H2 en H3 cultuur van de kerk Bouwkunst

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Kloosters en kerken

H2 en 3 Bouwkunst

Kloosterordes

Benedictus van Nursia sticht eerste kloosterorde in 529

De Benedictijnen. Worden erg rijk door oa aflatenhandel. (Cluny)

Orde van de cisterciënzers scheiden zich af van de Benedictijnen

Bernardus van Clairvaux (1090-1153)

Alleen vroomheid en soberheid brengt de monniken dichterbij God

Abdij van Fontenay

Kloosterordes 

Benedictus van Nursia (480-547)

Benedictijnen

nederigheid, soberheid en gehoorzaamheid

ora et labora; bid en werk

Dagelijks leven middeleeuwse monnik:

bidden, werken, studeren

Grootste en machtigste orde in Europa

Veel rijkdom

Benedictus van Nursia

Kloosters 

plattegrond kloostercomplex van Sankt Gallen

Kloosterordes

Klooster van Cluny - 910

terug naar de oorspronkelijke regels van Benedictus

ook weer groot en machtig

Klooster van Cluny

Teken- en schilderkunst

• In  dienst van het geloof. 
• In kloosters werden boeken gekopieerd door monniken. 
• Manuscripten voorzien van illustraties.
• Miniatuur = kleine illustratie in manuscript.
  
• Initiaal = beginletter, vaak versierd. 

Books of kells

Wat bedoelen we met de term 'monnikenwerk'?

Kloosters en monniken

verspreiding geloof

                           kloosters en abdijen

                           monniken - vast ritme (bidden, werken)

boetedoening = bidden of iets zwaars moeten uitvoeren om je zonden recht te zetten (pelgrimage)

gebeden van geestelijken effectiever? 

- laten zich betalen om te bidden

- verkoop van aflaten

Kloosters

•  Volledig zelfvoorzienend (ziekenzorg, onderwijs...)
  
•  Volledige toewijding v.d. monniken of nonnen aan het geloof
•  Bron van kennis en welvaart
•  Kunst en wetenschap tot bloei

        --> Maar altijd in dienst van de kerk 

                en het geloof

Romaans

Gotiek

Welke verschillen zie jij?

Opdracht

De twee grote stromingen in de bouwkunst in de Middeleeuwen zijn Romaans Hst 2 en Gotiek Hst 3.

Zoek uit wat de kenmerken zijn van Romaanse bouwkunst en wat de kenmerken zijn van Gotiek. Gebruik in je antwoord oa woorden als:  skeletbouw, spitsboog, schip, luchtboog, steunbeer, glas-in-lood, zijbeuk, centraalbouw, tonggewelf, travee en goddelijk licht. 

Romaans

1000-1250

lage, massieve constructies met dikke muren, kleine ramen, en rondbogen

weinig decoratie

Gotisch

1250-1500

hogere en lichtere kerken door de ontwikkeling van de spitsboog en skeletbouw met luchtbogen en steunberen

veel beeldhouwwerk, glas-in-lood

Romaans

Gotiek

Kerken

basisvorm = kruisvorm

afgeleid van oude Romeinse basilica

middenschip

zijbeuken

dwarsschip (transept)

apsis, altaar en koor

(straal) kapellen

Gewelven

Platte, houten plafonds

Rondboog

Tongewelf

Koepelgewelf

Kruisgewelf

Oorsprong Romaans

• Romeinse basilica wordt aangepast.  Toevoeging dwarsschip: kruisvorm

• ‘Romaans’ komt van ‘Romeins’. Doet Romeins aan vanwege de rondbogen en dikke muren.

• Veel toegepast op kloosterkerken. Kloosterleven is in afzondering -> gesloten karakter van kloosterkerken.
  

Saint-Sernin, Toulouse, Frankrijk, ca. 1080-1120​

Basilica van Constantijn, Trier, Duitsland, 310

Romaans 

• Constructiebouw: gewicht van het dak wordt door dikke, massieve muren gedragen. 

Kenmerken:

• Dikke muren: massief en gesloten
• Kleine ramen: donker
• Rondbogen
• Tongewelf  >>>

• Horizontaal karakter

1000 - 1200 na Chr.

Pelgrimskerk

Pelgrims

Relikwie

Kooromgang (zodat de dienst niet verstoord werd)

Pelgrimsroute naar Santiago de Compostela

Gotische bouwkunst

Middeleeuwse stad:

ommuurd, slotgracht met loopbrug

zonsondergang; poorten worden gesloten

veel hout, rijken wonen in stenen huizen

'steenrijk'

aan het marktplein waar ook de grote kerk of kathedraal ligt.

Gezicht op Utrecht

Domkerk met toren

Kathedralen

Skeletbouw

Kruisribgewelf

Spitsboog

Roosvenster

Glas-in-lood

Oorsprong Gotiek

• Door de welvaart en stabiliteit in de hoge middeleeuwen groeit de bevolking. Door erediensten geloof toegankelijker maken.

• Ook door pelgrimstochten zijn grotere (pelgrims)kerken nodig.

• Kerk is 'stukje hemel op aarde': torens reiken naar de hemel, het 'Goddelijk Licht' valt door glas-in-loodramen naar binnen.

Ontstaat in Noord-Frankrijk. 

Abt Suger: ‘We zochten naar architectuur van het licht die de beschouwer van het materiële naar het goddelijke moest verheffen’.

God = licht. Licht is de essentie van schoonheid. 

Gotiek

• Skeletbouwconstructie: skelet draagt het gewicht (niet de muren), gewicht wordt afgeleid door kruisribgewelf, pilaren, luchtbogen en steunberen (en pinakels).

Kenmerken:

• Dunnere muren: open en sierlijk
• Grote glas-in-loodramen, roosvensters
• Spitsbogen
• Kruisribgewelf>>>

• Verticaal karakter

1150 - 1500 na Chr.

ROMAANS

GOTIEK

DUNNERE MUREN

DIKKE MUREN

SPITSBOGEN

RONDBOGEN

GROTE VENSTERS

KLEINE VENSTERS

KRUISRIBGEWELF

SKELETBOUW

TONGEWELF

HORIZONTAAL GEBOUWD

VERTICAAL GEBOUWD

STEUNBEREN

PINAKEL

LUCHTBOGEN

GESLOTEN, DONKER, MASSIEF

OPEN EN SIERLIJK

Kies uit: 1. Narthex; 2. Schip; 3. Zijbeuk; 4. Toren; 5. Transept; 

6. Viering; 7. Absis; 8. Straalkapel; 9. Priesterkoor; 10. Kooromgang

Teken dit plaatje in je schrift. Noteer de juiste namen bij de verschillende onderdelen van de kerk.

Tongewelf                   Kruisgewelf             Kruisribgewelf

        (Rom.)                                                             (Got.)             

 Soorten gewelven

Gotiek in Frankrijk

Na Romaanse bouwkunst ontstond de Gotiek in Frankrijk, in een gebied dat Ile de France wordt genoemd en Parijs als middelpunt heeft.

De naam Gotisch (barbaars) was oorspronkelijk een scheldnaam, genoemd door een italiaanse schrijver/architect (1550 na Chr.) voor de bouwkunst van de middeleeuwen.

Gotiek in Frankrijk

Kathedraal van Amiens                                    St. Denis

Gotiek in Duitsland

Domkerk van Keulen

Grootste nog bestaande in Noord Europa

Bouw begonnen in de middeleeuwen

pas in 1880 afgemaakt, wel volgens de 

originele plannen en bouwtekeningen

Gotiek in Nederland

De belangrijke eigenschappen zijn:

De drang naar verticaliteit en naar licht.

Dat licht werd binnengehaald door 

hoge vensters en grote roosvensters. 

Gebouwen werden dan ook steeds 

hoger en daardoor ogenschijnlijk smaller.

Gotiek in Groot Brittannië

In Engeland krijgt gotiek een eigen gezicht, 

de kerkgevels zijn breder en daardoor maken 

ze een horizontale indruk, 

de kruisribgewelven worden getransformeerd

tot ingewikkelde patronen die aan palmbomen/

 visnetten doen denken. 

Er zijn ook kleine spitsboogvensters.                                Kathedraal van Wells

Gotiek in Italië

Duomo Santa Maria Nascente

Er zijn heel veel steunberen, 

spitsbogen en hoge ramen.

Het gebouw is zeer hoog. 

Daardoor moesten er ook veel steunberen zijn.

Die waren ook nodig voor de zware gewelven.

Gotiek in Spanje

Noord Spanje mooie gotische kerken

Vanuit het noorden overgebracht door pelgrims, 

op weg naar Santiago de Compostela

                                 Zuid Spanje; gotische stijl met elementen uit de muderjarstijl

                                 Beinvloed door islamitische kunst en Moorse invloeden