klas 2: het nut van goede taalbeheersing

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 2

Goede taalbeheersing...

Nuttig? Of zinloos?

We beginnen met drie stellingen.

Stel, jij krijgt later kinderen. Vind je het belangrijk dat ze goed leren praten?

onbelangrijk

beetje belangrijk

belangrijk

heel belangrijk

En... vind je het belangrijk dat ze goed leren lezen?

onbelangrijk

beetje belangrijk

belangrijk

heel belangrijk

Tot slot: vind je het belangrijk dat ze goed leren schrijven?

onbelangrijk

beetje belangrijk

belangrijk

heel belangrijk

lesinhoud

1) een spellinggeweten en 

2) een spellingbewustzijn creëren

spellinggeweten

Waarom moet je goed kunnen spellen? #whocares?

Waarom spel je het niet gewoon zoals je het hoort? #yolo

Kijk even naar de volgende afbeeldingen en oordeel zelf...

Het creëren van een spellinggeweten betekent, weten waarom je goed zou moeten kunnen spellen, oftwel: wat is het nut van spelling? Een veelgestelde vraag daarbij is 'waarom spel je het niet zoals je hoort?'. Vandaar dat beide vragen aan bod komen.

kies zelf één of twee voorbeelden

waarom is het dus belangrijk om foutloos te spellen?

Waarom spel je het niet gewoon zoals je het hoort?

http://www.taalcanon.nl/vragen/is-spelling-taal/

Waarom spel je niet gewoon zoals je het hoort?

1. Omdat we allemaal iets anders horen
2. Omdat je teveel varianten krijgt
3. Omdat het moeilijker is
4. Omdat taal verandert

Drie basisprincipes van de Nederlandse spelling:

1) uitspraak (fonologie)

2) etymologie

3) gelijkvormigheid (morfologie)

https://www.vlaanderen.be/taaladvies/spellingregels/basisprincipes-van-de-nederlandse-spelling-uitspraak-gelijkvormigheid-etymologie

1) fonologie

klankleer; 

De spelling van woorden is verbonden aan de betekenis.

bijvoorbeeld: 

kat 

is iets anders dan

mat

'riet' bestaat uit drie klanken, r - ie - t. Vervangt men de r door een l dan krijgt met een heel ander woord, namelijk liet (de verleden tijdsvorm van laten). /r/ en /l/ worden daarom als aparte fonemen beschouwd: zij brengen een verschil in betekenis tot stand, ze hebben een betekenisonderscheidende of distinctieve functie. Dit concept van de distinctiviteit is een centraal concept van de fonologie. Of een bepaalde klank een betekenisonderscheidende functie heeft, wordt over het algemeen onderzocht met behulp van minimale paren, dat zijn woordparen die zich maar in één klank van elkaar onderscheiden zoals het net genoemde minimale paar riet/liet.

Interessant feitje: In het Spaans bijvoorbeeld zijn er twee r-fonemen: de tap en de lang gerolde tongpunt-r. Zij kunnen betekenisonderscheidend werken zoals in pero (maar) en perro (hond). Het Japans daarentegen maakt zoals algemeen bekend geen onderscheid tussen l en r. Ze zijn binnen het Japanse klanksysteem varianten van hetzelfde foneem. Daarom hebben Jappanners zo'n moeite met woorden als 'rijst' en 'lijst'. Voor hen klinkt het als hetzelfde woord.

fonologie

Dezelfde klank geven we zoveel mogelijk weer door hetzelfde letterteken.

Maar niet altijd...

fonologie

Want sommige tekens hebben meerdere klanken, zoals de /e/ in 'wederhelft'. 

Welke (3!) verschillende klanken hoor je daar? 

(hand opsteken als je het weet)

lange é in eerste lettergreep

sjwa <u> in tweede lettergreep

korte è in laatste lettergreep

achtergrondinformatie: http://www.taalcanon.nl/vragen/hebben-italianen-en-chinezen-ook-dyslexie/

Waarom schrijven we dan niet weedurhelft? 

• Ten eerste omdat we op verschillende plekken in het land verschillende uitspraken hebben en we één standaardtaal hebben die we allemaal willen kunnen lezen/schrijven. 
• En dan zouden we woorden krijgen als 'wiederhalf' (Limburgs) en 'wedahelluf' (Haags) en wordt de taal onleesbaar. 

Een voorbeeld van Nijntje op z'n Brabants:

He Nijn, zei vader op een dag

weet je wat ik dacht?

Ik ga eens naar de dierentuin

Ik wed dat jij wel mee mag

Waarom schrijven we dan niet weedurhelft? 

Ten tweede vanwege de etymologie, de herkomst van woorden.

lange é in eerste lettergreep

sjwa <u> in tweede lettergreep

korte è in laatste lettergreep

achtergrondinformatie: http://www.taalcanon.nl/vragen/hebben-italianen-en-chinezen-ook-dyslexie/

2) etymologie

etymologie

Veel woorden worden nog helemaal of gedeeltelijk volgens hun oorsprong gespeld. 

Een paar voorbeelden: baby, jazz, leasen

Dus...

• Hoe een woord wordt gespeld wordt dus grotendeels gebaseerd op waar het woord vandaan komt (etymologie) en hoe het klinkt (fonologie). 
• Maar er moet niet alleen rekening gehouden worden met het woord maar ook met mogelijke verbuigingen, vervoegingen en afleidingen. 
• Hier komt morfologie om de hoek kijken.

3) Morfologie

De leer van de woordvorming en woordstructuur; bestudering van de vormen, verbuigingen, vervoegingen en afleidingen van woorden.

• verbuiging: groot/groter/grootst - een/eerste 
• vervoeging: werk/werkt/werkte/gewerkt - brand/brandt/brandde/gebrand
• afleiding: schrijf/schrijver - ondernemen/onderneming

De morfologie van een taal levert over het algemeen betrouwbare informatie over de oudere fasen van een taal. Ook helpen deze kenmerken bij het verklaren van de meeste fonologische kenmerken van een taal.

De morfologie kan verklaren hoe sommige talen aan elkaar verwant zijn, neem bijvoorbeeld de hoogduitse klankverschuiving: huis house hause

muis mouse mause

Morfologie

Het gelijkvormigheidsprincipe houdt in dat een woord of een deel van een woord zo veel mogelijk op dezelfde manier wordt gespeld, ongeacht de eventuele verschillen die er in de uitspraak zijn.

goed en niet goet (zoals goede)

hij vindt en niet vint (zoals hij werkt (= stam + t))

niet bloet maar bloed (zoals bloeden)

niet hep maar heb (zoals hebben)

Je ziet zo een kort (2:37) filmpje

We maken kennis met iemand die taal en spelling moeilijk vindt. 

Je beantwoordt na het kijken deze twee vragen:

1) Noem twee gevoelens van Petra over haar (slechte) taalbeheersing.

2) Noem twee negatieve gevolgen van haar taalbeheersing.

nos.nl

Vragen

1) Noem twee gevoelens van Petra over haar (slechte) taalbeheersing.

2) Noem twee negatieve gevolgen van haar taalbeheersing.

Spellingbewustzijn

Als het goed is, hebben jullie nu een spellinggeweten (begrijpen jullie hoe spellingregels zijn opgebouwd en waarom ze nuttig zijn)

Hoe zit het met jullie spellingbewustzijn? 

Hoe bewust ben jij van je eigen "spellingkunde"?

Bij (oefen)toetsen ontdek je jouw spellingtalenten.