was eens, heel heel lang geleden' )

• sociale tijd: geschiedenis van papa, mama en (over)grootouders (lineair!)

• historische tijd: eerste verkenning / thematisch werken rondom bijv. oertijd, Romeinen, ridders, de stoomtrein, eerste reis naar de maan, etc.

Ontluikend historisch tijdsbesef

Vier dia's vol met allerlei voorbeelden van activiteiten in onderbouw rondom historische onderwerpen. 

Op te delen in:

- aansluiten op mythische tijd

- verkennen van sociale tijd 

- basis historische tijd

NB dagelijkse tijd niet per se onder paraplu van geschiedenis; krijgt wel veel aandacht (in bijv. de ochtendkring)

Aanvankelijk historisch tijdsbesef

geschiedenisles groep 5 t/m 8 (oudere kind)

historische tijd centraal: 

- kennismaken met de kenmerkende aspecten van alle tijdvakken;

- veranderingen, verschillen en overeenkomsten binnen en tussen tijdvakken; 

- geschiedenis van Nederland;

- waar mogelijk verbinden met Europese - en wereldgeschiedenis. 

Lesmethodes: 

• chronologisch => 1x alle 10 tijdvakken
• concentrisch => 2 of 3x alle 10 tijdvakken
• thematisch => losse thema's / 

niet strak chronologisch / soms meerdere schoolvakken

Voortgezet historisch tijdsbesef

Ingrediënten voor een goede geschiedenisles

• formulering lesdoelen
• motiverende opening - kern - afsluiting
• inzetten variatie aan beeldvormers
  
• ALTIJD een tijdbalk (& kaart) inzetten
  
• stimuleren van historisch redeneren 
  
• werkvormen / opdrachtvormen
  

Kijkwijzer Geschiedenis: pag. 79 t/m 80

Vraag de studenten de Kijkwijzerbundel voor zich te nemen. 

Check de 

- observatiepunten

- bespreekvragen

Formulering lesdoelen

... doelen over hist. tijdsbesef - hist. kennis - hist. redeneren 

• lesdoelen op leerlingniveau -> globaal / zoals je het in de klas met de kinderen kort deelt
• lesdoelen op leerkrachtniveau -> specifiek en realistisch formuleren / ook benoemen wat je precies wenst dat kinderen mbt kennis en vaardigheden aan einde van de les beheersen. Vermijd: wat, waar, wanneer, hoe, waarom, e.d.

Hoe kan het beter?

• 'De kinderen weten wanneer hunebedden werden gebouwd'
  

• 'De kinderen begrijpen waarom hunebedden werden gebouwd'
  

• 'De kinderen leren hoe hunebedden werden gebouwd'
  

Voorbeelden lesdoelen

• de kinderen kunnen aan het einde van de les het tijdvak 'jagers en boeren' op voorgedrukte tijdbalk inkleuren en duidelijk de periode in de balk markeren: 3300-3000 voor Chr. de periode  waarin het trechterbekervolk in het huidige Drenthe hun hunebedden bouwde.
  

• de kinderen kunnen aan het einde van de les verwoorden dat het trechterbekervolk grafmonumenten bouwde, zodat er grafgiften (zoals potten met voedsel, gereedschap, kleding, etc.) mee konden worden gegeven aan de overledene voor in het leven na de dood.  

• de kinderen kunnen aan het einde van de les in een tekening uitleggen  dat de eerste boeren in Drenthe met behulp van ossen, menskracht, stammetjes, gladde huiden en zand enorme draag- en dekstenen op elkaar konden plaatsen waardoor een grafkamer ontstond. 

Kijkwijzer Geschiedenis: pag. 123

Opnieuw de Kijkwijzerbundel erbij: 

bijlage 2 gaat over formuleren van lesdoelen

Het Rijk van Karel de Grote

Karel de Grote bedacht een slimme manier om zijn enorme rijk te besturen, volgens de gedachte: als jij mij helpt, help ik jou. Edelen hielpen Karel bij het bestuur, de rechtspraak en het vechten in de oorlog. In ruil daarvoor schonk Karel hen stukken land om zelf te besturen. Karel verdeelde zijn rijk in graafschappen, elk met een graaf aan het hoofd. Het werk van de graaf werd gecontroleerd door inspecteurs. Die brachten weer verslag uit aan Karel. 

Verbeter het lesdoel hieronder.

'De kinderen leren hoe Karel de Grote op een
slimme manier zijn enorme rijk bestuurde.'

Karel de Grote bedacht een slimme manier om zijn enorme rijk te besturen, volgens de gedachte: als jij mij helpt, help ik jou. Edelen hielpen Karel bij het bestuur, de rechtspraak en het vechten in de oorlog. In ruil daarvoor schonk Karel hen stukken land om zelf te besturen, .

Karel verdeelde zijn rijk in graafschappen, elk met een graaf aan het hoofd. Het werk van de graaf werd gecontroleerd door inspecteurs. Die brachten weer verslag uit aan Karel. 

De kinderen kunnen aan het einde van de les in een toneelstukje uitspelen dat:

- edelen Karel de Grote hielpen bij het besturen van het rijk, de rechtspraak en oorlog voeren

- Karel in ruil daarvoor deze edelen (graven) stukken land (graafschappen) schonk

- inspecteurs van Karel het werk van de edelen controleerden

Opbouw van les

oriëntatiefase / motiverende opening

1 - verrassen    2 - activeren voorkennis 

3 - benoemen van lesdoel     4 - schets verloop van de les

uitvoeringsfase / kern 

nieuwe leerstof tot je nemen en verwerken 

afsluitingsfase / evaluatie

checken in hoeverre de lesdoelen zijn bereikt

motiverende
beeldvormer?

Het onderwerp van de les is de beeldenstorm. Welke motiverende opening zie je voor je? Hoe kun je:

1. verrassen

2. voorkennis activeren

3. lesdoelen delen

4. overzicht les bieden & afspraken maken

Wijs erop dat het kan helpen als student ter inspiratie het beeldvormingsschema er bij pakt.

de kern en afsluiting

nieuwe leerstof tot je nemen en verwerken 

- docentgestuurd: vertellen, uitleggen, laten zien, (kring)gesprek, gastspreker, etc.

- leerlinggestuurd: onderzoeken, uitbeelden, knippen, plakken, tekenen, schrijven, etc.

checken in hoeverre de lesdoelen zijn bereikt

samenvatten, presenteren, tentoonstellen, etc.

Ontwikkelen van historisch bewustzijn

Historisch tijdsbesef

Historische kennis

Historisch redeneren

• aanduidingen voor tijd en tijdsindeling; 
  
• chronologische volgordes; 
  
• de tijdbalk;  
  
• kenmerkende aspecten van
  tijdvakken; 
  
• continuïteit en verandering.
  

• periodiseringen, zoals  de tien
  tijdvakken; 
  
• kenmerkende aspecten van
  de tien tijdvakken; 
  
• vijftig vensters van de Canon
  van Nederland; 
  
• verhalen, tradities en verbeelding.
  

• Redeneren over continuïteit en verandering, oorzaken en gevolgen, overeenkomsten en verschillen
  
• hist. vragen stellen
• bronnen onderzoeken
• contextualiseren
• argumenteren
• historische begrippen gebruiken

Waar ging het in de geschiedenisles ook al weer om?

Gaat om meer dan alleen historische kennis overbrengen.

Ook aandacht voor ontwikkelen van historisch tijdsbesef en historisch redeneren.

historisch tijdsbesef ontwikkelen

rol van de tijdbalk in de les

Historisch redeneren

Bij historisch redeneren neem je altijd een metaperspectief in. Vanuit dit metaperspectief probeer je te verklaren wat de invloed van verschillende historische gebeurtenissen is geweest. Samen met de kinderen ga je als een soort ‘tijddetective’ op onderzoek. Door prikkelende vragen te stellen, kun je kinderen uitdagen tot het bedenken en verwoorden van historische argumenten

Historisch redeneren

= redeneren over continuïteit en verandering, oorzaken en gevolgen, overeenkomsten en verschillen. 

Waarbij aandacht is voor:

1. historische ontwikkelingen verkennen aan de hand van vragen;
   
2. voorwerpen, personen en gebeurtenissen in de historische context plaatsen;
   
3. historische begrippen gebruiken (bijv. piramide, feodale stelsel, dekolonisatie);
   
4. beweringen onderbouwen met argumenten;
   
5. bruikbare informatie uit (eenvoudige) bronnen selecteren;
   
6. metahistorische begrippen gebruiken (bijv. verandering, perspectief, historisch bewijs);

=> dus je in de geschiedenis les ook een houding en vaardigheden eigen maken!

Historisch redeneren bevorderen

voorbeelden vanuit de circuitles (les 5!)

circuitles (in bijeenkomst 5)

• 2,5 uur 
• 8 stations doorlopen
  
• inspiratie voor werkvormen
  
• tijdbalktest => tijdvakken + kenmerkende aspecten + kantelmomenten + canonvensters
  

Tijdbalktest

• plak 2 A4-tjes met plakband aan elkaar vast
• teken in rap tempo een tijdbalk (±) op schaal volgens de indeling van de tien tijdvakken;
  
• verwerk in je tijdbalk de volgende kantelmomenten: 1. Agrarische Revolutie - 2. Christendom verovert Europa - 3. Renaissance - 4. Reformatie - 5. Wetenschappelijke Revolutie - 6. Verlichting;  
• je mag geen bronnen raadplegen;
• je hebt slechts 10 minuten de tijd;

In deze oefening gaan studenten belangrijke kantelmomenten in tijdbalk noteren. 

Maar tijdens de tijdbalktest vragen we ook kenmerkende aspecten en canonvensters in tijdbalk te plaatsen.

Agrarische revolutie

Christendom verovert Europa

Renais-

sance

Reformatie

W'pelijke 

revolutie

Verlichting

Samen controleren! Studenten kijken elkaars tijdbalk na. Evt. tijdbalk op whitebord tekenen.

Check out

Wie heeft nog een vraag?

Wat neem je mee uit deze bijeenkomst?