Les 8

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, havo, vwo
• Leerjaar 1

Ontdekkingsreizen

Periode

Klas 7

Wat gaan we doen?

• Welke specerijen zijn dit?
• De overwintering op Nova Zembla 

Let op: tijdens deze les maak je aantekening in KLAD, daarna ga je uitwerken!

Specerijen uit Indië

• Eten meer smaak geven
• Medicijnen en parfum van maken
• Geneeskrachtige werking
• Statussymbool voor de rijken (want DUUR!)

Specerijen herkennen

1. Verdelen in 6 groepjes
2. Ieder groepje 1 bakje
3. Probeer erachter te komen wat er in het bakje zit (ruiken/proeven met roerstaafje!) 
4. Na 90 sec. bakje doorgeven aan volgende groepje
5. Na 6 rondes: klassikaal nabespreken

Specerijen herkennen

• Kaneel: wordt meestal gebruikt in zoete gerechten, zoals appelmoes of stoofperen, en in veel soorten gebak
• Nootmuskaat: wordt vooral gebruikt bij gekookte sperziebonen, bloemkool of spruitjes
• Peper: versterkt de smaak van bijv. vlees en geeft een pittige smaak
• Kruidnagel: wordt veel gebruikt in stoofgerechten, zoals zuurvlees
• Gember: versterkt de smaak van bijv. sauzen of noedels. Heeft een scherpe smaak.

Nederlanders op ontdekkingsreis

• Spanje en Portugal hadden de monopolie op de specerijenhandel via de route om Afrika heen
• Nederlanders wilden een eigen route vinden --> via het noorden 

Nederlanders op ontdekkingsreis

• Spanje en Portugal hadden de monopolie op de specerijenhandel via de route om Afrika heen
• Nederlanders wilden een eigen route vinden --> via het noorden 

Willem Barentsz en de zoektocht naar de Noord-oostpassage

• Willem Barentsz maakte drie expedities (1594, 1595 en 1596)
• De hoop: een kortere route naar China en India via het noorden
• Het probleem: zee-ijs maakte de reis onmogelijk

Jacob van Heemskerck was een Nederlands zeevaarder en viceadmiraal bij de Admiraliteit van Amsterdam.

Willem Barentsz was een Nederlandse zeevaarder, cartograaf en ontdekkingsreiziger, die drie reizen maakte om de Noordoostelijke Doorvaart te vinden, waarbij hij de kusten van Nova Zembla verkende en Bereneiland en Spitsbergen ontdekte.

Gerrit de Veer was een van de lagere officieren tijdens de tweede en derde tocht van Jacob van Heemskerk en Willem Barentsz. Gerrit de Veer hield een dagboek van de tocht en de overwintering bij en publiceerde dit later in Nederland.

De bemanning

Schipbreuk en de overwintering op Nova Zembla

• Barentsz en zijn bemanning strandden op Nova Zembla en bouwden 'Het Behouden Huys'
• Strenge kou, honger en aanvallen van ijsberen maakte overleving moeilijk

Waarom op reis?

De Nederlanden zijn nog deel van het Spaanse Rijk. De spanning tussen de Nederlanden en Spanje zijn hoog opgelopen, de 80 jarige Opstand is een aantal jaar onderweg. Nu kunnen de Nederlanders zelf op zoek naar een manier om de specerijen uit het Verre Oosten in handen te krijgen, net als Spanje. Als ze via het zuiden zouden gaan, komen ze langs Spanje. Dus dan maar via de noordzijde proberen... 

De expeditie waar deze les over gaat is eigenlijk al de derde poging om via het noorden in Azië te komen. De twee eerdere pogingen waren mislukt. In mei 1596 vertrokken twee schepen vanuit Amsterdam. Jacob van Heemskerck had als 29-jarige koopman het bevel over het ene en Jan Conrelisz Rijp over het andere schip. 

Willem Barentsz was stuurman aan boord bij Van Heemskerck. Hij had de meeste kennis over de route.

Al vrij snel ontstond er enige onenigheid tussen Barentsz en Rijp. Rijp wilde pal richting het noorden blijven varen en Barentsz naar het noordoosten. Rijp won en ze voeren verder naar het noorden.

De poging om noordelijker te reizen mislukte en ze kwamen weer uit op hun beginpunt. Hier besloten de twee schepen uit elkaar te gaan: Barentsz ging richting het noordoosten en Rijp deed nog een poging via het noorden. Deze poging mislukte ook, waarna Rijp besloot om toch Barentsz achterna te gaan. Tevergeefs, want het ijs blokkeerde zijn pad voordat hij Barentsz kon inhalen.

Het schip is gestrand... 

Willem Barentsz, Jacob van Heemskerck en Gerrit de Veer zaten op dit schip. Ze trokken om Nova Zembla heen, opzoek naar een weg naar het oosten. Hier vroor het schip vast. De winter zat er aan te komen, dus op het schip blijven zouden ze niet overleefd hebben. Van Heemskerck besloot dat het schip leeg gehaald moest worden en dat ze een onderkomen op land moesten gaan bouwen.

2

Volg de stippellijn om de route van Willem Barentsz te zien. 

Twee schepen vertrokken in 1596 om via de noordoostpassage in Azië aan te komen. Ze gingen verder noordelijk bij Noorwegen en ontdekte daar de twee eilanden Bereneiland en Spitsbergen. Hier gingen de twee schepen uit elkaar. Een ging naar het oosten en de ander keerde terug.

1

Het Behouden Huys wordt gebouwd. 

Op het land vonden ze voldoende aangespoeld hout om een onderkomen mee te bouwen. Eind oktober was het bouwwerk af. Het kreeg als naam het Behouden Huys. 

3

De overwintering

Deze les heet de 'overwintering op Nova Zembla', niet 'de geslaagde reis naar het verre oosten'. Het zal dan ook niet als een grote verrassing komen dat de reis geen succes was. 

Maar waarom dan niet? Ze hadden toch kaarten? Ze wisten toch wat ze tegen gingen komen? Ja en nee. Er waren zeker kaarten, maar het Noordpoolgebied was nog onbekend en mysterieus. Het hoge noorden was nog maar beperkt in kaart gebracht en het schip was niet voorbereid op de grote ijsmassa's. 

Het optrekkend ijs haalde Barentsz en Van Heemskerck in en het schip vroor vast. Het schip zelf zou niet genoeg bescherming bieden voor de strenge winter, dus werd het besluit genomen het land op te gaan en een huis te bouwen. Maar met welk materiaal? 

Van Heemskerck wilde het schip zo lang mogelijk intact houden. Hij wilde het namelijk niet aan de stok krijgen met de investeerders die de reis hadden betaald. Gelukkig lag er aangespoeld hout op het strand. Het schip hoefde niet gesloopt te worden en hun schuilplaats, het Behouden Huys, kon gebouwd worden.

Het Behouden Huys was af en de laatste voorraden konden vanaf het schip overgeplaatst worden. En dat allemaal net op tijd. Een week later werd de zon voor het laatst gezien en was de lange winter daadwerkelijk begonnen. De gemiddelde temperatuur is in dit gebied -22 graden Celsius, maar kan zelfs zakken tot 40 graden onder nul. 

Met 16 man leefden ze in het huis, onder het strenge bewind van Van Heemskerck. Er was een goede taakverdeling (sneeuwruimen, schoonmaken en vuur bewaken), men moest verplicht sporten (hardlopen, schieten en hout kloven), maar er was ook tijd voor vermaak. Tijdens de avond van de Driekoningen legde iedereen wat rantsoen van zichzelf in en werd een feestmaal gemaakt. Dit zorgde voor een morele oppepper. 

Na de lange winter kwam eindelijk de zon weer tevoorschijn. En de zon bracht ook leven mee: de poolvossen en ijsberen kwamen terug. Uiteindelijk zijn er zo’n 25 vossen aan het spit beland, dit zorgde voor de essentiële vitamine C waardoor de hoeveelheid scheurbuikgevallen meeviel. 

De bemanning was inmiddels aangesterkt en had voldoende moed om Barentsz te vragen wanneer ze huiswaarts zouden gaan. Barentsz en Van Heemskerck stemden in. Het schip lag nog vast in het ijs, maar de sloepen werden klaargemaakt voor vertek. 

Op 13 juni 1597 was het zover. De terugreis kon beginnen. Eind goed, al goed? Helaas, zo makkelijk ging dat niet. Barentsz was in de laatste weken voor het vertrek ziek geworden en kwam een week na vertrek te overlijden.  

Na een vermoeiende roeitocht van tweeduizend kilometer wist de bemanning in augustus Kola (een grensgebied tussen Rusland & Zweden) te bereiken. Tot hun grote verbazing kwamen ze hier Jan Cornelisz Rijp tegen, die na een mislukte poging hen te achtervolgen terug naar Nederland was gegaan. Hij nam hen mee terug naar huis. Op 1 november 1597 kwamen ze aan in Amsterdam.  

Overleven op Nova Zembla

Lees de opdracht goed door.

Je hoeft maar 1 A4 te gebruiken!