Theater - Cultuur van de Kerk

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Cultuur van de Kerk

Theater

Cultuur van de Kerk

Cultuur van de kerk - Theater

Aan het einde van de les heb je kennis gemaakt met de begrippen: liturgisch drama, mysteriespel, passiespel en mirakelspel. 

Je weet aan het einde van de les wat de verschillen hiervan zijn, en hoe je deze theatervormen kunt herkennen.

Daarnaast kun je de ontwikkeling van theater in de ME uitleggen.

Marktplein in Sienna

Liturgisch drama

drama in de middeleeuwen

Liturgie

Wat is dat eigenlijk? 

Liturgie

is het geheel van voorgeschreven gebeden, ceremoniën en handelingen die een eredienst uitmaken. Zo spreekt men over de katholieke liturgie, de oosterse liturgie, etc.

Het ontstaan van het liturgisch drama

Vanaf 2011 organiseren enkele publieke omroepen jaarlijks een live-uitzending op de donderdag voor Pasen (witte donderdag) met als titel The passion. Op de volgende dia zie je een fragment van de Passion (een passiespel in moderne vorm).

Hier zie Marlijn van Weerdenburg als Maria. 

Je ziet hierbij een ' klaagzang' van Maria staande bij het kruis. 

'Planctus'

Dit is een klaagzang waar verdriet of rouw mee wordt uitgedrukt.

Vanaf de 12e eeuw klaagzangen over de maagd Maria:

'Planctus Mariae'

Werden ook af en toe in kerk gezongen.

Belangrijk voor ontstaan liturgisch drama.

Hier zie je een Klaagzang van Maria, waarbij ook notaties staan welke gebaren (spel) er gemaakt dienen te worden ter ondersteuning van de tekst. Dit zijn vaak langzame bewegingen/gebaren die de tekst ondersteunen in het spel. Dit zie je ook in het volgende fragment op de volgende dia

Didactische functie liturgisch drama

Bijbelverhalen aan de ongeletterde kerkbezoeker uitleggen en ze te verlevendigen

Tropen

De eerder alleen gezongen gedeelten in de liturgie werden later uitgebreid met teksten  en toneelspel.

Hier zie je de Paastrope: verhaal opstanding van Jezus.

Korte dialoog met enkele toneelaanwijzingen.

Zie ook het onderstaande fragment

Ontwikkeling Liturgisch drama in vogelvlucht.

1. Geestelijken verbeelden in de eredienst Bijbelverhalen, teksten zijn in het Latijn.

2. In 8e/9e eeuw worden tropen, korte gezongen dialogen, toegevoegd aan gezangen om het levendiger te maken.

3. Rond 1100 gingen leken meespelen in de verbeeldingen van het Bijbelverhaal, dus het Latijn werd vervangen door volkstaal.

4. Paus verbiedt in 1216 toneel in kerk, want voorstellingen worden steeds uitbundiger en volkser (niet gepast in eredienst). Vanaf nu werden ze buiten de kerk uitgevoerd.

Het liturgisch drama in de kerk ontwikkelt zich steeds verder en wordt groter en groter. In het begin worden alle rollen in het liturgisch drama nog door geestelijken en eventueel koorknapen gespeeld. Noem twee aannemelijke redenen waarom het later nodig wordt ook gewone burgers rollen te laten vervullen.

Locaties toneel in middeleeuwen

• In de kerk (indien gespeeld door priesters, aangevuld met komedianten)
• Op het kerkplein / in het portaal bovenaan de kerktrappen
• In de kastelen of de kasteeltuinen
• (Op stellages/wagens) op het marktplein
  

mysteriespel en passiespel

Op een zeker moment wordt volgens de kerkleiders het liturgisch drama ‘te uitbundig’ en worden de drama’s naar buiten de kerk verplaatst. De toneelstukken spelen zich af op pleinen en in straten en verbeelden het lijden van Christus (passiespel), al dan niet aangevuld met andere verhalen uit de Bijbel (mysteriespel). Soms doen honderden spelers hieraan mee en duurt het spektakel enkele dagen.

Bekijk de afb. in de volgende dia: het decor van het passiespel in Valenciennes.  Dit zijn decorontwerpen die Hubert Cailleau in 1547. Uit bronnen is bekend dat deze passiespelen maar liefst vijfentwintig dagen duurden. Los van de duur van het spel, zie je aan deze decors dat het drama in de loop van de middeleeuwen steeds spectaculairder werd. Noem twee kenmerken waaraan dit te zien is

Bekijk de afb. in de vorige dia: het decor van het passiespel in Valenciennes. Dit zijn decorontwerpen die Hubert Cailleau in 1547. Uit bronnen is bekend dat deze passiespelen maar liefst vijfentwintig dagen duurden. Los van de duur van het spel, zie je aan deze decors dat het drama in de loop van de middeleeuwen steeds spectaculairder werd. Noem twee kenmerken waaraan dit te zien is

THEATER

Spelgegevens

Theater

VORMGEVINGSASPECTEN

Theater SPELASPECTEN

- 5 W's: wie, wat, waar, 

   wanneer, waarom?

- decor, locatie

- attributen, rekwisieten

-kostumering

- kap en grime

- licht
- muziek
- audiovisueel

Lichaam

Stem

Speelstijl

Mise-en-Scene

Voorstelling

wat te zien/te horen; beschrijf

Wat zijn de belangrijkste verschil tussen liturgisch drama en wereldlijk (straat)theater? Bespreek de 5 w's: wie, wat, waar, wanneer en waarom (functie)?

Vanaf 2011 organiseren enkele publieke omroepen jaarlijks een live-uitzending op de donderdag voor Pasen (witte donderdag) met als titel The passion.
Lees tekst 1 volgende dia en bekijk de afbeelding van The Passion in Groningen en bekijk het fragment op dia 27, het slot van The Passion in Groningen. Noem, los van de inhoud, drie overeenkomsten met de middeleeuwse passiespelen.

Tekst 1

‘De opzet: midden in een stad spelen bekende popzangers het lijdensverhaal na, gelardeerd met Nederlandstalige hits. Op een podium midden in de stad speelt een poporkest, daarvoor staat de evangelist, vertolkt door een bekende Nederlander, die het verhaal vertelt. Tussendoor schakelen we over naar twee groepen die op weg zijn naar het podium: een processie van gelovigen die het kruis door de stad slepen, en Jezus en zijn discipelen die de tram of bus pakken richting centrum.’ 

Nrc 

Elk jaar worden er andere popsongs gekozen voor The passion. ‘Kijk omhoog’ is een hit van Nick en Simon uit 2007. Het lied verwijst niet rechtstreeks naar het lijden of de dood, zeker niet van Christus.

Nadat eerder in de uitzending Simone Kleinsma (Maria) het hele lied uitvoert, zingt Jan Dulles (Christus) het refrein als slotlied. De complexe regie is door regisseur David Grifhorst vooraf uitgedacht. Onder de regie valt onder meer de mise en scène, zoals de keuze van locaties, de plaatsing van de camera’s en de instructies voor cameramensen. (zie fragment) 

Bekijk het fragment nogmaals. Beschrijf aan de hand van de filmbeelden vier voorbeelden waarmee de regisseur bereikt dat de algemene inhoud van ‘Kijk omhoog’ een religieuze lading krijgt.
Gebruik bij het beantwoorden van deze vraag dia 26,27 en 28.