LIchaamsbeleving en seksualiteit

• Welzijn
• MBO
• Studiejaar 2

Lichaamsbeleving en seksualiteit

Leerdoelen 

• Je weet waar je binnen en buiten de organisatie expertise over seksualiteit kunt vinden.
  
• Je weet de contact personen LSS binnen de organisatie te raadplegen
  
• Je kunt in gesprek gaan met elkaar over het thema seksualiteit en lichaamsbeleving
  
• Je kan de behoefte van seksualiteit herkennen en weet wat ervoor nodig is om het bespreekbaar te maken
  
• Je hebt kennis van het vlaggensysteem
  

Belangrijk 

In deze les bepaal jij wat je wel of niet wilt delen. 

Er is geen goed of fout, respect voor je eigen grenzen staat voorop.

Weerbaarheid van cliënten

Lichaamsverzorging. ( kleding, kapsel, aanraken bij verschonen, adl)

Zelfbeeld Hoe zie ik er vandaag uit? Wat vind je mooi van jezelf? Waar ben je minder tevredenover? Zien anderen mij zo? Hoe groot ben ik eigenlijk?)

Generaliseren in de begeleiding (bijv een vraag stellen aan een jongen of hij al eens een vriendinnetje heeft gehad).

Cliënten kunnen een vertekend beeld hebben over hoe een man of vrouw er uitziet (Invloed van sociale media en tv-programma’ s

Wat vind je van de tekst
over lichaamsbeleving
en seksualiteit?

“Seksualiteit is van alle leeftijden. Ook als iemand een (chronische) ziekte/ aandoening/syndroom heeft speelt het een rol in zijn of haar leven. Dit maakt dat seksualiteit een belangrijk onderdeel is van de zorg. Er rust echter nog vaak een taboe op seksualiteit in de zorg. Hierdoor weten zorgprofessionals niet altijd hoe ze met dit onderwerp om moeten gaan. Dit zorgt ervoor dat aandacht voor seksualiteit vaak niet structureel onderdeel is van de zorg.”

Wat gaan we doen? 

• Lichaamsbeleving & seksualiteit
• De visie van Esdege-Reigersdaal op lichaamsbeleving en seksualiteit
• Verstandelijke beperking, seksuele ontwikkeling en ondersteuning
• Positieve seksualiteit
  
• Bespreekbaar maken met je collega’s
  
• Bespreekbaar maken met je cliënten
  
• Het vlaggensysteem
• Materialen en sites die je kunnen helpen
  

Lichaamsbeleving & seksualiteit

Wat verstaan we onder
seksualiteit

Seksualiteit?

Positieve seksualiteit?

Hoe ziet dat eruit in de praktijk?

Visie Esdege Reigersdaal

 Cliënten met een beperking hebben:

• Recht op het ontdekken en beleven van seksuele gevoelens en behoeften

• Recht op begeleiding en/of ondersteuning bij zijn/haar seksualiteitsbeleving

• Recht op bescherming tegen ongewenste seksuele activiteiten (zowel door de cliënt als met de cliënt).

“Seksualiteit is onderdeel van ieders leven en draagt bij aan de kwaliteit van leven. Ieder mens, dus ook mensen met een handicap hebben het recht in vrijheid vorm te geven aan deze seksuele gevoelens zolang er respect is tussen de betrokkenen en de omgeving. Mensen met een beperking hebben net als ieder ander seksuele gevoelens en behoeften. De cliënt moet in staat gesteld worden dit aspect in zijn leven te ontdekken en te beleven, ieder op zijn eigen manier.

Katinka 

Als je dit verhaal gehoord

hebt, wat herken je dan uit

de visie van Esdege-

Reigersdaal, of juist 

niet? 

Ontwikkeling: Wat is seksualiteit nog meer?

Seksualiteit is veel meer dan alleen geslachtsgemeenschap, de volgende aspecten zijn van belang:

• Biologisch 

• Psychologisch 

• Sociaal

• Cultureel

• Juridisch 

Seksualiteit is persoonlijk; iedereen ontwikkelt, beleeft en uit deze op een eigen, unieke manier.

                                                      Seksualiteit is veranderlijk, je hele leven lang.

• Biologisch bijv. lichaam, voortplanting, gezondheid 

• Psychologisch bijv. gezondheid, gevoelens, beleving 

• Sociaal bijv. normen, waarden, verwachtingen, groepsdruk, sociale media

• Cultureel bijv. gender, rituelen, religie, media

• Juridisch bijv. wetgeving, afbeeldingen

Persoonlijke seksuele ontwikkeling

Deze ontwikkeling wordt vanaf de geboorte beïnvloed door de omgeving: 

 • Ouders en andere familieleden

 • Vrienden

 • School

 • Kerk, moskee, synagoge, tempel

 • Media

 • Sport- en andere hobbyclubs

 • Werkomgeving

We leren ze van alles,

Hoe zit dat met seksuele ontwikkeling?

Verstandelijke beperking en seksuele ontwikkeling

Verschil tussen:

• lichamelijke ontwikkeling, 
• sociale ontwikkeling, 
• cognitieve ontwikkelingen 
• emotionele ontwikkeling

Er is vaak een verschil tussen wat iemand ‘kan’ en wat hij of zij ‘aankan’.

Verschil tussen lichaam, sociale ontwikkeling, cognitie en emoties:

• Lichamelijke ontwikkeling:

De ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken verloopt zoals bij ieder ander 

• Verstandelijke ontwikkeling: 

Wat begrijpt iemand van seks, eigen lichaam, verschil man/vrouw, manieren van vrijen 

• Emotionele ontwikkeling: 

Gevoel, beleving, maar ook draagkracht, wat kan iemand aan? 

• Sociale ontwikkeling: 

Bijv. omgaan met (gevoelens en grenzen van) jezelf en een ander 

noem een belemmering
in de ontwikkeling
van seksualiteit

Mogelijke belemmeringen in de seksuele ontwikkeling

 • Lastig de juiste informatie te vergaren, de kennis over seksualiteit is niet altijd juist.

 •Cliënten ervaren een beperkte positieve experimenteerruimte door minder autonomie en privacy.

 • Veel cliënten hebben een kleiner sociaal netwerk dit kan positieve ervaringen opdoen bemoeilijken.

 • Mogelijk communicatieproblemen.

 • Extra kwetsbaar voor misbruik en risico’s.

Ondersteuning bieden

• Wat is het ontwikkeling gebonden gedrag?

• Wat is de ondersteuningsnood vanuit de cliënt?

• Wat is er nodig wat betreft kadering?

Kan je een reden noemen van seksueel gedrag?

Motieven van seksueel gedrag

Nieuwsgierig

Imitatie 

Zelfbevestiging en trots

De regels tarten

Versterking van affectieve banden

intimiteit zoeken

Fantasie in praktijk brengen 

Spanning ontladen

Frustratie / compensatie

Zoeken naar genot 

Seksuele identiteit 

Angst 

Macht hebben over anderen 

Motieven/Redenen

Motieven van seksueel gedrag

Nieuwsgierig

Imitatie

Zelfbevestiging en trots

De regels tarten

Versterking van affectieve banden

intimiteit zoeken

Fantasie in praktijk brengen

Spanning ontladen

Frustratie / compensatie

Zoeken naar genot

Seksuele identiteit

Angst

Macht hebben over anderen 

Oefening 

Positieve seksualiteit 

• We leren cliënten wel wat, maar niet hoe

• We leren cliënten wel wat niet, maar niet wat wel

• Wij kijken vaak vanuit een volwassen perspectief naar ‘seksueel getint’ gedrag van onze cliënten

• We beginnen vaak bij het grensoverschrijdende gedrag ipv bij de gezonde ontwikkeling

• Balanceren tussen opvoeden en beschermen

• Normaliseren van seksualiteit

Bespreekbaar maken met collega's 

 

Checklist woordgebruik 

Lichaamsbeleving en seksualiteit als thema op de agenda.

• Waar begin je?
  
• Hoe pak je dat aan?
  
• Waar moet het eigenlijk over gaan?
  
• Waar leidt het toe?
  
• En wat wordt het vervolg?

Belangrijk dat er aandacht is voor het bewaken van grenzen, normen en waarden.

Maar lachen hoort en mag erbij, om soms schroom wat te overwinnen en om het hier en daar wat luchtig te houden.

                                                                                                                                             Checklist wat wel en wat niet 

Maar ook vragen als:

Hoe krijgen we alle teamleden zover dat ze zich in dit onderwerp gaan verdiepen?

Zullen teamleden zich er ongemakkelijk bij voelen?

Komt dit onderwerp niet te dicht op je eigen lijf?

Grenzen bewaken

Voor iedereen is het anders

Onprettige ervaringen 

Daarom is het van belang dat de grenzen van een ieder gerespecteerd worden. En dat iedereen zijn en haar eigen grenzen bewaakt.

Schroom en humor

Intiemste privé

het gaat om de ondersteuning van de cliënt

Normen en waarden op het gebied van lichaam, seksualiteit en intimiteit

Opvoeding

Maar lachen hoort en mag erbij, om soms die schroom wat te overwinnen en om het hier en daar wat luchtig te houden.

Bespreekbaar maken met clienten 

• Hoe maak je het thema seksualiteit bespreekbaar? 
• Vraag aan de cliënt of je het over dit thema mag hebben. En vraag of je door mag vragen.
• Afspraken maken over taalgebruik

Vraag aan de cliënt of je het over dit thema mag hebben. En vraag of je door mag vragen.

Afspraak maken over taalgebruik.

Welke woorden gebruiken we? 

Wat spreken we af? 

Begrijpen we elkaar? 

Snapt iedereen de betekenis van de woorden? 

Gendergelijkheid ook in taal?

Let op imitatie / papegaaien! 

Let op discriminatie!

Hoe maak je het thema seksualiteit bespreekbaar?

Doe ik dit individueel of in de groep. Proactief of reactief .

Begin aan de voorkant.

Zie je kansen.

Maak gebruik van voorbeelden, vergelijkingen, visueel materiaal. 

Zijn er belemmeringen?

Lastige vragen? Welk doel wil ik bereiken

Om erachter te komen in welke seksuele ontwikkelingsfase je cliënt zit kun je gebruik maken van een screenings lijst. Om dit goed in beeld te brengen is de hulp van de gedragsdeskundige noodzakelijk.

Vlaggensysteem 

6 criteria

• toestemming
• vrijwilligheid
• gelijkwaardigheid
• leeftijd en ontwikkelingsadequaatheid
• contextadequaatheid
• ( zelf) respect/impact

Doel van het vlaggensysteem

• Juist inschatten ( objectief en neutraliseren bevorderend)
  
• Bespreekbaar maken
  
• Pedagogische adequaat reageren

Waarom het vlaggensysteem

- objectief, ( kan helpen het los te zien van eigen emoties)

- los van referentiekader

- middel geen doel

- bevorderd de communicatie, verantwoordelijkheid en empathie binnen het team

Doelen

- Juist inschatten ( objectief en neutraliseren bevorderend)

- bespreekbaar maken

- pedagogische adequaat reageren

Aandachtspunten

- het is een basis ( normale ontwikkeling, daarna uitzonderingen)

- je beoordeelt het gedrag, niet de persoon

- je beoordeelt de persoon doe het oudst/slimst is

- groen, geel is nodig voor een gezonde seksuele ontwikkeling

- indien eerste drie rood of zwart is, misbruik. ( stoppen→protocol)

Taak van de professional

• Ruimte bieden en veiligheid creëren voor een gezonde seksuele ontwikkeling
  
• Alert en correct reageren op seksueel ( grensoverschrijdend) gedrag
  
• Als team een visie en normen & waarde uitdragen
  
• In gesprek gaan met betrokkenen
  
• Coachen in weerbaarheid
  
• Op en afschalen, overreactie / op zijn beloop laten gaan

Oefening vlaggensysteem

1.Toestemming: Willen ze het allebei? Weten ze waar ze mee instemmen? Actief instemmen? Met als doel plezier?

2.Vrijwilligheid: Is er sprake (geweest) van druk, geweld, dwang of manipulatie?

3.Gelijkwaardigheid: Is er iemand die de ander de baas is? Leeftijd, intelligentie, status

4.Leeftijd-of ontwikkeling adequaat: Zie normatieve lijst

5.Contexadequaat: Stoort, beledigt of stockeert het iemand?

6.(Zelf)respect/Impact: Schaadt het gedrag de jongere zelf of de ander?

Twee meisjes van 15 jaar hebben onbeschermde anale seks omdat ze maagd willen blijven. 

Vrouw met beperking laat ongevraagd borsten zien aan jongens van 15

Materialen en links 

• Bij het iod is veel materiaal te lenen -->Puber kwartet, vrienden en vrijers, de bloosdoos, voorlichtingsmateriaal
• Maar je kan ook zelf een kletspot maken met kaartjes en  vragen, stellingen en die met je cliënt af en toe bespreken.
• Lichaamsbeleving/ weerbaarheid = tekening man vrouw
  
• Rutger stichting
  
• LSS ( groep binnen sternet)
  
• Girls Talk

•www.seksindepraktijk.nl

• www.seksuelevorming.nl

• www.kennispleingehandicaptensector.nl

• www.seksualiteitemb.nl 

• www.sense.info

• www.zanzu.nl. helpt professionals bij vragen van anderstalige cliënten over hun lichaam en seksualiteit. De website geeft betrouwbare en cultuur sensitieve informatie in 16 talen. Alle onderwerpen worden helder uitgelegd in tekst, beeld én gesproken taal. 

• www.sclera.be
• www.opvoeden.nl

• www.vlaggensysteem.nl

https://www.edusex.nl/webwinkel/spelmateriaal/seks-is-meer-ganzenbordspel/

https://seksualiteitemb.nl/

https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/

LHBTIQ+

https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/docs/KNP/KNP%20GS/Instrumenten/Toolbox%20LHBT/instrumentenbox-begeleiden-zonder-stempel-def-15-03-16_v2.pdf