Vorstenhoven

• Beeldende vorming
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Vorstenhoven

Hofcultuur 

zestiende en zeventiende eeuw

Vorstenhoven

Italië bestond in de 16e en 17e eeuw uit stadstaten met eigen hoven. In de rest van Europa lagen grote rijken met een machtig vorst aan het hoofd; Spanje, Engeland, Frankrijk, maar ook Beieren (DL). Buiten Europa was het Ottomaanse Rijk van belang.

Beieren

De Beierse vorsten hielden residentie in München, waar ze groot stadspaleis lieten (ver)bouwen.

Opvallende onderdelen: de enorme classicistische gevel en het Antiquarium. 

Antiquarium, residentie München 1568-1571

Antiquarium

in opdracht van Albert V, bibliotheek en eregalerij voor klassieke beelden

renaissance stijl

na overlijden van Albert V vooral feestzaal

Orlando di Lasso

componist uit Vlaanderen, later kapelmeester aan het hof van München

Vlaamse componisten zijn gewild aan de Europese hoven, zij trekken langs de grote hoven van Europa. Belangrijke inspiratie voor hun composities: de muziekstijlen van de verschillende regio's.

Voorbeeld: Das große Nasenlied; Vlaamse polyfonie en het ritme van de Moresque (acrobatische dans uit Spanje/Italië) met een Duitse tekst

Ottomaanse Rijk

macht in handen van Islamitische Turken die de Sultan leveren. 

Groot paleis in Istanbul (met apart deel voor zijn harem) én een moskee voor de Sultan zelf: Süleymanmoskee

Deze moskee is ontworpen om de Hagia Sofiakerk te overtreffen.

Alle elementen zijn gebaseerd op dezelfde verhoudingen; voorbeeld de diameter van de koepel is de helft van de hoogte van de koepel.

Naast de grote koepel werden half koepels ontworpen om de overgang tussen de koepel en het vierkante grondplan vloeiender te maken

Rüstem Pasamoskee, gebouwd in opdracht van de eerste minister van de Sultan. 

Daarom is hij ook kleiner in omvang en is er maar 1 minaret

Hoewel de buitenkant van de Rüstem Pasamoskee sober is, waarbij de nadruk ligt op de geometrische vormen

Is het interieur overdadig gedecoreerd met geglazuurde tegels met bloem- en plantpatronen

Janitsaren

Tijdens gevechten vormen de Janitsaren de elitetroepen van de Sultan. Bij officiële ceremonies en gevechten worden zij begeleid door muziek van Mehterbands. In hun muziek speelt het slagwerk (trommels, bekkens) een belangrijke rol. Ook de zurna is sterk aanwezig. 

Deze muziek beïnvloedt ook de klassieke muziek die in de 17e en 18e eeuw wordt gecomponeerd; gebruik Turkse instrumenten (lees slagwerk) neemt enorm toe

Zurna = blaasinstrument uit het MiddenOosten

Het Franse Hof 

Italiaanse invloed

Castiglione's boek voor de Italiaanse hoveling was een handleiding geworden voor het hofleven in Italië. Kunst en wetenschap waren daar een belangrijk onderdeel van. In de loop van de 16e eeuw werden de Italiaanse hofregels geëxporteerd naar het buitenland. Bijvoorbeeld door het huwelijk van Catherina de'Medici met de Franse kroonprins Hendrik.

Lodewijk XIV

Frankrijk wordt in de 17e eeuw steeds machtiger, het grondgebied wordt ook behoorlijk vergroot. In 1643 wordt Lodewijk XIV als vijfjarige tot koning van Frankrijk gekroond. In 1661 neemt de inmiddels volwassen Lodewijk alle macht in handen. Hij is absoluut vorst en tevens een groot kunstliefhebber. 

Lodewijk XIV

De vader van Lodewijk had een aantal nare confrontaties gehad met de adel. Daarom wantrouwde Lodewijk de adel en gunde hij ze geen invloed op het bestuur. Hij verzamelde de adel in zijn nieuwe paleis, Versailles. Dit paleis is groot genoeg om een deel van de adel te huisvesten en een ander deel er dagelijks te laten verblijven. Zo kan de adel zich niet elders ophouden en stiekem een opstand beramen. In plaats daarvan kan ze zich bezighouden met politiek ongevaarlijke rituelen, zoals het aankleden van de koning en koningin. 

Ballet de la Nuit

In 1653 danst Lodewijk de hoofdrol in het Ballet de la Nuit. De koning speelt Apollo, de klassieke zonnegod, die de kunsten beschermt. Aan het einde komt Lodewijk op als Zonnekoning, een titel die hij de rest van zijn leven zal blijven gebruiken. 

Bekijk Lodewijk in het Ballet de la nuit, zie volgende dia. Het ballet is een lofuiting op hemzelf. Noem 2 aspecten van de voorstelling waaruit dit blijkt.

Lodewijk XIV als Zonnekoning(Apollo)

Ballet Komedie

Lodewijk XIV is een verwoed danser en is van mening dat dans een onderdeel moet vormen van alle podiumkunsten. Op logische wijze wordt dans en muziek bijvoorbeeld verweven met het blijspel; de ballet-komedie is geboren. Een van de bekendste voorbeelden is Le Bourgeois Gentilhomme

Le Bourgeois Gentilhomme

Er wordt in dit stuk niet verwezen naar klassieke mythologie, eerder naar het klassieke blijspel. De hoofdrol is voor monsieur Jourdain. Hij heeft weliswaar geld genoeg, maar geen enkele vorm van beschaving. De ijdele Jourdain wil graag hogerop komen en doet daar alles voor. Een dans- en muziekmeester proberen Jourdain te overtuigen dat hij hun diensten nodig heeft. Monsieur laat zich van alles wijsmaken, de medespelers bespotten de domheid van Jourdain.

De belangrijkste componist aan het hof van Lodewijk XIV is Jean-Baptiste Lully. Hij ontwikkelt de methode om een opera te beginnen met feestelijke marsmuziek: een ouverture. Luister naar het volgende fragment. Leg uit wat het doel is van de ouverture en breng deze in verband met het karakter van de muziek.

Ballet opera

Lully componeert ook verschillende ballet-opera's waarin de heldenstatus van Lodewijk wordt bevestigd. In zijn ballet-opera's gebruikt hij de opbouw en de thematiek van een klassiek tragedie. Muziek, zang en dans worden met elkaar verwezen tot een geheel. In ieder bedrijf voegt Lully een divertissement toe, waarin ballet een grote rol speelt. Dit betekent dat de nadruk ligt op het ballet en niet op het verhaal

Klassiek tragedie

• Eenheid van handeling, de scènes volgen elkaar in logische volgorde op, er zijn geen flashbacks.
  
• Eenheid van tijd, de tragedie speelt zich af in 1 dag, het liefst van zonsopgang tot zonsondergang.
  
• Eenheid van plaats, het verhaal speelt zich steeds af op dezelfde plek.
  
• Publiek moet tijdens de voorstelling angst en medelijden voelen, want alleen dan heeft het tragedie een louterende werking, ook wel catharsis
• Proloog met 5 aktes 

De 5 bedrijven van een tragedie

1.Expositie: de personages worden voorgesteld

2.Intrige: het verhaal waarover het gaat, ontwikkelt zich

3.Climax : de weg naar het hoogtepunt van de handeling: de spanning stijgt.

4.Catastrofe: het noodlot voltrekt zich

5.Peripetie: de plotselinge omslag van het verhaal; meestal breekt het inzicht bij de hoofdfiguur door

De Franse ballet-opera hanteren de structuur van een klassiek tragedie. Maar de eenheid van plaats wordt losgelaten. Leg uit hoe dit de opera's aantrekkelijker maakt. Noem 2 zaken.

Ballet-opera:

Lully componeert Cadmus et Hermoine, waarin Lodewijk weer de rol van Apollo speelt. Apollo/Lodewijk verslaat in deze ballet-opera de draak van Delphi. 

Bekijk het volgende fragment. Dit is een divertissement met een chaconne (dans) uit Cadmus en Hermoine. Leg uit waarom Lully deze divertissementen invoegt. Noem 2 redenen.

Divertissementen dragen niet bij aan de helderheid van de verhaallijn in een opera. Leg dit uit.

Noem twee aspecten waarin de ballet-opera afwijkt van de ballet-komedie

Versailles 

Het nieuwe paleis en de enorme tuin is ontworpen door Charles Le Brun. Het paleis staat symbool voor het universum, waar Lodewijk de ultieme heerser is. Versailles is gebouwd in een Franse barokvariant, deze is minder beweeglijk en theatraal dan de Italiaanse variant. Dit paleis is een statisch bouwwerk met een voorname uitstraling. Versailles is het decor, waar het publieke leven van Lodewijk zich afspeelt

Versailles 

Het leven in het paleis is gestructureerd volgens een  precies protocol. Zo ook het bezoek aan de koning. Dit bezoek begint met de beklimming van een enorme trap: L'escalier des ambassadeurs. Belangrijke bezoekers werden bovenaan de trap door de koning opgewacht, alleen bij uitzonderingen kwam de koning je op de trap tegemoet. Gewone burgers moesten wachten in een speciale wachtzaal.

L'escalier  des ambassadeurs, Paleis Versailles

Kunst in dienst van de koning

Absoluut vorst Lodewijk XIV staat in het centrum van de macht. Kunst wordt gebruikt om deze macht te onderstrepen. Om ervoor te zorgen dat kunstenaars, maar ook wetenschappers een goede opleiding krijgen, worden Academie's opgericht voor Schilder- en beeldhouwkunst, voor wetenschap en voor dans. De oprichting van de Dansacademie betekent de erkenning van de dans als professionele aangelegenheid. 

Koninklijke Academie voor de schilderkunst

Charles le Brun is de directeur van de Koninklijke Academie voor de schilderkunst. Hij acht het van belang dat in een beeld/schilderij de emoties (affecten) van figuren en reacties op elkaar overtuigend worden weergegeven. Daartoe ontwikkelt hij een modellenboek van gelaatsuitdrukkingen van verschillende emoties. Le Brun is namelijk van mening dat het gezicht het sterkst reageert op emoties, dit deel van het lichaam ligt immers het dichtst bij de hersenen (waar de hartstochten worden geregistreerd) Studenten van de academie kunnen nu systematisch de uitdrukking van emoties aan leren. 

bladzijde uit het modellenboek van Le Brun (dat gebaseerd werd op het werk van oude meesters en niet op waarneming)

Bekijk gezichtsuitdrukkingen in de bron. Welke hartstochten, gevoelens worden hier verbeeld?

Koninklijke Dansacademie

In 1661 richt Lodewijk de Dansacademie op. Dansen is niet alleen een bezigheid voor hovelingen, het wordt het professionele aangelegenheid. De sprongen worden steeds ingewikkelder. Dansen voorstellingen verhuizen naar theaters met podia. Voorheen zat het publiek om de dansers heen en keken ze op hen neer. Nu zag het publiek nog een kant en keken ze naar de dansers op. De dansers moeten nu de hoogte in, zodat het publiek ze goed kan zien. Er ontstaan 5 posities om de vanaf de heupen uitgedraaide benen en voeten voor of naast elkaar te plaatsen. 

hofballet bij koning Hendrik III

het theater in Versailles

Lodewijk bedient zich bij het versterken van zijn 'imago' van een aantal 'moderne' propagandamethoden. De door hem opgerichte academies spelen hierbij een rol. Leg dit uit.