4.1 Opbloei en macht van de stad

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Lesdoelen

• Je kunt met voorbeelden uitleggen waardoor de landbouwopbrengsten toenamen.
• Je kunt uitleggen hoe bevolkingsgroei, specialisatie en de opkomst van steden gevolgen waren van de toegenomen voedselproductie.
• Je kunt met voorbeelden beschrijven hoe de opkomst van handel leidde tot de opkomst van jaarmarkten en havensteden in Europa.
• Je weet waarom burgers en boeren door de opkomst van steden meer vrijheid kregen.
• Je weet dat de economische macht en zelfstandigheid van steden toenam.
  

Bevolkingsgroei

• Vanaf het jaar 1000 werden woeste gronden ontgind. Zo nam de hoeveelheid landbouwgronden enorm toe.
• Naast ontginningen zorgden uitvindingen ook voor toenemende opbrengsten. Bijvoorbeeld een nieuwe ploeg, effectiever bemesten en het drieslagstelsel.
• Vlaanderen profiteede het eerste van deze vernieuwingen en ontginningen. Vanuit Vlaanderen verspreidde dit zich over de rest van de Nederlanden.

Bevolkingsgroei

• Aan het einde van de ME werden gronden ontgonnnen.
• Betere landbouwmethodes zorgenden voor meer voedsel.
• Voorbeelden van betere landbouwmethodes, verbeterde ploeg, effectiever bemesten en het 3-slagstelsel.
• Doordat er meer voedsel kwam, verdwenen hongersnoden (grotendeels) en werden mensen gezonder. Hierdoor ontstond er een enorme bevolkingsgroei.
• Vooral in Vlaanderen en Noord- Italie groeide de bevolking sterk.
  

Handel en nijverheid

• In de vroege Middeleeuwen was elk dorp zelfvoorzienend.
• Door betere landbouwmethodes en bevolkingsgroei: specialisatie (er ontstaan weer nijverheid).
• Ambachtslieden gingen wonen op een veilge, drukke plek.
• Steden ontstaan bij knooppunten van wegen/ bij kastelen.
• Door toenemende handel en nijverheid groeiden de steden weer. Terugkeer landbouw-stedelijke samenleving
  

Gent en Brugge

• Wolproductie in Vlaanderen zorgde voor een bloeiende textielnijverheid in Vlaamse steden.
• In Vlaamse steden werd laken (wollen stof) geproduceerd van hoge kwaliteit.
• Vlaamse steden kregen een marktfunctie voor de regio.
• Tot de 12e eeuw kwam de wol voor lakense stof van Vlaamse schapen, maar door de grote productie van laken moest er ook wol worden geïmporteerd uit Engeland. 

De Hanze

• Handelaren gingen zich organiseren in koopmansgilden.
• Dit was een noodzakelijke smenwerking om elkaar bij te staan op reis (veiligheid) en om kapitaal bij elkaar te krijgen voor handelsreizen.
• Vlaamse steden gingen zich organiseren in een Hanze: Een samenwerkingsverband van steden en handelaren tijdens de Middeleeuwen. 
• Steden die in een Hanze samenwerkten gaven elkaars handelaren bescherming en allerlei handelsvoordelen.

Interregionale handel

• Noord- Italiaanse handelssteden handelen in het Oostelijk gedeelte van het Middellandse Zeegbied. Italiaanse handelaren trokken naar Frankrijk om goederen te kopen en verkopen. De producten werden verhandeld op een jaarmarkt.
• Vanaf de 14e eeuw werden jaarmarkten minder belangrijk ivm oorlogsgeweld en hoge belastingen.
• Vanaf nu handelden steden als Genua en Venetië direct met de Vlaamse handelssteden, dit door te handelen over zee.Handel over zee werd steeds belangrijker. Brugge werd een handelsschakel.

Stadsstichtingen

• Edelen bevorderden de groei van steden, dit leverde namelijk extra belastingopbrengsten op.
• Edelen probeerden extra steden te stichten en gaven extra vrijheden  aan deze steden. Zo probeerden ze te bereiken dat handelaren en ambachtslieden zich daar verstigden. (en dit leverde weer extra belastingen op.....)
• Daarnaast zorgde een versterkte stad/ dorp kon bovendien de edelman bijstaan om zijn grondgebied te verdedigen.

Stadsstichtingen

• Vrijheden en voorrechten lokten veel mensen naar de stad.
• Door de massale trek van horigen naar de stad, dreigde er een tekort aan horigen op de domeinen.
• De adel loste dit op door de belastingen te verlagen en het verminderen van herendiensten.
• De opkomst van steden zorgde dus voor vrijheid voor iedereen.

Stadsbestuur

• De burgers probeerden om invloed te krijgen op het bestuur van de stad en de rechtspraak.
• De stedelingen probeerden om in ruil voor de belastingen of voor geld dat werd geleend aan de edelman, om invloed te krijgen op het bestuur door stadsrechten te eisen.
• Door deze privileges mocht een edelman bijvoorbeeld geen recht meer spreken in een stad. Patriciërs gingen rechtspreken en werden schepen.
• Burgers hadden door hun privileges meer invloed op het bestuur dan mensen in dorpen.

Spanningen in de stad

• Het stadsbestuur was in handen van een kleine groep patriciërs.
• I n verhouding moesten arme burgers meer belasting betalen en werden ze zwaarder gestraft.
• In Vlaanderen kwam het gemeen, de stedelingen die geen patriciërs waren, in opstand tegen het stadsbestuur.
• In 1241 vroeg de graaf van Vlaanderen om hulp van het gemeen van Brugge, in ruil daarvoor zou de macht van de patriciërs worden beperkt.
• Elk jaar kwamen er nieuwe schepenen die geen familie van elkaar mochten zijn. Zij werden gecontroleerd door het handwerkersgilde.

Lesdoelen

• Je kunt met voorbeelden uitleggen waardoor de landbouwopbrengsten toenamen.
• Je kunt uitleggen hoe bevolkingsgroei, specialisatie en de opkomst van steden gevolgen waren van de toegenomen voedselproductie.
• Je kunt met voorbeelden beschrijven hoe de opkomst van handel leidde tot de opkomst van jaarmarkten en havensteden in Europa.
• Je weet waarom burgers en boeren door de opkomst van steden meer vrijheid kregen.
• Je weet dat de economische macht en zelfstandigheid van steden toenam.