T8 B3 t/m 7 + 3.7(klas 4) BO

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Startopdracht

Lees 8.3 t/m 8.5

wat gaan we doen

kennisoverzicht thema 8

8.3 t/m 8.5 + uitstoot afval

B3: Aangeboren of aangeleerd gedrag

Leerdoelen

- Je kunt de factoren noemen waardoor gedrag wordt bepaald

- Je kunt verschillende vormen van leren beschrijven.

Aangeboren

• Bepaald door genen
  

- Organisme kan het gedrag direct goed uitvoeren zonder dat ze dit eerder gezien hebben

>Trappelen kieviten

>Pikgedrag kuikens

>Zuigreflex bij zoogdieren

Aangeleerd

• Leerprocessen 
• Door ervaring leert een dier bepaald gedrag uit te voeren of te laten

- Soort specifieke zang bij vogels

- Geschiktheid van voedsel

Leerprocessen

Dieren kunnen op verschillende manieren leren.

- Gewenning

- Inprenting

- Trial and error

- Conditionering

- Imitatie

- Inzicht

Gewenning

• Een bepaalde reactie op een prikkel wordt afgeleerd na herhaling van die prikkel.

Inprenting

• Iets leren in een bepaalde, korte levensperiode (de gevoelige periode)
  

Trail and error

• Leren door toevallige ontdekkingen
  

- Insecten vermijden die niet lekker zijn

Conditionering

•  Een bepaald gedrag wordt geleerd door ‘beloning’ of ‘straf’
  

• Een kunstmatige prikkel veroorzaakt uiteindelijk “natuurlijk” gedrag
  

Imitatie

• Nabootsing: gedrag nadoen van soortgenoten
  

Inzicht

• In een onbekende situatie wordt de oplossing van een probleem gevonden door verschillende vroeger opgedane ervaringen te combineren.
  

Na het uitkomen van de eieren leren de jonge eendjes dat de kip hun ‘moeder’ is.

Hoe wordt deze vorm van leren genoemd?

1. Conditionering
2. Imitatie
3. Gewenning
4. Inprenting

Bijen reageren op de geur van suikerwater door hun opgerolde tong uit te steken. Onderzoekers in de Verenigde Staten hebben bijen blootgesteld aan de geur van bepaalde explosieven en ze tegelijk suikerwater gegeven. Na enkele uren hadden de bijen geleerd hun tong uit te steken als ze de explosieven roken, ook als ze geen suikerwater kregen. Zulke getrainde bijen hoopt men in de toekomst te kunnen gebruiken om bijvoorbeeld bommen op te sporen.

Hoe wordt de beschreven vorm van leren genoemd?

1. Trail and error
2. Conditioneren
3. Inzicht
4. Gewenning

Mensen met superschrik zijn mensen die extreem schrikken, maar niet stijf worden. Als patiënten om de twintig seconden een harde knal te horen krijgen, kunnen ze onderscheiden worden. Patiënten met echte hyperekplexia reageren na drie knallen niet meer, patiënten met superschrik veren ook na twaalf knallen nog even hard overeind.
Welk type leerproces treedt bij echte hyperekplexia wel en bij superschrik niet op?

1. Inprenting
2. Trail and error
3. Gewenning
4. Imitatie

Een leerling krijgt een preparaat van een aantal cellen. Hij gebruikt een normale schoolmicroscoop om het preparaat te bekijken. Voor het bekijken van het preparaat gebruikt de leerling een objectief waardoor de vergroting 600x wordt. Hij ziet een aantal chromosomen. Omdat hij denkt dat het beeld niet volledig is, wil hij het preparaat in de richting van de pijl verschuiven. Als hij het preparaat in de richting van de pijl verplaatst, schuift het beeld juist de andere kant op. Daarna schuift de leerling net zo lang het preparaat allerlei kanten op tot hij de chromosomen in het midden van het beeld ziet.

Met welk leerproces is deze leerling bezig?

1. Trail and error
2. Inzicht
3. Inprenting
4. Gewenning

Marsupilami's

Bij de marsupilami's bouwen een mannetje en een vrouwtje samen een nest waarin drie eieren worden gelegd die na 20 dagen, vlak na elkaar, uitkomen. De eerder uitgekomen jongen helpen het laatste jong bij het uit het ei komen.
Waardoor wordt dit helpen van de jongen hoofdzakelijk bepaald?

1. Aangeboren
2. Aangeleerd: imitatie
3. Aangeboren: conditioneren
4. Aangeboren: inprenting

Een aap leert kisten op elkaar te stapelen om bij hoog hangende bananen te kunnen komen

Dit is een vorm van?

1. Trail and error
2. Imitatie
3. Inzicht
4. Inprenting

Leerdoelen

- Je kunt de factoren noemen waardoor gedrag wordt bepaald

- Je kunt verschillende vormen van leren beschrijven.

Sociaal gedrag

= gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar

signaal  = handeling die als prikkel werkt voor de volgende handeling van een soortgenoot.

Communicatie = afgeven van signalen

Taakverdeling

= sommige dieren vertonen ander gedrag dan hun soortgenoten. Alle individuen in de groep hebben hierdoor een betere overlevingskans.

Territoriumgedrag

Territorium = gebied rond de nestplaats

Territoriumgedrag = gedrag om het territorium af te bakenen en te verdedigen tegen indringers

Territoriumgedrag

Dreiggedrag = gedrag bedoeld om indringers te verjagen

Territoriumgedrag

Aanvalsgedrag = gedrag waarbij een dier gaat vechten met een ander dier

Paringsgedrag

Baltsgedrag = om partner aan te trekken en te motiveren voor paring

Broedzorg

= het verzorgen van eieren en jongen

Rangorde in groepen

= de plaats van een dier in de groep

Sterkste en meest dominante dier bovenaan

Bij kippen = pikorde                                                    

Imponeergedrag (dreigen)

mens en milieu

afval

Leerdoelen

• Je kunt een aantal vormen van vervuiling van de lucht en de bodem noemen en je kent een aantal methoden van afvalverwerking
  

woordenlijst BS 7

 Je kunt de volgende begrippen omschrijven:

Fijnstof

Klein chemisch afval (kca)

Restafval

Recycling

Compost

Verbranden

(afval) Storten

Luchtvervuiling

• Smog: een mengsel van rook en uitlaatgassen
  
• Fijnstof: kleine stofdeeltjes die door verbranding van diesel ontstaan
  

Saharazand 

Smog in Nederland 

Bodemvervuiling

• Chemisch afval op vuilnisbelten en bedrijventerreinen
• Komt in bodem en wordt opgenomen door planten --> in de voedselketen
• Gevaarlijk voor de gezondheid
  
• Bodemsanering (reinigen bodem) is noodzakelijk
  

Soorten afval

Recyclebaar: producten gebruiken als grondstof voor nieuwe producten

Composteerbaar: 

• Reducenten breken gft-afval af tot compost
• Compost wordt gebruikt als mest
• Alleen biologisch afbreekbaar afval

 

Soorten afval

Klein Chemisch Afval (kca): Wordt apart ingezameld en verwerkt

Restafval: Wordt verbrand in verbrandingsovens of gestort op een vuilnisbelt

PMD (plastic, metaal, drinkpak): Per gemeente verschillend