grammatica: onderwerp en persoonsvorm

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Nederlands  

Grammatica

           Lesdoel 

Je weet hoe je de persoonsvorm, het werkwoordelijk gezegde, het onderwerp en het lijdend voorwerp in een zin kunt vinden.

Hoe vind je de persoonsvorm?

1. een werkwoord zoeken
2. het getal veranderen (iets dat in het meervoud staat in het enkelvoud zetten of andersom)
3. de zin van tijd veranderen (verleden tijd - tegenwoordige tijd)
4. geen idee

Getal-proef: zin veranderen van enkelvoud naar meervoud of van meevoud naar enkelvoud. 

V

Tijd-proef: zin van tijd veranderen. Tegenwoordige tijd wordt verleden tijd en andersom.

Het werkwoord dat verandert is de persoonsvorm.

De persoonsvorm vind je door:

• De zin vragend te maken.
  Het eerste woord is de persoonsvorm.

Ik mag mijn schoen zetten. - Mag ik mijn schoen zetten?

• De zin in een andere tijd te zetten. 
  Het werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm.

De Hoofdpiet gaat fietsen. - De Hoofdpiet ging fietsen.

Wat is een persoonsvorm altijd?

1. Lidwoord
2. zelfstandig naamwoord
3. bijvoeglijk naamwoord
4. werkwoord

De persoonsvorm

Persoonsvorm (pv) - het enige werkwoord dat van tijd en getal kan veranderen. Als er maar één werkwoord in de zin zit, is dat altijd de persoonsvorm.

Heb jij je huiswerk af?

Heb jij je huiswerk gemaakt?

Ik geef hem een cadeau. 

Ik heb hem een cadeau gegeven.

Tijd- en getalproef

De persoonsvorm (pv) is het enige werkwoord dat van tijd en getal kan veranderen. Door  tegenwoordig tijd in verleden tijd te veranderen (tijdproef) of door enkelvoud in meervoud te veranderen (getalproef), verandert de persoonsvorm (pv) mee. 

Tijdproef: Heb jij je huiswerk af? - Had jij je huiswerk af?

Getalproef: Ik geef hem een cadeau. - Joris en ik gaven hem een cadeau.

Wat is de persoonsvorm in de zin:
Marianne weet wat de persoonsvorm is.

1. Marianne
2. weet
3. persoonsvorm
4. Is

De kinderen vinden de persoonsvorm in deze zin.
De persoonsvorm is:

1. kinderen
2. vinden
3. persoonsvorm
4. deze

Wat is de persoonsvorm in de zin:
Iedereen weet wat de persoonsvorm is.

1. Iedereen
2. Weet
3. Persoonsvorm
4. Is

Wat is de persoonsvorm in deze zin?

Hoe vind je ook alweer de persoonsvorm?

1. Hoe
2. vind
3. je
4. ook

Elke goede zin heeft een persoonsvorm/persoonsvormen.

1. Waar
2. Niet waar

Wat is een zinsdeel?

1. Het groepje woorden in een zin dat bij elkaar hoort
2. een voltooid deelwoord
3. altijd een werkwoord dat alleen staat
4. een woord

Zinsdelen - onderwerp

Het onderwerp is te vinden door de volgende vraag te stellen:
Wie (soms: Wat) + persoonsvorm?

Het antwoord op deze vraag is het onderwerp.

ZINSDELEN onderwerp van een zin

- het onderwerp van een zin is meestal: wie of wat iets doet 

- het onderwerp van een zin kan één woord of meerdere woorden zijn

- het kan op verschillende plekken in een zin staan, maar het staat meestal naast de persoonsvorm

Wat is het onderwerp?

Marina legt het onderwerp uit.

1. Marina
2. legt
3. het onderwerp
4. uit

onderwerp van een zin

- het onderwerp van een zin is: wie of wat iets doet

- het onderwerp van een zin kan één woord of meerdere woorden zijn

- het kan op verschillende plekken in een zin staan, maar het staat meestal naast de persoonsvorm

- je kunt het onderwerp van een zin vinden door de vraag te stellen:

wie of wat doet iets?

Hoe vind je het onderwerp in de zin?

1. door de zin vragend te maken?
2. Wie of wat + gezegde?’
3. door de zin in een andere tijd te zetten?’
4. geen van deze manieren

Wat is het onderwerp?

Caro legt het onderwerp uit.

1. Caro
2. legt
3. het onderwerp
4. uit

Wat is het onderwerp?

Mevrouw van Bommel legt het onderwerp uit.

1. Mevrouw van Bommel
2. legt
3. het onderwerp
4. uit

Wat is het onderwerp in onderstaande zin?

'Ik kan nu het onderwerp uit een zin halen.'

1. Ik
2. kan
3. het onderwerp
4. een zin

Wat is het onderwerp in deze zin:
Ach, ga toch fietsen!

1. Ach
2. ga
3. fietsen
4. er zit geen onderwerp in deze zin

Wat is het onderwerp in deze zin?Vorige week was Rafi jarig

1. Vorige week
2. was
3. Rafi
4. jarig

Herhaling: onderwerp en persoonsvorm

• Bijna iedere zin heeft een onderwerp.
  
• De pv en het onderwerp horen bij elkaar.
  
• Zonder de pv kun je het onderwerp niet vinden
  

 Werkwoordelijk gezegde

• Het werkwoordelijk gezegde = alle werkwoorden in de zin.
• De persoonsvorm is onderdeel van het werkwoordelijk gezegde.
  
• Het werkwoordelijk gezegde zegt wat het onderwerp ‘doet’ of ‘overkomt’.
• Let op: het woordje te voor een heel werkwoord hoort ook bij het werkwoordelijk gezegde!
  
• Ik heb veel te doen. Het werkwoordelijk gezegde = heb te doen

Wat is het Werkwoordelijk gezegde?

1. het eerste werkwoord van een zin.
2. alle werkwoorden samen in een zin.
3. het laatste werkwoord van een zin.

Bij een werkwoordelijk gezegde

1. is iemand iets.
2. doet iemand iets.
3. wordt iemand iets.

Wat is het werkwoordelijk gezegde?

1. Alleen de persoonsvorm
2. Alleen het voltooid deelwoord
3. alle werkwoorden in een zin

Hij kon zich gedragen.
Wat is het werkwoordelijk gezegde?

1. Hij kon
2. zich gedragen
3. kon zich gedragen
4. kon

Wat is het werkwoordelijk gezegde?
Ik kan dit niet betalen.

1. kan
2. betalen
3. kan niet betalen
4. kan betalen

lijdend voorwerp

Het lijdend voorwerp

Lijdend voorwerp

Het lijdend voorwerp vind je door te vragen: 

WIE (OF WAT) + WERKWOORDELIJK GEZEGDE + ONDERWERP

Let op: 

• Niet elke zin heeft een lijdend voorwerp: geen goed antwoord op de vraag? Geen lijdend voorwerp!
  
• Het lijdend voorwerp begint nooit met een voorzetsel!

Het lijdend voorwerp

Het lijdend voorwerp is de persoon die iets overkomt in de zin.

Het lijdend voorwerp

wie/wat + werkwoordelijk gezegde + onderwerp = lijdend voorwerp. 

Wie of wat

+

werkwoordelijk gezegde

+

lijdend voorwerp

onderwerp

=

Hoe vind je het lijdend voorwerp?

Het lijdend voorwerp is het antwoord op de vraag:

1. Wie/wat + werkwoordelijk gezegde?
2. Wie/wat + persoonsvorm?
3. Wie/wat + onderwerp?
4. Wie /wat + werkwoordelijk gezegde + onderwerp?

Een lijdend voorwerp ...

1. ... kan met een voorzetsel beginnen.
2. ... begint nooit met een voorzetsel.

Wat kan GEEN lijdend voorwerp zijn?

1. De kat met het gebroken pootje
2. de pan met tomatensoep
3. in de tuin van de buren
4. wij

Wat is het lijdend voorwerp?

altijd 

Het lijdend voorwerp

Waar

zet

jij 

jouw racefiets

neer?

Wat is het lijdend voorwerp?

.

Het lijdend voorwerp

De handbaltrainer

zet

het wedstrijdschema

op Facebook.

Wat is het lijdend voorwerp?

gekeken.

Het lijdend voorwerp

Wij

hebben

vanavond

een serie 

Wat is het lijdend voorwerp?

gekeken.

Het lijdend voorwerp

We 

hebben

vanavond

een serie 

Toetsvraag: Sleep het juiste zinsdeel naar de juiste vraag.

wie/wat + gezegde + onderwerp = lijdend voorwerp

Wat is het gezegde?

Wat is het onderwerp?

Wat is het lijdend voorwerp?

Ik 

krijg

een supergaaf cadeau.

Mijn vader

leest

de krant.

Onderwerp

Persoonsvorm

Lijdend Voorwerp

Wat is het gezegde?

Wat is het onderwerp?

Wat is het lijdend voorwerp?

Ik 

krijg

een supergaaf cadeau.

Morgen

koop

ik

appelmoes.

Onderwerp

Gezegde

Lijdend voorwerp