2 Verlichting en Revolutie, 1780-1814

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

2 Verlichting en Revolutie, 1780-1814

Deelvraag van dit hoofdstuk

Welke stappen zijn tijdens de Verlichting, de Bataafse Republiek en de Franse tijd gezet op de weg naar een democratische rechtsstaat in Nederland? 

2.1 De Republiek in de achttiende eeuw

Lees 2.1 en beantwoord vraag 1 op blz. 30 in je schrift

2.1 De Republiek in de achttiende eeuw

Waarom was de Republiek der Verenigde Nederlanden geen democratie?

• De politieke macht in de gewesten was in handen van regenten. Zij waren niet gekozen, maar oefenden de bestuurlijke functies uit op grond van hun status als welgesteld burger of edelman. 
• In het westen kwamen de regenten meestal uit rijke koopmansfamilies; in de oostelijke gewesten had de adel nog altijd grote landgoederen, waarop een deel van de boeren leefde in grote afhankelijkheid.
• Het stadhouderschap was in de 18e eeuw erfelijk verklaard. 

2.1 De Republiek in de achttiende eeuw

Waarom was de Republiek der Verenigde Nederlanden geen rechtsstaat?

• Er was geen grondwet voor het hele land. De zeven gewesten hadden elk hun eigen wetten en rechtspraak. Binnen de gewesten waren er ook nog zelfstandige steden met eigen regels en verordeningen. Op het platteland bestonden oude ‘heerlijke rechten’.
• Er was juridische ongelijkheid: de mensen waren niet gelijk voor de wet. Naast de ongelijkheid tussen de standen was er ook ongelijkheid tussen de seksen. En ten slotte bestond er ook religieuze ongelijkheid.

2.2 Economische crisis

Oorzaken van de economische crisis in de 18e eeuw (vooral vanaf 1750)

• Het gebrek aan eenheid tussen de gewesten waardoor er onvoldoende werd samengewerkt op economisch vlak
• De hoge belastingen in het gewest Holland waardoor de koopkracht afnam, de handel stagneerde en de nijverheid achterbleef. 
• De regentenklasse die geen plaats maakte voor nieuwkomers en die steeds minder hun geld investeerde in de handel en nijverheid, maar eerder in buitenlandse ondernemingen en in de geld- en commissiehandel belegden. 

2.2 Economische crisis

Gevolg v/d economische crisis --> er kwam steeds meer kritiek op de regenten en de stadhouder. Vooral onder kooplieden, leden van de middenstand en kleine boeren nam de ontevredenheid toe. 

Zij werden geïnspireerd door de verlichte denkbeelden en de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog. 

2.3 Een opruiend geschrift 

Maak opdracht 4, 6 en 7 op blz. 30 en 31 in je schrift 

Opdracht 4

• A) De elite van Nederland gedroeg zich niet meer naar de eigenschappen van het nationale karakter (zuinigheid, degelijkheid, arbeidzaamheid en fatsoen).
• B) Ja, want deze predikant schreef ook hoe Amerika ons kan leren op welke manier de verbastering van het volkskarakter tegengegaan kan worden (hij sprak o.a. over het verval van zeden).

Opdracht 6

• Prins Willem V, half gekleed, half naakt. Enerzijds was hij legeraanvoerder, anderzijds een persoon die vaak te diep in het glaasje keek. 
• De naakte helft staat voor de god Bacchus (god van wijn)  

Opdracht 7

• A) Tijdens het rampzalige verloop van de Vierde Engelse Zeeoorlog (1781), werd Willem V het mikpunt van kritiek. Hij zou de vloot hebben verwaarloosd. De marine van de Republiek was machteloos geweest tegenover de Britse vloot.
  
• B) Nee, de kritiek geldt voor alle stadhouders: het zijn volgens bron 10 heerszuchtige lieden.
  
• C) Dit was onjuist, Willem V was stadhouder (legeraanvoerder) en geen vorst.
  
• D) Nee, er was nog geen ‘vaderland’. Er waren nog zeven zelfstandige gewesten die een statenbond vormden.
  
• E) Aan de Amerikaanse Vrijheidsoorlog
  
• F) Volkssoevereiniteit

2.4 De Patriotten 

"Aan het volk van Nederland" was de aanzet tot een periode van heftige politieke strijd. Voorstanders van het pamflet noemden zichzelf patriotten. Tegenstanders waren de prinsgezinden. 

• De patriotten maakten proefontwerpen voor een nieuwe staatsinrichting van de Republiek --> meningen over het begrip volkssoevereiniteit liepen enorm uiteen. 
• De patriotten richtten vrijkorpsen op --> vrijwilligerslegertjes die druk uitoefenden op stadsbesturen 
• Utrecht werd de eerste Nederlandse stad met een democratische regering. 

2.4 De Patriotten 

In steeds meer steden namen de patriotten de macht over --> de situatie begon steeds meer op een burgeroorlog te lijken. 

Maar! In veel steden en gewesten bleef het bestuur in handen van prinsgezinde regenten --> geen sprake van één nationale revolutie.